Taaislijmziekte: verschil tussen versies

'''Taaislijmziekte''' (andere benamingen zijn ''cystische fibrose'' (CF), ''mucoviscidose'' of ''fibrosis cystica'' (FC)) is een [[recessief (genetica)|recessief]] overerfbare ziekte, waarbij slijm dat op diverse plaatsen in het lichaam wordt afgescheiden, abnormaal taai is. De belangrijkste plaatsen waar het taaie slijm wordt gevormd zijn de longen, het maag-darmkanaal, de lever, de [[pancreas|alvleesklier]] en de [[testes|teelballenteelbal]]len.<br />

De symptomen kunnen zich al tijdens de zuigelingenleeftijd manifesteren, veelal door groei-achterstandgroeiachterstand en chronische luchtweginfecties.

In 1938 publiceerde [[Dorothy Hansine Andersen]] een artikel over CF .<ref name="andersen">Andersen DH. ''Cystic fibrosis of the pancreas and its relation to celiac disease: a clinical and pathological study.'' Am J Dis Child 1938; 56:344–399</ref>. Hierin beschreef zij de kenmerken van de ziekte zoals deze zich in de [[pancreas|alvleesklier]], de longen en spijsvertering openbaarde.

Zij uitte daarbij ook de veronderstelling dat CF een recessief erfelijke ziekte is, en gebruikte voor het eerst pancreas [[enzym]] om kinderen te behandelen. In 1952 ontdekte Paul di Sant' Agnese afwijkingen in het zweet -[[elektrolietelektrolyt]] van CF -patiënten. In het volgende decennium werd een zweettest ontwikkeld, en verder verbeterd .<ref>Di Sant' Agnese PA, Darling RC, Perera GA, et al. ''Abnormal electrolyte composition of sweat in cystic fibrosis of the pancreas: clinical implications and relationship to the disease.'' Pediatrics 1953; 12:549–563.</ref>. Interessant is dat reeds omstreeks 1700 in Duitse en Zwitserse handboeken werd gewaarschuwd: "Wehe dem Kind, das beim Kuß auf die Stirn salzig schmekt, er ist verhext und muss bald sterben," dat vertaald luidt: "Wee het kind dat bij kussen van het voorhoofd zoutig smaakt, want het is gedoemd en zal snel sterven", waaruit bleek dat men al vroeg het verband inzag tussen de ziekte en het hoge zoutgehalte van het zweet. CF -patiënten hebben altijd een verhoogd zoutgehalte, met name [[natrium chloridenatriumchloride]] in hun zweet. Als eerste screeningstest wordt deze [[zweettest]] nog vaak toegepast alvorens wordt overgegaan op DNA-onderzoek.

[[Carl von Rokitansky]] beschreef een geval van foetale dood ten gevolge van [[meconiumperitonitis]]. Hierbij ontstaat een ontsteking van het [[buikvlies]] ([[Buikvliesontsteking|peritonitis]]) door een breuk in de darmwand. Dit is een complicatie van [[meconiumileus]] (darmobstructie door [[meconium]]), dat met CF is geassocieerd. Meconium ileus werd het eerst in 1905 beschreven door [[Karl Landsteiner]].<ref>Busch R. ''On the history of cystic fibrosis.'' Acta Univ Carol [Med] (Praha). 1990;36(1-4):13-5. PMID 2130674</ref> In 1936, publiceerde [[Guido Fanconi]] een artikel waarin het verband werd beschreven tussen meconium ileus, fibrose van de alvleesklier en [[Bronchiëctasieën|bronchiëctasie]].<ref>Fanconi G, Uehlinger E, Knauer.C. ''Das coeliakiesyndrom bei angeborener zysticher pankreasfibromatose und bronchiektasien.'' Wien Med Wschr 1936; 86:753–756.</ref>

De afwijking wordt veroorzaakt door een defect in een [[proteïne|eiwit]] dat het transport van chloride-ionen door de celmembraan regelt. (''Cystic Fibrosis Transmembrane conductance Regulator'' (CFTR)). Dit eiwit bevindt zich in de membranen van slijmproducerende cellen en zorgt normaal voor het transport van chloride-ionen. (Het CFTR-eiwit is een [[cyclischCyclisch AMPadenosinemonofosfaat|cAMP]]-gereguleerd Cl-kanaal.) Als dit transport wel normaal functioneert gaat er water mee met de getransporteerde ionen ([[osmose|osmotisch]] effect) waardoor het door de cel afgescheiden slijm dunner blijft.

Klinische symptomen worden gezien in organen waarbij slijmproductie een rol speelt, zoals de [[Long (orgaan)|long]], het maag-darmkanaal en urinevormende- en geslachtsorganen. De patiënten ontwikkelen [[bronchitis]] of [[pneumonie|longontsteking]].

Antibiotica uit de groep van de [[macrolidenmacrolide]]n (azitromycine, claritromycine e.a.) zijn niet in staat om de Pseudomonas te doden maar verstoren de ''[[Quorum sensing]]'' van de Pseudomonas (naast een aantal andere effecten). Door ''Quorum sensing'' is de bacterie in staat om te bepalen hoeveel andere bacteriën in de buurt zijn. Bij voldoende grote aantallen is dit een signaal tot onder meer het veranderen van het metabolisme en de productie van biofilms. Door het verstoren van deze ''Quorum sensing'' wordt de mucoïde conversie afgeremd en wordt de biofilm deels afgebroken.<ref>Kobayashi, H. Airway biofilm disease: its clinical manifestation and therapeutic possibilities of macrolides. Journal of Infection and Chemotherapy 1995, 1–15.</ref><ref>Tateda, K., Comte, R., Pechere, J. C., Kohler, T., Yamaguchi, K., VanDelden, C. Azithromycin inhibits quorum sensing in Pseudomonas aeruginosa. Antimicrobial Agents and Chemotherapy 2001:1930–3.</ref> Hierdoor verbetert de overleving van CF -patiënten met een chronische Pseudomonas infectie.

Een extra complicatie van de mucoïde conversie is het ontstaan van mutante bacteriestammen die resistent worden tegen antibiotica. Er bestaat een kans dat CF -patiënten elkaar hiermee besmetten. Om die reden is sinds 2005 in navolging van het buitenland een [[segregatie (geneeskunde)|segregatiebeleid]] van kracht. Hierbij wordt CF -patiënten sterk ontraden onderling fysiek contact te hebben of bij onderlinge ontmoetingen strenge hygiëneregels aan te houden. Voor contact met gezonde mensen gelden geen speciale hygiëneregels omdat cystic fibrosis geen besmettelijke ziekte is.

De behandeling is er vooral op gericht de longen zo schoon mogelijk te houden en het slijm zo goed mogelijk te verwijderen. Dit kan door middel van sporten en fysiotherapie. Daarnaast is het zaak infecties in een vroeg stadium te signaleren en bestrijden. De meeste CF-patiënten worden zo veel mogelijk thuis behandeld. Bij terminaal longfalen wordt soms een longtransplantatie overwogen. In een onderzoek bij meer dan 500 van dergelijke gevallen publiceerden Amerikaanse onderzoekers echter in 2007 dat longtransplantatie bij kinderen met mucoviscidose slechts in zeer weinig gevallen (5/514, < 1%) een levensverlengend effect had.<ref>Liou TG, Adler FR, Cox DR, Cahill BC. Lung transplantation and survival in children with cystic fibrosis. N Engl J Med. 2007 Nov 22;357(21):2143-52.</ref>.