Dom van Erfurt: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Omzetting sjabloon op verzoek van aanmaker |
|||
Regel 43:
| onderschrift3 = Historische afbeelding van de dom en Severuskerk (1850)
}}
De '''Dom van Erfurt''' (vroeger ook: '''Mariakerk''' of '''Proosdijkerk Beatae Mariae Virginis''') is de belangrijkste en oudste kerk van [[Erfurt]]. De kerk was in het midden van de 8e eeuw slechts voor een korte periode de bisschopszetel en was gedurende de middeleeuwen tot in het begin van de 19e eeuw de zetel van het [[Kapittelkerk|collegiale stift]] Sint-Maria.
Sinds 1994 heeft de dom weer de functie van [[kathedraal]] van het bisdom Erfurt en zetel van het [[kapittel]].
Regel 49:
==Geschiedenis==
Ten tijde van het [[Frankische Rijk]] was Erfurt een belangrijk machtscentrum. Paus Gregorius II (715–731) riep de Thüringers op om hier een 'Huis' te bouwen voor [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]], die hier het [[evangelie]] verkondigde. In het jaar 725 werd hieraan gehoor gegeven. Rond het jaar 740 richtte de [[missionaris]] een verzoek aan [[paus Zacharias]] om er een bisdom op te richten. Gelijktijdig werden ook de bisdommen Büraburg (later: [[Fritzlar]]) en [[Bisdom Würzburg|Würzburg]] opgericht. Enkele jaren later, in de vroege jaren 750, maar uiterlijk nadat Bonifatius, [[Adolar]] en [[Eoban]] de marteldood stierven in [[Friesland]], werd het bisdom Erfurt opgeheven en geïntegreerd in het [[bisdom Mainz]].
===De voorganger===
De eerste voorganger van de huidige dom werd vermoedelijk vanaf het jaar 752 door Bonifatius opgericht. Op welke plaats en hoe de eerste kerk eruitzag is onbekend. In de kerk werd bij archeologisch onderzoek in 1991 op 3 meter diepte eenvoudig muurwerk van een westelijke [[apsis (architectuur)|apsis]] aangetroffen. Men dateerde het muurwerk in eerste instantie op de 9e eeuw, maar later onderzoek wees uit dat het 12e-eeuws is.
===De romaanse bouw===
In het jaar 1154 werd begonnen met de bouw van de [[romaanse architectuur|laatromaanse]] basiliek met een kruisvormige plattegrond op de heuvel. De werkzaamheden gingen voortvarend, vooral toen men tijdens de bouw twee graven ontdekte, waarvan men de stoffelijke resten identificeerde als zijnde de heilige bisschoppen Adolar en Eoban. Dit nieuws leverde veel extra giften op, hetgeen de bouw bespoedigde. Reeds in 1170 was de kerk zover voltooid dat [[Keizer Frederik I Barbarossa]] er [[Lodewijk III van Thüringen]], zoon van landgraaf [[Lodewijk II van Thüringen]], tot ridder kon slaan. Twee stukken van de inrichting, de zogenaamde Wolframkandelaar en een romaanse Madonna, dateren uit deze periode (1160). De kerk werd gewijd op 20 juni 1182. Van de romaanse bouw uit de tweede helft van de 12e eeuw resteren nog de onderbouw van de torens, de westelijk aansluitende koornevenruimten en delen van het [[transept]].
