|
Een '''tolweg''' is een [[weg]] waarvoor de gebruiker op directe wijze betaalt om er gebruik van te mogen maken ([[Tol (recht)|tol]]). Sommige tolwegen maken gebruik van grote en dure [[kunstwerk (bouwkundig)|kunstwerken]] als [[tunnel]]s en [[brug (bouwwerk)|bruggen]]. Men spreekt dan vaak over toltunnels en tolbruggen. In Nederland en België wordt tolheffing meestal ingesteld bij wegen die gebruikmaken van uitzonderlijke dure kunstwerken en/of wegen met kunstwerken die betaald zijn met geld van particuliere [[investeren|investeerders]]. Vaak geldt de tolheffing voor een periode van tientallen jaren na de opening of bouw van het bouwwerk om de kosten weer terug te kunnen verdienen.
[[Bestand:Caseta San Marcos (Mexico-Puebla).jpg|thumb|250px|Tolpoortjes op de snelweg [[Mexico-Stad]] - [[Puebla (stad)|Puebla]].]]
==Geschiedenis==
Tol werd vanouds geheven op wegen en waterwegen. Het betrof in het algemeen een soort belasting, vergelijk het woord: ''[[tollenaar]]''. Ook bij het passeren van grenzen werd tol geheven, daar komt het Duitse woord ''Zoll'' voor [[douane]]post vandaan. Soms was er sprake van diefstal: een [[roofridder]] kon van zijn burcht de scheepvaart in de gaten houden en geld van de schippers eisen voor de doorvaart.
Later werd tol geheven op verschillende punten van doorgaande wegen, zoals de [[Steenweg op Luik]]. Er werd een [[slagboom]] (ook: ''barrier'' of ''barreel'' genaamd) opgesteld nabij een [[Tolhuis (gebouw)|tolhuis]]. Vaak was een en ander ook voorzien van een [[herberg]] en een [[uitspanning]]. De opbrengsten van de tol werden gebruikt om de weg aan te leggen en te onderhouden, en om in het onderhoud van de tolgaarder te voorzien. Ook bij de scheepvaart kent men iets dergelijks in de vorm van [[bruggeld]] en [[sluisgeld]]. Hiervan werd de [[brugwachter]] respectievelijk de [[sluiswachter]] onderhouden. Voor de doorgang door grote waterwerken als het [[Suezkanaal]] en het [[Panamakanaal]] moet [[kanaalgeld]] worden betaald. Het gaat daarbij om aanzienlijke bedragen.
Sinds vele jaren wordt in de meeste landen de [[wegenbelasting]] gebruikt om wegen aan te leggen, waarbij het tijdrovende tolsysteem kwam te vervallen. In vele landen kent echter het netwerk van de grote doorgaande autowegen een tolsysteem. Vaak wordt een netwerk beheerd door een maatschappij die zijn inkomsten uit deze tol haalt.
== Moderne tolwegen ==
{{wrapper}}
| [[Bestand:Toll road.svg|thumb|450px|Voorbeeld van een tolweg. Er zijn in deze tekening aparte tolpoortjes voor de twee rijrichtingen.
{{Legenda|blue|De weggebruiker ontvangt een kaartje}}
{{Legenda|lightgreen|De weggebruiker toont het kaartje en betaalt. Heeft hij geen kaartje, dan betaalt hij vanaf het begin van de weg.}}
{{Legenda|yellow|De weggebruiker betaalt zonder kaartje}}]]
|-
| [[Bestand:Connections to toll road.svg|thumb|450px|Links vier tolpoortjes, apart voor de verschillende richtingen. Rechts twee tolpoortjes, waardoor er meer kunstwerken nodig zijn.]]
|}
Vanouds werd er tol geheven als men een bepaald punt passeerde. Dat gold niet alleen voor wegen en bruggen, maar ook - en vooral - voor veerboten. Een veerboot is immers haast altijd bemand, zodat er geen extra personeel nodig is om de tol te innen.
Bij moderne [[autosnelweg]]en krijgt de weggebruiker vaak een kaartje als hij de weg oprijdt. Dit geschiedt door automatische apparatuur. Een [[slagboom]] zorgt ervoor dat de automobilist niet doorrijdt zonder een kaartje te pakken. Bij het verlaten van de weg toont hij het kaartje en betaalt hij tol over de afgelegde afstand. Ook hier staat een slagboom, zodat het niet mogelijk is zonder betaling door te rijden. Het spreekt wel vanzelf dat een dergelijke snelweg degelijk is omheind en dat men niet gemakkelijk buiten de tol om de snelweg kan verlaten.
