|
poep
{{Zie artikel|Voor het gelijknamige begrip uit de muziek, zie [[Neoclassicisme (muziek)]].}}
[[Bestand:Antichina piranese.jpg|thumb|280px|Fantasievoorstelling van de [[Via Appia]]; ets van [[Giovanni Battista Piranesi]], 1756]]
[[Bestand:David-Oath of the Horatii-1784.jpg|thumb|280px|[[Jacques-Louis David]], ''Eed der Horatii'', 1784]]
Het '''neoclassicisme''' was aan het eind van de [[18e eeuw|18e]] en het begin van de [[19e eeuw]] een stroming in de kunst, waarin opnieuw de vermeende puurheid van de klassieken werd nagestreefd. Men richtte zich daarbij met name op de (bouw)kunst van de oude [[Grieken]] en [[Romeinse Rijk|Romeinen]]. Beroemde neoclassicistische kunstenaars zijn de Franse schilders [[Jacques Louis David]] en [[Jean Auguste Dominique Ingres]], en de in Rome werkzame beeldhouwers [[Antonio Canova]] en [[Bertel Thorvaldsen]].
==Ontwikkeling classicisme en neoclassicisme==
De belangstelling voor de klassieke beschaving werd in de achttiende eeuw sterk aangewakkerd door enkele belangrijke archeologische opgravingen, onder andere de vondst van [[Pompeï]] (1748) en die van de [[steen van Rosetta]] (1799). Het werk van tekenaars die [[Napoleon Bonaparte]] met zich mee had genomen op zijn [[Expeditie van Napoleon naar Egypte|veldtocht naar Egypte]] sprak zeer tot de verbeelding van tijdgenoten. Een sleutelrol vervulden ook de geschriften van de archeoloog [[Johann Joachim Winckelmann]]. Een belangrijk centrum van waaruit het neoclassicisme zich verspreidde over Europa en Noord-Amerika was [[Rome (stad)|Rome]].
Waar de grens tussen [[classicisme]] en neoclassicisme ligt, is niet altijd even duidelijk. In verschillende landen bestaan verschillende tradities rondom deze naamgeving. De term classicisme wordt veelal gebruikt voor zeventiende-eeuwse Franse kunstenaars als [[Nicolas Poussin]] en [[Claude Lorrain]] (in de Nederlanden onder andere [[Gerard de Lairesse]]). Zij lieten zich door de antieke kunst van de Grieken en Romeinen inspireren, zonder die te willen imiteren.
In de betiteling classicisme of neoclassicisme kan soms een waardeoordeel doorklinken: kunststijlen die de traditie van de klassieke Griekse en Romeinse kunst en de [[renaissance]] op 'respectabele' wijze voortzetten, worden in die visie ''classicistisch'' genoemd, terwijl hun meer [[eclecticisme|eclectische]] varianten als ''neoclassicistisch'' worden gezien.
==Schilderkunst==
Belangrijke neoclassicistische schilders en etsers waren: [[Giovanni Battista Piranesi]] en [[Andrea Appiani]] (in Italië), [[Jacques-Louis David]] en [[Jean Auguste Dominique Ingres|Dominique Ingres]] (in Frankrijk), [[Angelika Kauffmann]] (in Zwitserland), en [[Benjamin West]] (in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten).
In [[België]] kunnen de kunstenaars [[Joseph-Benoît Suvée]] en [[François-Joseph Navez]] genoemd worden; in Nederland de schilders [[Johannes van Dreght]] en [[Joannes Echarius Carolus Alberti]].
<gallery>
Bestand:Angelica Kauffmann - Venus Induces Helen to Fall in Love with Paris - WGA12099.jpg|[[Angelica Kauffmann]], ''Venus laat Helena verliefd worden op Paris'', 1790
Bestand:Jean Auguste Dominique Ingres, Portrait de Napoléon Bonaparte en premier consul.jpg|[[Jean Auguste Dominique Ingres|Ingres]], ''portret van [[Napoleon Bonaparte]]'', 1803-04
Bestand:François-Joseph Navez - The Incredulity of Saint Thomas - Google Art Project.jpg|[[François-Joseph Navez]], ''De ongelovige Thomas'', 1823
Bestand:Jacques-Louis David - Mars desarme par Venus.JPG|[[Jacques-Louis David]], ''Mars ontwapend door Venus'', 1824
</gallery>
==Beeldhouwkunst==
De belangrijkste kunstenaars in het centrum van de neoclassicistische beeldhouwkunst (Rome) waren de Italiaan [[Antonio Canova]] en de Deen [[Bertel Thorvaldsen]]. In Frankrijk waren de voornaamste vertegenwoordigers [[Jean-Antoine Houdon]], [[Augustin Pajou]], [[François Joseph Bosio]] en [[Jean-Pierre Cortot]]; in Duitsland [[Johann Gottfried Schadow]] en zijn zoon [[Rudolph Schadow]].
