Karel V van Frankrijk: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Regel 13:
'''Karel V''' ([[Vincennes (Val-de-Marne)|Vincennes]], [[21 januari]] [[1338]] - [[kasteel van Beauté]], [[16 september]] [[1380]]), bijgenaamd ''de Wijze'' (Frans: ''Charles le Sage''), was [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]] van [[1364]] tot aan zijn dood in 1380 en een lid van het [[huis Valois]]. Zijn heerschappij was een hoogtepunt voor Frankrijk tijdens de [[Honderdjarige Oorlog]], met zijn legers die veel van de gebieden herstelden die afgestaan waren aan Engeland bij het [[Verdrag van Brétigny]].
== Leven ==
=== Jeugd ===
==== Kinderjaren ====
Karel werd geboren in [[Vincennes]] op [[21 januari]] [[1338]].<ref>{{Aut|R. Delachenal}}, Date de la naissance de Charles V, in ''Bibliothèque de l'école des chartes'' 64 (1903), pp. [http://www.persee.fr/articleAsPDF/bec_0373-6237_1903_num_64_1_452318/article_bec_0373-6237_1903_num_64_1_452318.pdf 94-98.]</ref> Hij werd onderwezen aan het hof met de andere jongens van zijn leeftijd: [[Filips van Orléans (1336-1375)|Filips van Orléans]] zijn oom, zijn drie broer [[Lodewijk I van Anjou|Lodewijk]], [[Jan van Berry|Jan]] en [[Filips de Stoute|Filips]], [[Lodewijk II van Bourbon|Lodewijk van Bourbon]], [[Eduard II van Bar|Eduard]] en [[Robert I van Bar|Robert van Bar]], Godefried van Brabant, [[Lodewijk II van Évreux|Lodewijk van Étampes]], [[Lodewijk van Navarra|Lodewijk van Évreux]] (broer van Karel de Slechte), [[Jan van Artesië|Jan]] en Karel van Artois, [[Karel III van Alençon|Karel van Alençon]] en [[Filips van Rouvres]].<ref>{{Aut|Françoise Autrand|F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 26.</ref>
Zijn leidsman was waarschijnlijk [[Sylvestre de La Cervelle]],<ref>{{Aut| F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 27.</ref> die hem onderwees in [[Latijn]] en [[grammatica]]. Zijn moeder en zijn grootmoeder langs vaderskant stierven aan de [[Zwarte Dood]] in 1349, terwijl hij het hof verliet om zich naar zijn [[apanage]] van de [[Dauphiné]] te begeven. Zijn grootvader, [[Filips VI van Frankrijk|Filips VI]], stierf kort na 1350.<ref>{{Aut| F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 28.</ref>
== Regentschap ==▼
==== Eerste dauphin van het Huis van Frankrijk ====
Karel was een zoon van koning [[Jan II van Frankrijk]], die hij tijdens diens gevangenschap in Engeland van [[1356]] tot [[1360]] als regent verving. In 1357 werd de [[Staten-Generaal (Frankrijk)|Staten-Generaal]] bijeengeroepen om te stemmen over de invoering van nieuwe oorlogsbelastingen. Tijdens de zitting wist [[Étienne Marcel (politicus)|Étienne Marcel]], de leider van de Parijse koopliedengilden, de burgerij op te zetten tegen de regent, die onder grote druk de koninklijke administratie grondig moest hervormen. Toen deze concessies (vastgelegd in de ''[[Grande Ordonnance]]'') grotendeels fictief bleken, brak in februari 1358 een algemene opstand uit (de [[Jacquerie]]), die Karel spoedig wist te bedwingen.▼
[[Bestand:Charles V et Jeanne de Bourbon.jpg|thumb|left|Karel V en Jeanne de Bourbon ( [[Louvre]], [[Parijs]]). Deze waarschijnlijk uit de buitendecoratie van het Louvre afkomstige standbeelden werden in de 19e eeuw door [[Alexandre Lenoir]] "gerestaureerd" als ''Lodewijk IX en Marguerite van Provence'', hetgeen de aanwezigheid van een maquette van de [[Sainte-Chapelle]] in Parijs in de rechterhand van de koning verklaard.]]
Graaf [[Humbert II van Viennois|Humbert II]], geruïneerd doordat hij er niet in slaagde belasting te heffen<ref>{{Aut|F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 72.</ref> ten gevolge van een kruistocht in Palestina en zonder erfgenaam van zijn enige zoon, verkocht de Dauphiné, <ref>{{Aut|F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 70.</ref> een leen binnen het [[Heilige Roomse Rijk]]. Omdat noch de paus noch de keizer zich kandidaat stelden als koper, werd de zaak beklonken met [[Filips VI van Frankrijk|Filips VI]].
