Oldambtsters: verschil tussen versies

Het '''Oldambtsters''' is een van de dialecten van het [[Gronings]], dat wordt gesproken in het [[Oldambt (landstreek)|Oldambt]]: het gebied rondom de [[Dollard]], inclusief de oude uitbraken daarvan. Het wordt gesproken in de huidige gemeente [[Oldambt (gemeente)|Oldambt]] en in delen van de gemeenten [[Menterwolde (gemeente)|Menterwolde]] en [[Bellingwedde]].

# Het veelvuldig gebruik van een - e ('schwasjwa') aan het einde van een woord, zoals aine, penne, toeze. Dit wordt door sommigen ook wel de 'Dollard-e' genoemd.

== Oorsprong ==

Het Oldambt maakt onderdeel uit van de Noordzeecultuur, in de middeleeuwen werd hier een variant van het [[Oudfries]] gesproken. Het Oldambt viel vanaf medio vijftiende eeuw onder jurisdictie van de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]. In Groningen was de taal zwaar beïnvloed door het [[Nederduits]]. Deels kwam dit door de invloed van de [[Hanze]], waar Groningen onderdeel vanuitvan maakteuitmaakte. En deels werd dit veroorzaakt door een zekere oriëntatie van Groningen op Westfalen, in het bijzonder het [[Westfaals]]. Er ontstond wat tegenwoordig [[Nedersaksisch]] heet en wat het Oudfries in het Oldambt verdrong.

In de zeventiende en achttiende eeuw toen de naburige regio's als de [[Groninger Veenkoloniën|Veenkoloniën]] (en [[Oost-Friesland]]) onder grote invloed kwamkwamen van de Hollandse taal en cultuur, was dat in het Oldambt veel minder het geval. Een mogelijke oorzaak is dat in deze periode het Oldambt zich ontpopte als een rijke en dynamische regio, met een behoorlijk zelfbewustzijn. Ook de wat behoudende sfeer in het Oldambt, sterk gekleurd door het rechtzinnige [[piëtisme (kerkgeschiedenis)|piëtisme]], heeft hierop zijn weerslag gehad.

Het Oldambtsters heeft veel invloed gehad op het [[Veenkoloniaals]], wat in feite een 'zeventiende-eeuwse geactualiseerde versie' van het OldambstersOldambtsters is. Het Oldambtsters viel praktisch samen met het dialect in het [[Rheiderland]] en vooral in dat van de [[Dollardpolders]] in en rondom de grensplaats [[Bunde (Duitsland)|Bunde]]. De Dollardpolders aan weerskanten van de grens vormden in feite een aaneengesloten gebied met nauwe (familiale) relaties. De invloed van de standaardtalen aan weerskanten van de grens zorgt voor een taalkundige verwijdering. Overigens wordt het OldambstersOldambtsters tegenwoordig vooral in het Zuidenzuiden en Westenwesten van het Oldambt (zoals in [[Meeden]] en [[Noordbroek]]) sterk bepaald door het aangrenzende Veenkoloniaals, wat voor velen, dankzij de Hollandse uu-uitspraak, 'moderner' aandoet.

Een voorbeeld van het Oldambtsters is te vinden in W. van Palmar, ''De Golden Kette'' (Groningen 1875). Deze is recentelijk heruitgeven in de serie Goud Volk (2008). Naast een voorbeeld van het Oldambtster dialect geeft het ook inzicht in de toenmalige barse sociale verhoudingen in het gebied. Dit is in het volgende fragment, door muziekgroep [[Törf]] [http://www.torf.nl/] op CDcd gezet, op een subtiele manier onder woorden gebracht:

Andere bekende schrijvers in het OldambstersOldambtsters zijn de dichter en boer Derk Sibolt Hovinga, een verbeelding van een zijn gedichten is hier te vinden: [http://nl.youtube.com/watch?v=-VwDspAyQVM]. [[Simon van Wattum]], [[Jaap Meijer (schrijver)|Jaap Meijer]], onder het pseudoniem van Saul van Messel, en Jelte Dijkstra hebben naast werken in respectievelijk het Veenkoloniaals, het Westerkwartiers en het Hollands ook werken in het Oldambtsters nagelaten.

Muziek in het OldambstersOldambtsters is er te kust en te keur: van de [[folk]]muziek van Törf en het klassieke van De Koning & De Dame op teksten van Jan Siebo Uffen [http://www.waarhuis.nl/dekoningdedame.htm] tot aan de 'Groninger hit' ''De'' ''Polder''[http://nl.youtube.com/watch?v=LoAMCqskcP0] van tekstschrijver en zanger Edwin de Vries.

== Oldambtster eigenheid ==

In de provincie Groningen is het Oldambtster dialect, ondanks een gestage teruggang, letterlijk en figuurlijk een van de meest uitgesproken dialecten. Hierboven is al gewezen op het het zelfbewustzijn in dit gebied. Daar komt nog eens bij dat vanaf de 19enegentiende eeuw de verburgerlijkende Oldambtster herenboeren zich in toenemende mate op het 'Hollands' oriënteerden. Door vele landarbeiders werd dit als 'Hooghaarlemmerdijks' betiteld, als een vorm van 'kouwe kak'. Het Hollands werd de taal van het vooreinde in de boerderij en het dialect voor het achtereinde van de boerderij.

Het vasthouden van de arbeiders aan hun eigen (taal)gewoonten en een gelijkheidsdenken gaan hierbij hand in hand. Dit is typisch voor het Oldambt en werkt nu nog door in het gebied. Zie voor een nadere achtergrond de website van de OldamtbsterOldambtster historisch socioloog Otto Knottnerus [http://www.xs4all.nl/~ottoknot/werk/].