In België waren [[François-Joseph Dewandre]], [[Jean-Louis van Geel]], [[Louis Jehotte]] en [[Eugène Simonis]] de belangrijkste neoclassicistische beeldhouwers. In Nederland kan [[Louis Royer]] tot het neoclassicisme gerekend worden; de beeldhouwers [[Mathieu Kessels]] en zijn leerling [[Johannes Antonius van der Ven]] waren voornamelijk in Rome werkzaam. Al deze beeldhouwers schakelden later in hun carrière over op een meer romantische stijl.
<gallery>
Bestand:Mercure4.jpg|[[Augustin Pajou]], ''Mercurius'', 1780
Bestand:Psyche revived Louvre MR1777.jpg|[[Antonio Canova]], ''Psyche tot leven gekust'', 1793
Bestand:Bertel Thorvaldsen Kopf eines Kriegers ca. 1812-18-1.jpg|[[Bertel Thorvaldsen]], ''Kop van een krijger'', ca. 1812-18
Bestand:Discobole lançant le disque-ChatsworthHouse.jpg|[[Mathieu Kessels]], ''Diskuswerper'', 1822-28
</gallery>
== Architectuur ==
{{Zie hoofdartikel|Neoclassicistische architectuur}}
In de neoclassicistische architectuur lieten architecten zich inspireren door de Griekse en Romeinse bouwkunst, vooral door de klassieke [[tempel]]bouw met zuilen[[colonnade]]s. Invloedrijke neoclassicistische bouwmeesters waren de Fransen [[Étienne-Louis Boullée]] en [[Claude-Nicolas Ledoux]], de Duitsers [[Karl Friedrich Schinkel]] en [[Leo von Klenze]], en de Britten [[John Soane]], [[Robert Adam]] en [[John Nash (architect)|John Nash]]. In Frankrijk, Duitsland en Rusland was in deze periode de overheid de belangrijkste opdrachtgever (paleizen, regeringsgebouwen, rechtbanken, triomfbogen, musea, theaters); in Engeland ging het voornamelijk om huizen voor particulieren. In de Verenigde Staten bleef de [[federale stijl]] of ''Greek revival style'' populair tot ver in de 20e eeuw bij de bouw van onder andere regeringsgebouwen (in vrijwel alle statenhoofdsteden) en landhuizen (vooral in het Zuiden).
In België droegen de architecten [[Laurent-Benoît Dewez]], [[Pierre Bruno Bourla]] en [[Lodewijk Roelandt]] het neoclassicistisch idioom een warm hart toe. De stijl is vooral zichtbaar op het [[Martelarenplein (Brussel)|Martelarenplein]] en op het [[Koningsplein (Brussel)|Koningsplein]] in het Brusselse regeringsdistrict, maar ook de Gentse [[Koninklijke Opera (Gent)|Opera]], de [[Aula Academica|aula van de universiteit]] en het [[Oud Gerechtsgebouw (Gent)|Oud Gerechtsgebouw]], de Antwerpse [[Bourlaschouwburg]], de [[Opéra Royal de Wallonie|Opera van Luik]] en het Casino van Spa getuigen van de populariteit van het neoclassicisme in het jonge koninkrijk België. In Nederland verrezen relatief weinig neoclassicistische bouwwerken. De [[Beurs van Zocher]] in Amsterdam werd rond 1900 al gesloopt. Het [[Stadhuis van Groningen]] en het gebouw [[Felix Meritis]] in Amsterdam, beide van [[Jacob Otten Husly]], zijn voorbeelden van het neoclassicisme in Nederland. Het [[Paviljoen Welgelegen]] in [[Haarlem]] geldt als een puur voorbeeld van deze stijl. Zowel in Nederland als in België kunnen de meeste kerken uit de eerste helft van de 19e eeuw, in Nederland meestal aangeduid als [[waterstaatskerk]]en, tot de neoclassicistische architectuur gerekend worden.