Volgens het [[verdrag van Romans]] ([[1349]]) moest de [[Dauphiné|Dauphiné van de Viennois]] toekomen aan een zoon van de toekomstige koning [[Jan II van Frankrijk|Jan de Goede]]. Het is dus Karel, de oudste zoon van deze laatste, die de eerste [[dauphin (kroonprins)|dauphin]] van het Huis van Frankrijk werd. Slechts twaalf jaar oud, wordt hij meteen geconfronteerd met het uitoefenen van de macht wanneer hij van 10 december 1349 tot maart 1350 in [[Grenoble]] verblijft. Enkele dagen na zijn aankomst werden de inwoners van Grenoble uitgenodigd op het Notre-Dame-plein, waar een podium was opgetrokken. De jonge Karel nam er plaats op naas de bisschop Jean de Chissé en nam vervolgens de eed van trouw af van de bevolking. In ruil voor hun trouw beloofde hij publiekelijk de [[stadskeure]] te respecteren en bevestigde de vrijheden en privileges die [[Humbert II van Viennois|Humbert II]] had opgesomd in een plechtige verordening alvorens zijn abdicatie te ondertekenen. Hij verleende tenslotte ook een amnestie aan al de veroordeelden, met uitzondering van zij die de doodstraf kregen.<ref>{{Aut|P. Dreyfus}}, ''Histoire du Dauphiné'', Parijs, 1976, p. 107 (livre de la chaine, folio 329)</ref>.
== Honderdjarige Oorlog ==▼
Tijdens zijn persoonlijke regering (sinds 1364) wist hij het ondermijnde staatsgezag te herstellen door een steviger uitbouw van het staatsapparaat, voornamelijk op fiscaal gebied. Bovendien werd Frankrijks militair potentieel zodanig uitgebreid dat een hervatting van de [[Honderdjarige Oorlog]] tegen Engeland in 1368 mogelijk werd. Karel V nam zelf niet actief deel aan de vijandelijkheden, maar met de hulp van zijn bekwame generaals [[Bertrand du Guesclin]] en [[Olivier V de Clisson|Olivier de Clisson]] wist hij in twaalf jaar tijd het in 1360 verloren deel van Frankrijk grotendeels te heroveren. Toen in 1380 de koning en du Guesclin beiden overleden, bezaten de Engelsen op Franse bodem nog enkel Calais, Cherbourg, Brest, Bordeaux en Bayonne. Een poging om in 1378 het [[hertogdom Bretagne]] te heroveren mislukte evenwel. Hij overleed aan een slepende ziekte. Hij was zijn hele leven lichamelijk al niet sterk.▼
Op [[8 april]] [[1350]] trouwde de dauphin te [[Tain-l'Hermitage]] met zijn nicht [[Johanna van Bourbon]]. Het voorafgaand akkoord van de paus werd bekomen voor dit consanguïen huwelijk<ref name="Autrand76">{{Aut|F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 76.</ref> (Karel was namelijk de [[achterneef]] van Johanna) wat waarschijnlijk de oorzaak is van de psychische problemen van [[Karel VI van Frankrijk|Karel VI]] en de zwakke gezondheid van de andere kinderen van Karel V. Het huwelijk werd uitgesteld door de dood van zijn moeder [[Bonne van Luxembourg]] en zijn grootmoeder [[Johanna van Bourgondië (-1349)|Johanna van Bourgondië]], weggerukt door de [[Zwarte Dood]] (hij heeft hen niet meer gezien na zijn vertrek naar de Dauphiné).<ref name="Autrand75">{{Aut|F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994, p. 75.</ref> De dauphin was zelf zeer ziek geweest van augustus tot december 1349.<ref name="Autrand75"/> Bijeenkomsten van grote groepen waren ingeperkt om de verspreiding van de Pest te vertragen die toen door Europa raasde, waardoor het huwelijk in intieme kring plaatsvond.<ref name="Autrand76"/>
== Karel V ''De Wijze'' ==▼
De controle over de Dauphiné was waardevol voor Frankrijk, want het graafschap beheerste de [[Rhône]]vallei, een belangrijke handelsas tussen de Middellandse Zee en het noorden van Europa sinds de oudheid, wat hen ook in direct contact bracht met [[Avignon]], pauselijke stad en onvermijdelijk diplomatiek centrum van middeleeuws Europa. Ondanks zijn jonge leeftijd wijdde de dauphin zich aan de erkeninning van zijn positie door zijn onderdanen, waarbij hij ingreep om een oorlog te beëindigen die woedde tussen twee families van vassalen.<ref name="Autrand76"/> Hij verwierf op die manier ervaring die hem later erg van pas zou komen.
