Spoorlijn Arnhem - Leeuwarden: verschil tussen versies

De treindienst wordt, net als op de meeste Staatslijnen, uitgevoerd door de [[Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen]], kortweg SS. Een deel van de spoorlijn wordt in de eerste decennia door de SS ook gebruikt voor doorgaande treinen tussen [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam]] en [[Noord-Duitsland]]. Deze treinen rijden via de [[Rhijnspoorweg]] van [[Station Amsterdam Weesperpoort|Amsterdam]] naar Arnhem en buigen bij Zutphen af naar [[Staatslijn D]] om zo bij [[Station Oldenzaal|Oldenzaal]] de grens over te gaan. Dit is op dat moment de kortste spoorwegverbinding tussen de hoofdstad en [[Hannover (stad)|Hannover]]. Wanneer grote concurrent [[Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij|HIJSM]], die vanaf [[1888]] de exploitatie op de [[KNLS]]-lijn [[Spoorlijn Apeldoorn - Deventer|Apeldoorn - Deventer]] [[Spoorlijn Deventer - Almelo|- Almelo]] verzorgde, deze voormalige [[Lokaalspoorweg|lokaallijn]] in [[1892]] ombouwt tot [[hoofdspoorweg]], kan de maatschappij over haar [[Spoorlijn Amsterdam - Zutphen (Oosterspoorweg)|Oosterspoorweg]] via [[Station Amersfoort|Amersfoort]] een veel snellere verbinding tussen Amsterdam en Hannover aanbieden. Hierna is het al snel gedaan met de doorgaande internationale treinverbindingen over Staatslijn A. In de jaren '90 van de twintigste eeuw wordt het oude traject nog een enkele keer gebruikt als omleidingsroute tijdens werkzaamheden in Amersfoort. De spoorlijn blijft echter vooral belangrijk voor het binnenlandse spoorwegvervoer. Echter wordt sinds de opening van de Hanzelijn het spoor tussen Deventer en Zwolle af en toe gebruikt om de Intercity tussen Amsterdam en Berlijn via Zwolle om te leiden, indien het niet mogelijk is om de trein via Amersfoort en Apeldoorn te laten rijden.

[[Bestand:ICM bij Diepenveen.jpg|thumb|left|250px|ICM-treinstel 4085 onderweg van Zwolle naar Nijmegen ter hoogte van het voormalige station Diepenveen, 9 april 2008]]In de loop der jaren ontstaan langs de lijn veel stopplaatsen en haltes. Een aantal stopplaatsen krijgt aan het eind van de negentiende eeuw een echt stationsgebouw: [[Station Diepenveen West|Diepenveen]] ([[1900]]), [[Station Windesheim|Windesheim]] ([[1895]]), [[Station Peperga|Peperga]] ([[1884]]), [[Station Oudeschoot|Oudeschoot]] ([[1890]]) en [[Halte Idaard-Roordahuizum|Idaard-Roordahuizum]] (1890) krijgen een gebouw dat is afgeleid van het standaardtype [[Station Visvliet|Visvliet]]. Deze stations worden, net als de meeste andere stopplaatsen en haltes tussen [[1936]] en [[1940]] alweer gesloten. De stationsgebouwen zijn in de jaren '60 en 70 gesloopt. Ook de stations Gorssel, Dedemsvaart en Staphorst worden al voor de Tweede Wereldoorlog gesloten en ook hier zijn de stationsgebouwen inmiddels gesloopt.

Behalve de gesloten stations worden in de jaren '60, '70 en begin jaren '80, net als in de rest van het land, ook langs Staatslijn A een groot aantal vooroorlogse stationsgebouwen gesloopt. De hoge onderhoudskosten en een teruglopend aantal activiteiten binnen een dergelijk groot gebouw zijn hiervoor de belangrijkste redenen. Van de oorspronkelijke Waterstaatstations langs de lijn worden de oude stationsgebouwen van Velp, Brummen, Olst, Wijhe, Steenwijk, Heerenveen, Akkrum en Grouw-Irnsum gesloopt. In Olst en Wijhe komt geen vervangende nieuwbouw. In Velp, Brummen, Akkrum en Grouw verschijnen eenvoudige standaardgebouwen. Steenwijk en Heerenveen krijgen respectievelijk in [[1972]] en [[1983]] gebouwen van een uniek ontwerp. In Steenwijk wordt onder andere het postkantoor in de nieuwbouw geïntegreerd, in Heerenveen worden trein- en busstation in één complex opgenomen. Terwijl de meeste nieuwe gebouwen na het verdwijnen van de loketten een nieuwe functie hebben gekregen zijn de stationsgebouwen van Rheden en Brummen inmiddels alweer gesloopt.