<gallery>
Bestand:Brandenburger Tor abends.jpg|[[Carl Gotthard Langhans|C.G. Langhans]]: [[Brandenburger Tor (Berlijn)|Brandenburger Tor]], [[Berlijn]], 1788
Bestand:The west curve of Park Crescent, London - geograph.org.uk - 1524047.jpg|[[John Nash (architect)|John Nash]]: Park Crescent, [[Londen]], 1806-21
Bestand:La Madeleine Paris.jpg|Pierre-Alexandre Vignon: façade van [[La Madeleine (kerk)|La Madeleine]], [[Parijs]], 1806-42
Bestand:NewHermitage.jpg|[[Leo von Klenze]]: [[Hermitage (Sint-Petersburg)|Nieuwe Hermitage]], [[Sint-Petersburg]], 1839–52
</gallery>
==Toegepaste kunst==
{{Zie hoofdartikel|Lodewijk XVI-stijl|Empirestijl}}
In de toegepaste kunst spreekt men zelden van neoclassicisme, hoewel bij de vormgeving van behang, meubels, klokken, tafelzilver, porselein en glaswerk vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw een toenemende invloed van de klassieke beeldtaal valt te bespeuren. In Frankrijk - en landen die zich destijds sterk op de Franse cultuur richtten - is die invloed al te zien in de [[Lodewijk XVI-stijl]], later in de [[Empirestijl]]. Waren aanvankelijk de opgravingen in Pompeï inspiratiebron voor interieurontwerpers, na de [[expeditie van Napoleon naar Egypte]] kwamen Egyptische motieven in de mode.
In Engeland spreekt men in deze tijd meestal over ''Regency''. Hier waren de Schotse broers John en [[Robert Adam]] toonaangevend, zowel wat het exterieur als het interieur van adellijke landhuizen en [[stadspaleis|stadspaleizen]] betrof. De Nederlands-Engelse bankier Thomas Hope was een belangrijke interieurontwerper en smaakmaker in 'Regency Londen'. De komst van de [[Portlandvaas]] naar Engeland in 1784 zorgde voor een stroom van imitaties, onder andere door de porseleinfabriek [[Wedgwood]]. De Britse beeldhouwer [[John Flaxman]] ontwierp neoclassicistische reliëfs voor serviesgoed van dit bedrijf ('jasperware' en 'basaltware').
Het [[Kasteel van Laken]] in Brussel en het [[Paleis op de Dam]] in Amsterdam hebben beide vrij gave Empire-interieurs. De [[Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis]] in Brussel, het [[Grand Curtius]] in [[Luik (stad)|Luik]] en het [[Museum François Duesberg]] in [[Bergen (Henegouwen)]] bezitten belangrijke collecties op dit gebied. De architecten [[Mathias Soiron]] en [[Jakob Couven]] ontwierpen interieurs in neoclassicistische stijl voor een groot aantal adellijke huizen in de regio [[Maastricht]]-Luik-[[Aken (stad)|Aken]], daarbij bijgestaan door de van oorsprong Zwitsers-Italiaanse sierstucwerker [[Petrus Nicolaas Gagini]].
<gallery>
Bestand:Robert and James Adam. Details for Derby House in Grosvenor Square. Published 1777.jpg|[[Robert Adam]], ontwerp voor Derby House, 1777
Bestand:Wedgwood.jpg|'Jasperware' bord, [[Wedgwood]], ca. 1805
Bestand:LM Enrst clock.jpg|Franse Empire klok in de vorm van urn, ca. 1810
Bestand:BlueRoombellange.jpg|Franse Empire fauteuils, [[Witte Huis (Washington D.C.)|Witte Huis]], ca. 1815
</gallery>
== Muziek ==
In de westerse [[klassieke muziek]] verwijst het begrip neoclassicisme niet naar de [[klassieke oudheid]], maar verwijst naar componisten uit de [[classicisme (muziek)|klassieke periode]], zoals [[Joseph Haydn|Haydn]] en [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]].
{{Zie hoofdartikel|Neoclassicisme (muziek)}}
== Externe link ==
* [http://www.artcyclopedia.com/history/neoclassicism.html Chronologische lijst van neoclassicistische kunstenaars op www.artcyclopedia.com]
[[Categorie:Neoclassicisme| ]]
[[Categorie:Stijlperiode]]
[[Categorie:Kunststroming]]
[[Categorie:Neostijl]]
| 