In nevenstaande afbeelding is een voorbeeld gegeven van de tolpoorten die de weggebruiker passeert. Bij het begin van de snelweg - in de afbeelding bij een rotonde - is het vaak niet nodig een kaartje uit te reiken. Wie bij het verlaten van de snelweg geen kaartje kan tonen, betaalt vanaf het begin.
===Gecombineerde tolpoorten===
In de praktijk is de zaak vaak ingewikkelder, doordat de tolpoorten voor beide richtingen gecombineerd zijn. Wie bij afrit 2 de snelweg verlaat, moet dan kunnen aantonen dat hij van oprit 1 komt en niet van oprit 6. Dus moet er ook bij oprit 1 een kaartje worden uitgereikt.
Door de tolpoorten voor beide richtingen te combineren, wordt er op mankracht bespaard. Tijdens de daluren kan een enkele tolgaarder al het verkeer verwerken, en ook op drukkere tijden zijn er minder tolgaarders nodig. Nadeel is de extra infrastructuur: in de eerste plaats moeten er, zoals reeds gezegd, ook bij het begin van de weg kaartjes worden uitgereikt en in de tweede plaats zijn er meer viaducten nodig.
Er komt wel eens een uitzondering voor. Het verkeer uit de twee richtingen wordt normaliter door verschillende tolpoorten geleid, zodat er geen kaartjes nodig zijn voor het verkeer dat van de allereerste oprit komt. De tolpoorten bevinden zich naast elkaar, gescheiden door een hekje. 's Nachts, als er maar weinig verkeer is, wordt het hekje weggehaald en is er maar een tolpoort open. De tolgaarder moet dan opletten waar de auto's vandaan komen.
Gecombineerde tolpoorten en [[verzorgingsplaats]]en kunnen voordelig zijn voor een automobilist die een afrit voorbijrijdt. Hij kan bij de eerstvolgende afrit of verzorgingsplaats keren en betaalt dan alleen voor het deel van de weg dat hij bedoelde te reizen. Er is echter ook fraude mogelijk. Twee automobilisten die elkaar op een gecombineerde [[verzorgingsplaats]] tegenkomen en in tegengestelde richting reizen, kunnen hun kaartjes ruilen. Ze betalen dan elk minder voor de reis.
== Vrachtwagens ==
Door het hoge gewicht van de vrachtwagen belasten ze het [[weg]]ennet meer. In de meeste Europese landen moeten vrachtwagens (met GVW van 12 ton of meer) een extra belasting betalen voor het gebruik van de [[autosnelweg]]. In Nederland is dat de ''belasting zware motorrijtuigen'' (BZM). Wie deze belasting betaalt, ontvangt een [[eurovignet]]. In [[Duitsland]] is op 1 januari 2005 een elektronisch tolsysteem van start gaan. Zie: [[Toll Collect]].
== Tolsystemen in België en Nederland ==
=== België ===
* Als het voorstel door de [[Europese Unie|EU]] goedgekeurd zou zijn, zou in [[België]] een wegenvignet ingevoerd worden voor alle Belgische wegen, dus niet enkel autosnelwegen. Dit had moeten gebeuren in de vorm van een elektronisch vignet via de nummerplaat van de gebruiker. Op het plan was echter veel kritiek, waardoor het sinds maart 2007 van de baan is.
{{Zie hoofdartikel|Wegenvignet (België)}}
*In België is in 2005 één toltunnel in gebruik: [[Liefkenshoektunnel]] bij [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. Tijdens de werken aan de [[Kennedytunnel]] werd de Liefkenshoektunnel enkele keren tolvrij gemaakt. Het is de gewoonte om de Liefkenshoektunnel tolvrij te maken, bij incidenten op de ring rond Antwerpen.
* Op de toekomstige [[Oosterweeltunnel]] zal ook tol worden geheven.
* De [[Tunnel van Cointe]] in de [[A602 (België)|A602]] in [[Luik (stad)|Luik]] is een [[schaduwtol]]tunnel. Deze tunnel werd in 2000 voltooid en verbindt de [[Europese weg 25|E25]] (uit Luxemburg) met de [[Europese weg 40|E40]] (uit Brussel). SOFICO (''Société wallonne de financement complémentaire des infrastructures'') heeft de bouw betaald. Het [[Waals Gewest|Waalse Gewest]] betaalt de investering terug op basis van het aantal voertuigpassages.
*Op de [[A8 (België)|A8]] wordt schaduwtol geheven door SOFICO op het gedeelte Gellingen - Hacquegnies.