===De gotische bouw===
Aan het einde van de 13e eeuw werd begonnen met de [[gotiek|gotisering]] van de kerk met de bouw van een nieuw, groter [[priesterkoor|koor]] met polygonale afsluiting. Daarna werd begonnen met de opbouw van het klokgestoelte voor de beroemde Gloriosa-klok, met een gewicht van meer dan 11 ton de grootste middeleeuwse klok ter wereld en gegoten door de Nederlander [[Geert van Wou]]. In de 14e eeuw bleek de kerk te klein en werd het koor wederom vergroot. Omdat de heuvel voor de kerk te klein werd, moest er voor het grotere koor een onderbouw worden gebouwd. Deze onderbouw had uitsparingen die men ''kavaten'' (afkomstig van het [[Latijn]]se cavare = uithollen) noemde. De ruimten van de onderbouw dienden tot in de 19e eeuw voor bewoning. Tegelijkertijd met de bouw van de zogenaamde kavaten ontstond ook de benedenkerk, die in 1353 werd gewijd. Het hoofdportaal aan de noordelijke arm van het [[transept]] met de beelden van de Wijze Maagden aan de ene en de Dwaze Maagden aan de andere kant, geflankeerd door Ecclesia en Synagoge, dateert eveneens uit deze periode. Het feit dat het ontbreekt aan een representatief hoofdportaal aan de westzijde van de kerk heeft te maken met het tekort aan ruimte op de heuvel. In 1455 werd het kerkschip gesloopt ten behoeve van de nieuwbouw van een laatgotische [[hallenkerk]]. Voor 1465 moet de kerk weer in gebruik geweest zijn, aangezien er in dat jaartal een Corpus Christi-processie door het westportaal heeft plaatsgevonden.
===De kloostergebouwen===
Regel 63:
===Latere geschiedenis tot heden===
De [[Dertigjarige Oorlog]] zorgde voor meerdere bestuurswisselingen van zowel stad als kerk. Er is zelfs even sprake geweest om de gebouwen over te dragen aan de [[jezuïeten]] en het [[Sticht|stift]] op te heffen. Het [[kapittel]] kon dit echter verhinderen. Tussen 1697 en 1706 werd het reusachtige [[Barok (stijlperiode)|barokke]] [[hoogaltaar]] gemaakt en in het koor opgesteld om de overwinning van de Mainzer aartsbisschop op het [[protestantisme|protestantse]] stadsbestuur te benadrukken. De Mainzer aartsbisschop verloor echter de interesse in het stift en liet de gebouwen in de 17e en 18e eeuw verwaarlozen. De torenspitsen die in 1717 afbrandden werden daarna vervangen door een simpel nooddak.
Tijdens de [[Napoleontische oorlogen]] werd het gebied rond de kerk in een vesting veranderd en de dom zelf door [[Frankrijk|Franse]] troepen misbruikt als paardenstal. Bij de bevrijdingsoorlog in 1813 werd de dichte bebouwing en de episcopale [[Diocesane curie|curie]] op het domplein volledig verwoest. In 1803 en ten slotte in 1837 werd in het kader van de [[secularisatie]] het stift opgeheven en kreeg de kerk de status van [[parochiekerk]]. In het nu [[Pruisen|Pruisische]] Erfurt begon vanaf 1828 een omvangrijk puristisch restauratieprogramma, in welk kader het laatgotische [[schilddak]] in 1868 vervangen werd door een lager [[zadeldak]]. Rond 1900 werd het programma afgesloten.
Regel 73:
* Het schip is overspannen met laatgotische stergewelven.
* De 18,60 meter hoge en tot 2,60 meter brede [[maaswerk]]vensters [[Gebrandschilderd glas|gebrandschilderde glazen]] werden tussen 1370-1420 gemaakt en behoren tot de grootste van Duitsland in hun soort. Dertien van de 15 ramen zijn haast volledig origineel middeleeuws.
* Het koor bezit naast de ramen ook nog grotendeels de originele inrichting. Het eikenhouten koorgestoelte met 89 zitplaatsen verdeelt zich in twee dubbele rijen van 17,50 meter lang. Het koorgestoelte is een van de grootste en best bewaarde koorgestoeltes van Duitsland.
* Het 16,50 meter hoge en 13 meter brede barokke hoogaltaar werd tussen 1697 en 1707 gemaakt en geplaatst waar eerder een groot gotisch vleugelaltaar stond. Het altaar werd in het begin van het millennium gerestaureerd. Het is onbekend wie het altaar heeft gebouwd.
* De bronzen Wolframkandelaar uit 1260 behoort tot de oorspronkelijke inrichting, net als een Tronende Madonna.
* Het hoofdorgel werd gebouwd door Alexander Schuke Potsdam Orgelbau GmbH en in 1992 geplaatst.