In de jaren '60 en 70 rijdt als uitzondering een rechtstreekse trein voor Duitse vakantiegangers via Arnhem over de gehele oorspronkelijke Staatslijn. Deze trein reed hierbij van en naar [[Station Harlingen Haven|Harlingen Haven]]. Daarnaast rijdt enige tijd dagelijks één van de laatste treinen uit Leeuwarden 's avonds door naar [[Station Nijmegen|Nijmegen]]. Incidenteel worden bij stremmingen intercity's tussen het noorden van het land en [[Station Amersfoort|Amersfoort]] via Deventer omgeleid. Deze treinen volgen hierbij dus het grootste gedeelte van de Staatslijn.

In [[1969]] ontstaat de rechtstreekse verbinding tussen Zwolle en [[Station Vlissingen|Vlissingen]]. Bij het invoeren van de nieuwe consequente dienstregeling van [[Spoorslag '70]] rijden de treinen het ene halfuur tussen Zwolle en Roosendaal en het andere halfuur tussen Zwolle en [[Station Vlissingen|Vlissingen]]. Hoewel deze dienst officieel een van de negen nieuwe intercitydiensten tussen de grote steden is, kenmerkt de verbinding zich door vele stops. In het begin van de nieuwe dienstregeling van 1970 worden eenmaal per uur alleen de stations tussen Zutphen en Arnhem overgeslagen. De andere treindienst slaat slechts Olst, Wijhe, [[Station Ravenstein|Ravenstein]] en [[Station Gilze-Rijen|Gilze-Rijen]] over. Later gaan op verschillende delen van het traject aparte stoptreinen rijden en kan de dienst van de doorgaande treinen wat versneld worden. Tegen het einde van de jaren '80 beginnen en eindigen steeds meer treinen in Roosendaal. Bij het ingaan van de nieuwe dienstregeling '94/'95 in mei [[1994]] wordt de laatste rechtstreekse trein tussen Vlissingen en Zwolle opgeheven.

Tussen Zwolle en Leeuwarden rijden al jarenlang rechtstreekse treinen van en naar de Randstad. Sinds de invoering van de nieuwe dienstregeling bij Spoorslag '70 rijden deze treinen min of meer in een vast patroon waarbij het ene halve uur enkel gestopt wordt in Steenwijk en Heerenveen en het andere halve uur alle stations worden aangedaan. Deze treinen rijden tussen Zwolle en Amersfoort of Utrecht al dan niet gecombineerd met een gedeelte van/naar Groningen. Het koppelen en splitsen van deze treinen vond begin jaren '80 plaats in Meppel.

Op de verbinding werd na de elektrificatie in 1953 voornamelijk het vooroorlogse [[stroomlijnmaterieel]], [[Mat '36|Materieel '36]], ingezet. Begin jaren '60 worden de oude treinstellen vervangen door het Materieel '46. Ook nadat de spoorlijn vanaf 1970 officieel onderdeel van het intercitynetwerk was, werden een aantal treinen door het Materieel '46 gereden. Daarnaast reden er vooral getrokken treinen met rijtuigen Plan E en [[Plan W]]. Later verving het Materieel '54 de getrokken treinen tussen Zwolle en Vlissingen. Begin jaren '80 gaan de treinstellen Materieel '46 buiten dienst en wordt het Materieel '54 elders ingezet. Vanaf [[1982]] worden de vrijgekomen treindiensten opnieuw overgenomen door getrokken treinen met rijtuigen Plan E. Deze rijtuigen waren door de nieuwe [[Intercityrijtuig]]en uit de intercitydiensten tussen de Randstad en Limburg verdreven. Begin [[1988]] gaan de laatste van deze rijtuigen buiten dienst en worden de meeste treindiensten weer overgenomen door het Materieel '54. Vanaf [[1989]] worden in [[België]] gehuurde [[M2 (spoorwegrijtuig)|M2 rijtuigen]] op de IJssellijn ingezet. Met de inzet van de rijtuigen keren na een korte pauze opnieuw de getrokken treinen op de verbinding terug.

