|
==== Fundamentalisten / Ultra-Orthodoxen ====
Fundamentalisten in de islam verzetten zich tegen de interpretatie van het morele ideaal ten aanzien van veranderende of veranderde omstandigheden. Zij richten zich op de 'Tijd van de Profeet' en de direct daaropvolgende periode waarin metgezellen van Mohammed de leiding over de moslimgemeenschap bezaten, ruwweg het jaar [[610]] tot [[661]]. Fundamentalisten beschouwen deze periode als de meest geschikte om volgens de wetten en regels van de Koran te kunnen leven.
[[Ahmad ibn Tajmijja]] ([[1263]] - [[1328]]) uit [[Damascus]] leefde kort na de verwoesting door de [[Mongoolse Rijk|Mongolen]] en wordt gezien als een vroege exponent van de fundamentalistische leer. Hij geloofde dat moslims terug moesten keren tot de Koran en de soenna van Mohammed en wilde de islam ontdoen van alle middeleeuwse regels en mystiek. Hij wilde daarmee zowel de jurisprudentie (''[[fiqh]]'') en filosofie (''[[falsafa]]'') overboord gooien , dit tot woede van het [[establishment]]. Tajmijja sleet zijn laatste jaren in de gevangenis, maar zijn begrafenis werd een demonstratie van bijval van het volk. ▼
Binnen het modern fundamentalisme staan de volgende vijf punten centraal:<ref>Suicide Bombers in Iraq: The Strategy and Ideology of Martyrdom, Mohammed M. Hafez. 2007. Blz. 64-7</ref><ref>{{cite book|title=Saint and Sufi in Modern Egypt|author= Michael Gilsenan|year=1973|publisher=Oxford|isbn=0-19-823181-4}}</ref>
Modernisten of vernieuwers vormen, als verzamelbegrip voor diverse verschillende stromingen, de meest heterogene groep binnen de geschiedenis van de islam. Historisch bezien worden met deze term alle personen bedoeld die dogmatische concepten binnen de moderne islam ter discussie stelden of wijzigden. Onder 'modernisten' in de periode van na de [[Tweede Wereldoorlog]] worden over het algemeen stromingen en personen verstaan die concepten als [[democratie]], de [[trias politica]], [[secularisme]] willen verenigen met een geloof in islam, een bekend voorbeeld is [[:en:Maajid Nawaz|Maajid Nawaz]].
== Ontwikkeling van hedendaags fundamentalisme ==
=== Negentiende eeuw en begin twintigste eeuw ===
Tegen het eind van de negentiende eeuw hadden de Europeanen veel gebieden in het Midden-Oosten gekolonialiseerd en de islamitische heersers vervangen door seculiere. Sommige moslims waren hier ontstemd over.
Een van de eersten die hier tegen ageerde was [[Jamal al-Din al-Afghani]]. Hij introduceerde de term [[pan-islamisme]], waarbij alle moslims verenigd moesten worden tegen de in zijn ogen westerse ongelovigen. Hij vond navolging in Egypte waar [[Mohammed Abdoe]] en [[Hassan al-Banna]] leerlingen van zijn leer werden.
In [[1928]] richtte al-Banna in Egypte de [[Moslimbroederschap]] op, een islamitisch-maatschappelijke organisatie. In eerste instantie was dit een organisatie die zich voornamelijk op onderwijs en welzijn richtte. Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] ontstond er een geheime weerbaarheidsafdeling die aanslagen pleegde. Door deze aanslagen werd de Moslimbroederschap later verboden. De radicale [[Said Qutb]] komt ook uit deze, toen verboden, organisatie voort. Inmiddels is de Moslimbroederschap naast maatschappelijke organisatie ook een belangrijke politieke partij. Ook de gewelddadige Palestijnse [[Hamas]]beweging is een onderafdeling van de Moslimbroederschap.
=== Tweede helft van de twintigste eeuw ===
Het moslimfundamentalisme bloeide vaak op naar aanleiding van diverse gebeurtenissen: de door de Arabieren begonnen, maar vernederend afgelopen [[Zesdaagse Oorlog]] van [[1967]], de onderdrukking door de [[sjah]] van [[Iran]] in [[1979]], de oorlog van de [[Afghanistan|Afghanen]] in [[1980-1989|1980-90]] tegen de [[Sovjet-Unie|Sovjet]]s, en de [[Golfoorlog (2003)|Golfoorlog]] in [[Irak]].
