Continuüm (taalkunde): verschil tussen versies

{| class="vatop"

|[[Bestand:Dialect1.svg|thumb|Het dialect veranderde oorspronkelijk geleidelijk, onafhankelijk van de landsgrenzen. Grensbewoners die bij elkaar in de buurt wonen, kunnen elkaar probleemloos verstaan.]]

|}

 

Omdat het onderscheid [[taal]] versus [[dialect]] in wezen geheel kunstmatig is, is vaak ook niet duidelijk of een bepaald taalgebied waarbinnen sprake is van wederzijdse verstaanbaarheid een dialectcontinuüm is of een gebied dat wordt doorkruist door meerdere taalgrenzen.

 

Door politieke of andere oorzaken kunnen sprekers van een deel van een dialectcontinuüm voor communicatie over lange afstanden overgaan op het gebruik van een zogenaamde [[lingua franca]]. Wanneer deze wordt ontwikkeld uit variëteiten binnen het dialectcontinuüm en een min of meer vaste norm krijgt, wordt hij vaak als [[standaardtaal]] aangeduid. Verruilen de sprekers hun oorspronkelijke variëteit geheel voor de bovenregionale variëteit, dan kan een dialectcontinuüm uiteenvallen.

 

=== Het Continentaal-Westgermaanse dialectcontinuüm ===

Het zogenaamde Continentaal-Westgermaanse dialectcontinuüm, dat de Germaanse variëteiten in [[Nederland]], [[Vlaanderen]], [[Groothertogdom Luxemburg|Luxemburg]], [[Duitsland]], [[Oostenrijk]], [[Zwitserland]], [[Italië]] en nog een paar kleine gebieden omvat, is een mooi voorbeeld waaraan zo'n ontwikkeling aanschouwelijk kan worden gemaakt. De niet gestandaardiseerde variëteiten van het noorden van dat gebied vormden de werktaal van de [[Hanze]] en voor de reiziger was communicatie over redelijk lange afstanden mogelijk.

Een actueel voorbeeld is het Duitse deel van het [[Maas-Rijnlands]]e dialectcontinuüm dat diverse [[Nederfrankisch]]e dialecten in het huidige Duitse taalgebied omvat. Dit gebied sluit geografisch en taalkundig aan op dat van de [[Limburgs]]e en [[Zuid-Gelders]]e dialecten in het zuidoostelijke deel van Nederland. Het begrip Maas-Rijnland heeft in ruimere zin dan ook betrekking op het hele Zuidoost-Nederfrankische taal- en dialectgebied in de zogenoemde [[Maas]]-[[Rijn]]driehoek, thans behorend tot drie landen, waar ook de dialecten van Nederlands en Belgisch Limburg deel van uitmaken. In de middeleeuwen en nog lang daarna heeft dit gebied een zekere culturele eenheid gevormd. Taalkundig bestaat die eenheid nog altijd in het Nederfrankische dialectcontinuüm in deze regio, dat de grenzen van België, Nederland en Duitsland overschrijdt. De staatsgrens tussen Nederland en Duitsland is echter meer en meer een taalgrens aan het worden, vooral sedert de Tweede Wereldoorlog. Een studie uit 2008 in het grensoverschrijdende [[Kleverlands]]e dialectgebied, dat vroeger als dialectcontinuüm werd opgevat, concludeerde dat de staatsgrens nu een taalgrens is geworden en een scherpe scheiding vormt tussen de Nederlandse en Duitse dialecten.<ref>{{aut|C.H.E. Giesbers}} (2008) ''Dialecten op de grens van twee talen'', Groesbeek, ISBN 9789081304412, p. 135</ref>

 

De in het zuidwesten van [[Ethiopië]] gesproken [[Gurage-talen]] worden soms als dialecten van een en dezelfde taal (het "Gurage") gezien. Een zin als ''Hij bedekte het dak met stro'' verschilt in al deze talen slechts minimaal (bijv. door een al dan niet [[aspiratie (taalkunde)|geaspireerde]] ''k'', een [[stemhebbend]]e of [[stemloos|stemloze]] [[dentaal]], ''r'' of ''n'')

 

In de [[Centraal Afrikaanse Republiek]] en [[Zaïre]] worden een aantal [[Bangi-Ntomba-talen]] gesproken, die onderling minder verschillen dan de verschillende dialecten van het [[Duits]] van elkaar verschillen. Volgens veel taalkundigen is hier dan ook sprake van een grensoverschrijdend dialectcontinuüm.

 

{{Zie ook|Zie ook [[Servo-Kroatisch]]}}

De verschillende dialecten van het [[Servisch]] en het [[Kroatisch]] zijn ook vaak wederzijds verstaanbaar. Volgens taalkundigen is hier dan ook sprake van een dialectcontinuüm, dat zich bij uitbreiding zelfs nog verder uitstrekt tot in [[Bulgarije]] en [[Macedonië (land)|Macedonië]].<ref>John McWhorter (2003), ''The Power of Babel: A Natural History of Language'', p. 80-84.</ref>