Het traject Zwolle - Leeuwarden is onderdeel van één van de belangrijkste lange-afstandsverbindingen in het Nederlandse spoorwegnet. Hier wordt dan ook doorgaans het luxere reizigersmaterieel ingezet. Aan het einde van de jaren '30 maakte de stoomtractie in veel doorgaande treinen plaats voor dieseltractie. Tussen [[1938]] en de elektrificatie in 1952 werd een groot aantal treinen gereden door het moderne dieselelektrische stroomlijnmaterieel, de treinstellen [[Mat '34|DE 3]] en [[Dieselvijf|DE 5]]. Na de elektrificatie kwamen diverse soorten elektrisch stroomlijnmaterieel op de lijn te rijden. De inzet van de treinstellen was handig voor het kopmaken van de doorgaande treinen in Utrecht. De automatische koppelingen waren handig voor het snel combineren van de treindelen uit Leeuwarden en Groningen. Er reden echter ook getrokken treinen over het traject. Omdat het omlopen van locomotieven in Utrecht veel tijd en ruimte vergde, werd meestal een andere locomotief aan de andere zijde van de trein geplaatst.

Bij de invoering van Spoorslag '70 werden enkele materieelsoorten aangewezen voor de intercitydiensten. Op de verbinding Randstad - Noord/Oost kwamen voornamelijk de treinstellen Materieel '54 te rijden. Als versterking reed een enkele keer ouder stroomlijnmaterieel mee. De hondekoppen vormden bijna 20 jaar een vertrouwd gezicht in de intercitydiensten op de lijn naar de Friese hoofdstad. Halverwege de jaren '70 werd begonnen met de ontwikkeling van het nieuwe Intercitymaterieel. Deze treinstellen waren voorzien van een doorloopkop. Hierdoor konden zowel voor reizigers als personeel tijdens de rit van het ene naar het andere treinstel te lopen. De proefserie van van zeven treinstellen kwam in [[1977]] in dienst. Zes jaar later begon de seriebouw van de treinstellen. De eerste treinstellen werden ingezet tussen Groningen/Leeuwarden en Amsterdam Centraal, later volgden ook de andere intercityverbindingen tussen de Randstad en Noord/Oost-Nederland. In [[1991]] werd de laatste intercitydienst van het Materieel '54 tussen Den Haag/Rotterdam en Groningen/Leeuwarden vervangen door het nieuwe intercitymaterieel. De inzet van de hondekoppen was die jaren al geslonken tot enkele treinen per dag. De Koplopers vormen sindsdien vrijwel alleenheerschappij op deze intercityverbindingen. Alleen eind jaren '90 werd in enkele treinen kortstondig VIRM ingezet. De doorloopkop wordt overigens vanaf november [[2005]] niet langer gebruikt. Sinds december 2009 rijden er ook weer in enkele treinseries VIRM.

De IC '90 treinen die in de jaren '90 reden, betekenden ook een kortstondige terugkeer van het Materieel '54 in de intercitydiensten naar het noorden. Ook het ICM, Mat '64 en VIRM reed in deze treindiensten. Naast de intercity's heeft er lange tijd een spitsstoptrein tussen Leeuwarden en Heerenveen gereden. In deze treindienst werd verschillend materieel ingezet. Een aantal jaar werden voor deze treindienst [[Wadloper (spoorwegmaterieel)|Wadlopers]] ingezet. Ook het Materieel '54 en de ICM-treinstellen hebben deze treinen gereden. Enkele jaren werd zelfs een Plan-V treinstel vanuit Zwolle overgebracht om een spitsslag te rijden. Sinds de invoering van de nieuwe spitsstoptreinen tussen Leeuwarden en Wolvega worden de meeste spitstreinen door [[Dieselmaterieel '90]] gereden. De inzet van dieseltreinstellen komt voornamelijk door het overschot aan dit materieel bij de NS.