Perzisch: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Label: Misbruikfilter: Leeghalen |
k Wijzigingen door 178.85.175.201 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Queeste |
||
Regel 44:
* De Academie voor de Perzische Taal en Literatuur (Farhangestān-e zabān va adab-e fārsi) in Teheran heeft ook een uitspraak over deze kwestie gedaan en heeft ieder gebruik van het woord ‘Farsi’ (in plaats van Perzisch of Persian) in westerse talen verworpen.<ref>{{nl}} [http://persiandutch.com/2011/09/27/perzisch-of-farsi-wat-is-de-juiste-nederlandse-benaming-van-deze-taal/ PERZISCH of FARSI? Wat is de juiste Nederlandse benaming van deze taal?]</ref>
== Geschiedenis ==
=== Oudperzisch ===
Men neemt aan dat het Oudperzisch zich in het westelijk deel van het [[Hoogland van Iran|Iraanse plateau]] heeft ontwikkeld vanuit het [[Proto-Indo-Iraanse taal|Proto-Indo-Iraans]]. Het is alleen bekend van een klein aantal inscripties in spijkerschrift uit de [[6e eeuw v.Chr.|6e]] tot [[4e eeuw v.Chr.|4e eeuw voor Christus]] die door de [[Achaemeniden|Achaemenidische]] koningen (met name door [[Darius I|Darius]] (522-486) en [[Xerxes I|Xerxes]] (486-465)) zijn aangebracht. In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen, speelde het Oudperzisch in het Achaemenidische rijk geen grote rol, omdat de bestuurstaal het [[Aramees]] was. In tegenstelling tot het Middel- en Nieuwperzisch wordt de taal gekenmerkt door een uitgebreid stelsel van verbuigingen en vervoegingen.
{| class="wikitable"
!
! Oudperzisch
! Middelperzisch
|-
| nominativus
| pārsa
| pārs
|-
| genitivus
| pārsahiyā
| pārs (ē) pars
|-
| accusativus
| pārsam
| pārs
|-
| locativus
| pārsaiy
| pārs
|-
| ablativus
| pārsā
| pārs
|}
=== Middelperzisch ===
Het Middelperzisch is een rechtstreekse voortzetting van het Oudperzisch en is van de val van het Achaemenidische Rijk in 338 voor Christus tot de verovering van het [[Sassanidische]] rijk door de [[Arabieren]] in 651 een levende taal geweest. In de eerste eeuwen van haar bestaan was de taal slechts van lokaal belang en ondergeschikt aan het [[Parthisch]]. Maar vanaf de derde eeuw na Christus gaat het meer en meer de functie van bestuurstaal en taal van de dominante cultuur vervullen. Als dode taal blijft het Middelperzisch in [[zoroastrische]] kringen na de val van de Sassanidische dynastie een belangrijke rol spelen. Deze rol is zelfs zo belangrijk dat de 9e en 10e eeuw als een van de vruchtbaarste periodes uit de Middelperzische literatuurgeschiedenis gelden.
=== Perzisch ===
Het Perzisch is een voortzetting van de gesproken variant van het Middelperzisch. Want hoewel het geschreven Middelperzisch tot op zekere hoogte het karakter van een dode taal had gekregen vanwege zijn in ontwikkeling gestagneerde vorm, had de spreektaal ('''Fārsi-ye Dari''' of '''Dari''') zich als levende taal verder ontwikkeld. In de oostelijke provincies van het [[Abbasidische]] rijk, gebieden die in feite onafhankelijk van [[Bagdad]] waren, begon men vanaf de 9e eeuw het Dari met behulp van het [[Arabisch schrift]] op te schrijven en het is deze taal die onder de naam Nieuwperzisch bekend is geworden. Voor de weergave van het Perzisch zijn vier tekens aan het Arabisch alfabet toegevoegd:<br />
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
! [[Internationaal Fonetisch Alfabet|IPA]]
! Teken
! Naam
|-
| [p]
|style="font-size: larger"| {{lang|fa|پ}}
| pe
|-
| [tʃ]
|style="font-size: larger"| {{lang|fa|چ}}
| tsje
|-
| [ʒ]
|style="font-size: larger"| {{lang|fa|ژ}}
| zje
|-
| [ɡ]
|style="font-size: larger"| {{lang|fa|گ}}
| gaf
|}
Uiteraard heeft ook het Nieuwperzisch een ontwikkeling doorgemaakt en deze is in vijf fasen te onderscheiden:
* '''Formatieve periode''' (8e-10e eeuw): in deze periode kwam de standaardisatie van de taal van de poëzie tot stand.
* '''Heroïsche periode''' (10e-12e eeuw): in deze periode kwam de standaardisatie van het proza tot stand.
* '''Klassieke periode''' (13e-15e eeuw)
* '''Postklassieke periode''' (15e-19e eeuw)
* '''De periode van het hedendaagse Perzisch'''
Een van de opvallendste kenmerken van deze vorm van Perzisch is het enorme aandeel aan [[Arabische]] woorden. Onderzoek heeft uitgewezen dat het percentage Arabische woorden groeide van 25-30% in de 10e eeuw tot ruim 50% in de 12e eeuw. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de loop van de geschiedenis veel pogingen zijn ondernomen om de ontwikkeling van de Perzische woordenschat te beïnvloeden. In de 20e eeuw krijgen deze pogingen ook een geïnstitutionaliseerd karakter. De ''Farhangestān-e Irān'' (1935, Academie van Iran) en zijn opvolger de ''Farhangestān-e Zabān-e Irān'' (1970, Taalacademie van Iran) kregen de taak het Perzisch zo veel mogelijk te zuiveren van buitenlandse (lees Arabische) elementen. Ondertussen hebben deze taalacademiën tientallen woorden ontworpen die een vaste plek in het Perzisch hebben gekregen. Een voorbeeld van een succesvol geïntroduceerd woord is ''"Havāpeymā"'' (lett: luchtkliever) oftewel vliegtuig.
== Verspreiding ==
| |||