Het moslimfundamentalisme richt zich ook vaak tegen de aanwezigheid en invloed van de in hun ogen 'ongelovige' niet-moslims in de moslimwereld. De daders van de [[terroristische aanslagen van 11 september 2001]] en de [[bomaanslagen in Madrid van 11 maart 2004]] verklaarden dan ook dat de militaire aanwezigheid van respectievelijk de [[Verenigde Staten]] en [[Spanje]] een belangrijk motief was om de aanslagen te plegen.
Een belangrijk kenmerk van moslimfundamentalisten (en van andere fundamentalisten) is dat zij geen kritiek of beperkingen op de islamitische leefwijze accepteren.
In [[Nederland]] werd [[Theo van Gogh (regisseur)|Theo van Gogh]] door de fundamentalist [[Mohammed Bouyeri]] vermoord, omdat hij, in de ogen van Bouyeri, Mohammed beledigd had.
== Personen en stromingen ==
=== Ahmad ibn Tajmijja ===
▲[[Ahmad ibn Tajmijja]] ([[1263]] - [[1328]]) uit [[Damascus]] leefde kort na de verwoesting door de [[Mongoolse Rijk|Mongolen]]. Hij geloofde dat moslims terug moesten keren tot de Koran en de soenna van Mohammed en wilde de islam ontdoen van alle middeleeuwse regels en mystiek. Hij wilde daarmee zowel de jurisprudentie (''[[fiqh]]'') en filosofie (''[[falsafa]]'') overboord gooien, dit tot woede van het [[establishment]]. Tajmijja sleet zijn laatste jaren in de gevangenis, maar zijn begrafenis werd een demonstratie van bijval van het volk.
=== Ibh Khaldoen ===
De uit de [[Maghreb]] afkomstige [[Ibn Khaldoen]] ([[1332]] - [[1406]]) maakte de [[Reconquista (geschiedenis)|Reconquista]], de herovering door christenen van Spanje, mee. Hij wordt vaak beschouwd als de grondlegger van de [[sociologie]]. Hij bestudeerde het verval van de islamitische beschaving en van de beschavingen daaraan voorafgaand. Hij kwam tot de conclusie dat een sterk besef van groepssolidariteit (''asibijja'') ervoor zorgde dat een volk overleefde en zelfs anderen kon onderwerpen. Khaldoen argumenteerde dat wanneer de moslims terug zouden grijpen op hun oorspronkelijke samenhang en zich sterk verenigden, zij vanzelf weer sterk en machtig zouden worden.
=== Wahabisme ===
Een van de voorlopers van het huidige moslimfundamentalisme is te vinden in het [[wahabisme]] uit de [[18e eeuw]], afkomstig uit het tegenwoordige [[Saoedi-Arabië]]. De godsdienstgeleerde [[Mohammed ibn Abd al-Wahhaab]] uit de [[Hajd]]regio ergerde zich aan de [[afgoderij]] en zedeloosheid die volgens hem alomtegenwoordig waren. Ook was hij tegen de schending van het eigendomsrecht van vrouwen, zoals vastgelegd in de [[Koran]]. In [[1744]] begon hij een campagne van "reiniging en vernieuwing". Naar eigen zeggen wilde hij terugkeren naar de pure en authentieke islam van Mohammed zelf, waarbij hij latere toevoegingen liet vervallen of zelfs vernietigen, als verdraaiingen van de oorspronkelijke waarheid.
Al-Wahhaab trachtte zijn medegelovigen te overtuigen van zijn inzichten, maar kreeg daarin pas succes toen hij een verbond aanging met sjeik [[Mohammed bin Saoed]] en met diens dochter trouwde. Zij begonnen 'de horizon' (al-Afq) opstand tegen de [[Ottomaanse rijk|Ottomanen]], die uiteindelijk werd neergeslagen. Deze opstand was bijzonder, omdat de [[wahabieten]] voor het eerst in de [[geschiedenis van de islam]] ook slachtoffers maakten onder mede[[moslim]]s van andere richtingen. In de ogen van de wahabieten waren zij evengoed ongelovigen als [[christen]]en en [[joden]]. Sinds die tijd wordt het wahabisme door de Saoediërs aangehangen, tot aan de dag van vandaag.
De wahabieten kregen pas weer invloed toen de [[Brittannië|Britten]] tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] plaatselijke bondgenoten zochten in de oorlog tegen het [[Ottomaanse rijk]]. In [[1924]] versloeg de Saoedische stam de [[Hasjemieten]] van [[Hoessein ibn Ali]]. Daarna werd door de Saoediërs de eerste wahabitische staat gesticht. Later ging deze vanwege de aardolie een pragmatisch bondgenootschap aan met het Westen.
== Fundamentalisme en politiek ==
| 