Tweede Germaanse klankverschuiving: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
afb. |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 13:
De eerste fase, die ongeveer in de vierde eeuw begon en waarin alle [[variëteit (taalkunde)|variëteiten]] van het [[Hoogduits|Hoogduitse taalgebied]] werden beïnvloed, behelst de verandering van [[medeklinker|stemloze plofklanken]] in verdubbelde (langer uitgesproken) [[medeklinker|wrijfklanken]] indien ze ná een [[klinker (klank)|klinker]] staan, óf in enkele [[medeklinker|wrijfklanken]] indien ze in de laatste positie staan.
:''p'' → ''ff'' of laatste ''f''
:''t'' → ''zz'' (
:''k'' → ''hh'' (
Voorbeelden:
:[[Oudnederlands]] ''slāpan'' (Nederlands ''slapen'') : [[Oudhoogduits]] ''slāfan'' (Duits ''schlafen'')
:Onl
:Onl
===Fase 2===
Regel 38:
In de vierde en laatste fase vond de verschuiving ''þ'' → ''d'' plaats. Deze fase verschilt van de andere fasen doordat het hier om slechts één klank gaat en niet om een serie klanken. Wat ook verschilt van de andere fasen is dat deze klankverschuiving ook in de variëteiten ten noorden van de Benrather linie heeft plaatsgevonden. Sommige taalkundigen spreken hierom liever van een aparte klankverschuiving buiten de tweede Germaanse taalverschuiving. Deze fase moet plaats hebben gehad na de derde fase, want anders zou de resulterende ''d'' tot ''t'' verworden zijn.
De vierde fase was nog niet voltooid toen de eerste teksten in het Duits werden opgesteld. Daardoor zijn er Oudhoogduitse voorbeelden te vinden waarin een ''þ'' wordt geschreven in plaats het hedendaags Duitse ''d''. Een bekend voorbeeld hiervan is het Oudhoogduitse ''thiorna''
:
:vroeg
:vroeg
:vroeg
:vroeg
:vroeg
==Verspreiding in het Duitse taalgebied==
De tweede Germaanse klankverschuiving is alleen volledig doorgedrongen in de meest zuidelijke Duitse dialecten: het Zuid-Beiers ofwel [[Tirools]] en het [[Hoogalemannisch|Hoog-]] en [[Hoogstalemannisch]]. In de laatste twee dialecten is ''/kch/'' aan het begin van woorden veranderd in ''/ch/'': ''k'' → ''kch/ch'': Duits ''Kind'' ‘kind’ → Tirools ''Kchind'', Hoog- en Hoogstalemannisch ''Chind''.
In de meeste varianten van het Middelduits heeft de tweede Germaanse klankverschuiving zich slechts in een aantal gevallen gemanifesteerd, de zogeheten [[Rijnlandse waaier]].
Regel 61:
! Eeuw
! Geografische verbreiding
! [[Hoogduits]]
|-
| rowspan=2| G: *b → *p
| 1
| '''*p → ff'''
| ''schlafen, Schiff''<br />
| 4/5
| Hoog-, Middel- en Opperduits
| {{ja}}
|-
| 2
| '''*p → pf'''
| ''Pflug, Apfel, Kopf, scharf'' <sup>1</sup><br />
| 6/7
| Hoog- en Opperduits
| {{ja}}
|-
Regel 81:
| 1
| '''*t → zz'''
| ''essen, dass, aus'' <sup>2</sup><br />
| 4/5
| Hoog-, Middel- en Opperduits
| {{ja}}
|-
| 2
| '''*t → tz'''
| ''Zeit, Katze''<br />
| 5/6
| Hoog- en Opperduits
| {{ja}}
|-
Regel 96:
| 1
| '''*k → hh'''
| ''machen, ich''<br />
| 4/5
| Hoog-, Middel- en Opperduits
| {{ja}}
|-
| 2
| '''*k → kch/ch'''
|
| 7/8
| Zuid-Beiers, Hoog- en Hoogstalemannisch
| {{nee}}
|-
Regel 111:
| 3
| '''*b → p'''
| Beiers
| 8/9
| Beiers
| {{nee}}
|-
Regel 119:
| 3
| '''*d → t'''
| ''Tag, Vater''<br />
| 8/9
| Hoog- en Opperduits
| {{ja}}
|-
Regel 127:
| 3
| '''*g → k'''
| Beiers
| 8/9
| Beiers
| {{nee}}
|-
Regel 135:
| 4
| '''þ → d'''
| ''Dorn, Distel, durch, drei, Bruder''<br />
| 8/9
| Duits, [[Nederduits]] en Nederlands
| {{ja}}
|}
(Noten: <sup>1</sup>
==Voorbeeldteksten==
Als voorbeeld van de effecten van de verschuiving kunnen de volgende twee teksten uit de late middeleeuwen worden vergeleken. Links staat een [[Middelnederduits]] citaat van de ''[[Saksenspiegel]]'' (1220), die niet de verschuiving ondergaan heeft, en rechts dezelfde tekst van de [[Middelhoogduits]]e ''[[Deutschenspiegel]]'' (1274), waarin wel klankverschuiving is opgetreden.
{| cellspacing="0" cellpadding="10"
| |||