==Klokken==
De dom heeft maar liefst 13 klokken die verdeeld worden over verschillende torens. Het dragende fundament voor het zesstemmige hoofdgeluid (1 t/m 6) is de Gloriosaklok in de middelste toren. De gieter van de klok is de uit [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] afkomstige [[Nederland|Nederlander]] [[Geert van Wou]]. De klok werd in de nacht van 7 op 8 juli 1497 boven de trappen van de dom gegoten en draagt het inschrift:
:''+ Laude / patronos / cano / glorioſa • • Fulgur / arcens / et / demones / malignos • Sacra / templis / a / populo / ſonanda • • Carmine / pulſo • • Gerhardus / wou / de / Campis / me / fecit • Anno / D[omi]ni / M . CCCC . XCUII''
Regel 94:
| style="background-color:#dddddd;" class="unsortable" | '''Slagtoon'''<br />(HT-<sup>1</sup>/<sub>16</sub>)
| style="background-color:#dddddd;" | '''Klokkenstoel'''<br />
|
| 1 || Gloriosa || align="center"|1497 || Geert van Wou, Erfurt || align="right"|2.560 || align="right"|11.450 || '''e<sup>0</sup>''' +3 || Mittelturm, unten
|
| 2 || [[Drievuldigheid|Dreifaltigkeit]] || align="center"|1721 || Nicolaus Jonas Sorber || align="right"|1.940 || align="right"|≈4.900 || '''g<sup>0</sup>''' +12 || Nordturm
|
| 3 || [[Jozef van Nazareth|Joseph]] || align="center"|1961 || Klokkengieterij Schilling, Apolda || align="right"|1.840 || align="right"|≈4.600 || '''a<sup>0</sup>''' +8 || Zuidelijke toren
|
| 4 || [[Andreas (apostel)|Andreas]] || align="center"|1961 || Klokkengieterij
|
| 5 || [[Christoffel (heilige)|Christophorus]] || align="center"|1961 || Klokkengieterij Schilling, Apolda || align="right"|1.360 || align="right"|≈1.900 || '''d<sup>1</sup>''' +10 || Zuidelijke toren
|
| 6 || [[Johannes de Doper|Johannes Baptist]] || align="center"|1720 || Nicolaus Jonas Sorber || align="right"|1.190 || align="right"|≈1.000 || '''e<sup>1</sup>''' +7 || Zuidelijke toren
|
| 7 || [[Cosmas en Damianus|Cosmas und Damian]] || align="center"|1625 || Jakob König, Erfurt || align="right"|750 || align="right"|≈200 || '''des<sup>2</sup>''' || Middentoren, boven
|-
| 8 || Cantabona || align="center"|1492 || Hans Sinderam || align="right"|650 || align="right"|≈300 || '''g<sup>2</sup>''' || Middentoren, boven
|
| 9 || Engelchen || align="center"|rond 1475 || Claus von Mühlhausen, Erfurt || align="right"|550 || align="right"|≈125 || '''as<sup>2</sup>''' || Middentoren, boven
|
| 10 || Naamloos || align="center"|1475 || Meister Peter || align="right"|500 || align="right"|≈75 || '''b<sup>2</sup>''' || Middentoren, boven
|
| 11 || Wandlungsglocke || align="center"|1961 || Klokkengieterij Schilling, Apolda || align="right"|550 || align="right"|≈100 || '''f<sup>2</sup>''' || Dachreiter (Hochchor)
|
| <tt>I</tt> || [[Marta (Bijbel)|Martha]] || align="center"|1961 || Klokkengieterij Schilling, Apolda || || || '''e<sup>2</sup>''' || Lantaarn
|
| <tt>II</tt> || Elisabeth || align="center"|1961 || Klokkengieterij Schilling, Apolda || || || '''gis<sup>2</sup>''' || Lantaarn
|}
Regel 146:
* {{de}} [http://www.dom-erfurt.de/index.php?article_id=23 Officiële website Dom St. Marien]
* {{de}} [http://www.erfurt-guide.de/od.htm De dom in jaartallen]
{{Appendix|2=
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=de|titel=Erfurter Dom|datum=20121205}}
}}
{{
{{Coor title dms|50|58|33.13|N|11|1|24.29|E|scale:1563_type:landmark_region:DE}}
[[Categorie:Kathedraal in Duitsland|Erfurt]]
[[Categorie:Erfurt]]
[[Categorie:Kerkgebouw in Thüringen]]
{{Link FA|de}}
| |||