=== De lange weg naar het koningschap===
▲==== Regentschap ====
▲Karel was een zoon van koning [[Jan II van Frankrijk]], die hij tijdens diens gevangenschap in Engeland van [[1356]] tot [[1360]] als regent verving. In 1357 werd de [[Staten-Generaal (Frankrijk)|Staten-Generaal]] bijeengeroepen om te stemmen over de invoering van nieuwe oorlogsbelastingen. Tijdens de zitting wist [[Étienne Marcel (politicus)|Étienne Marcel]], de leider van de Parijse koopliedengilden, de burgerij op te zetten tegen de regent, die onder grote druk de koninklijke administratie grondig moest hervormen. Toen deze concessies (vastgelegd in de ''[[Grande Ordonnance]]'') grotendeels fictief bleken, brak in februari 1358 een algemene opstand uit (de [[Jacquerie]]), die Karel spoedig wist te bedwingen.
=== Koning van Frankrijk ===
▲==== Honderdjarige Oorlog ====
▲Tijdens zijn persoonlijke regering (sinds 1364) wist hij het ondermijnde staatsgezag te herstellen door een steviger uitbouw van het staatsapparaat, voornamelijk op fiscaal gebied. Bovendien werd Frankrijks militair potentieel zodanig uitgebreid dat een hervatting van de [[Honderdjarige Oorlog]] tegen Engeland in 1368 mogelijk werd. Karel V nam zelf niet actief deel aan de vijandelijkheden, maar met de hulp van zijn bekwame generaals [[Bertrand du Guesclin]] en [[Olivier V de Clisson|Olivier de Clisson]] wist hij in twaalf jaar tijd het in 1360 verloren deel van Frankrijk grotendeels te heroveren. Toen in 1380 de koning en du Guesclin beiden overleden, bezaten de Engelsen op Franse bodem nog enkel Calais, Cherbourg, Brest, Bordeaux en Bayonne. Een poging om in 1378 het [[hertogdom Bretagne]] te heroveren mislukte evenwel. Hij overleed aan een slepende ziekte. Hij was zijn hele leven lichamelijk al niet sterk.
== Herstel van het koninklijk gezag ==
Karel V was een wijze en geletterde vorst, die zich in zijn beleid geestelijk liet inspireren door [[Aristoteles]]' ''Politica'' en door het lichtende voorbeeld van zijn voorganger, [[Lodewijk IX van Frankrijk|Lodewijk de Heilige]]. Hij hield echter wel van pracht en praal, en besteedde daaraan meer geld dan zijn schatkist hem toeliet. Hij vereeuwigde zijn naam door de bouw van paleizen en forten (o.a. [[Vincennes (Val-de-Marne)|Vincennes]] en de [[Bastille Saint-Antoine|Bastille]]), vergrootte het [[Louvre]], dat onder [[Filips II van Frankrijk|Filips Augustus]] was begonnen, en stichtte de grote ''Bibliothèque Royale'' die hij met zeldzame boekwerken verrijkte. Hij bracht de meerderjarigheid voor Franse koningen op 14 jaar en verleende aan koningszonen een toelage in plaats van de traditionele [[apanage]].
Regel 52 ⟶ 67:
|colspan="8"|[[Jan II van Frankrijk]] (1319-1364)<br />∞ 1332<br />[[Bonne van Luxemburg]] (1315-1349)
|}
==Noten==
{{References|90%|2}}
==Referenties==
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=fr|titel=Charles_V_le_Sage|oldid=113827712|datum=20150414}}
* {{Aut|Françoise Autrand|F. Autrand}}, ''Charles V: le Sage'', Parijs, 1994. ISBN 2213027692
* {{Aut|R. Delachenal}}, Date de la naissance de Charles V, in ''Bibliothèque de l'école des chartes'' 64 (1903), pp. [http://www.persee.fr/articleAsPDF/bec_0373-6237_1903_num_64_1_452318/article_bec_0373-6237_1903_num_64_1_452318.pdf 94-98.]
* {{Aut|P. Dreyfus}}, ''Histoire du Dauphiné'', Parijs, 1976.
{{Navigatie koningen Frankrijk}}
{{Commonscat|Charles V of France}}
| |||