=== Nederland ===
[[Bestand:Nijmegen Dukenburg, Tolhuisje in Tolhuis.JPG|thumb|Voormalig tolhuisje in Tolhuis, aan de weg van Nijmegen naar Grave]]
[[Bestand:Westersch.jpg|thumb|Westerscheldetunnel]]
[[Bestand:Toltarief.JPG|thumb|[[Huis Almelo]] [[1837]]: een halve cent per rund of schaap, twee en een halve cent per paard of ezel]]
Tot in de twintigste eeuw waren tolwegen in Nederland zeer gebruikelijk. Waar de aanleg of het onderhoud van wegen niet (volledig) uit algemene middelen werd gefinancierd, werd dit bekostigd door tol te heffen voor het gebruik van de weg. Tot in het begin van de 20e eeuw hadden gemeenten tolheffingen op alle vervoermiddelen. De heffing gold zelfs voor voetgangers en vee. De tolhuizen stonden vaak bij begin van de gemeentelijke hoofdweg. Op 1 april 1953 heeft de Nederlandse regering alle gemeentelijke tollen afgeschaft.
In [[Nederland]] zijn in 2008 drie tolwegen in gebruik:
'''Toltunnels'''
* [[Westerscheldetunnel]] in [[Zeeland (provincie)|Zeeland]], voor dertig jaar, tot 2033
* [[Kiltunnel]] (sinds 1977) bij [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]]
*De [[Wijkertunnel]] is voor dertig jaar (tot 2026) een zogenaamde [[schaduwtol]]tunnel. Bij deze tunnel wordt het tolgeld niet door de automobilisten, maar door [[Rijkswaterstaat]] betaald per voertuigpassage aan de private financiers van de Wijkertunnel (o.a. [[ING Bank]] en [[Pensioenfonds Zorg en Welzijn|PGGM]])
''voormalige toltunnel:''
*De [[Beneluxtunnel]] is sinds 1980 tolvrij.
'''Tolbruggen'''
*De [[Nieuwerbrug|tolbrug bij Nieuwerbrug]] (sinds 1788) is de enige tolbrug in Nederland
''voormalige tolbruggen:''
*De [[Haastrecht|tolbrug bij Haastrecht]] is sinds 1965 tolvrij
*De [[Haringvlietbrug]] is sinds 1974 tolvrij
*De [[Zeelandbrug]] is sinds 1993 tolvrij
*De [[Prins Willem-Alexanderbrug]] bij [[Tiel]] is sinds 1996 tolvrij.
== Enkele nationale tolsystemen ==
=== Frankrijk ===
In [[Frankrijk]] wordt op de meeste [[wegen in Frankrijk|autosnelwegen]] ''péage'' geheven. In ruil voor de betaalde [[tolheffing|tol]] hoeven de particuliere autobezitters in Frankrijk geen [[wegenbelasting]] te betalen. [[Autoroutes du Sud de la France]] (ASF) is de grootste tolmaatschappij van Frankrijk. Inmiddels (2006) zijn alle Franse tolwegen [[privatisering|geprivatiseerd]]. Betaling kan contant in [[euro]], met [[creditcard]] of met een systeem van elektronische tolheffing genaamd [[télépéage]].
Ook bij sommige bruggen en tunnels moet tol worden betaald, zoals bij het [[Viaduct van Millau]] en, de [[Pont de Normandie]] en de [[Tunnels A86|A86 Duplextunnel]].
==== Klasses en tarieven ====
*ClasseKlasse 1: personenwagens, kleine bedrijfswagens en minibussen (met of zonder aanhangwagen) waarvan de hoogte minder is dan of gelijk aan 2 meter. Deze hoogte wordt gemeten exclusief eventuele dakkoffers en dergelijke.
*ClasseKlasse 2: alle wagens uit classeklasse 1 met aanhangwagen of caravan en hoogte tussen 2 en 3 meter, de meeste bestelwagens en de meeste zwerfwagens/kampeerauto'scampers tot een toegestaan gewicht van 3,5 ton. Uitzondering betreft voertuigen voor gehandicaptenvervoer in deze klasse, die mogen worden ingedeeld in klasse 1.
*ClasseKlasse 3: tweeassige voertuigen met een hoogte vanaf 3 meter, en alle voertuigen met een toegestaan gewicht hoger dan 3,5 ton. Uitzondering betreft de [[A14 (Frankrijk)|A14]], hier worden alle autobussen in klasse 4 ingedeeld, ook al hebben ze maar twee assen.
*classeKlasse 4: voertuigen of konvooiencombinaties bestaandevan uitvoertuigen met meer dan twee wagensassen, waarvan de totale hoogte meer dan 3 meter bedraagt en/of waarvan het gewicht hoger is dan 3,5 ton.
*Klasse 5: motorfietsen (al dan niet met zijspan) en trikes.<ref>[http://www.autoroutes.fr/fr/classification-des-vehicules.htm Classification des véhicules]</ref>
*classe 5: gemotoriseerde tweewielers.
==== Tolwegexploitanten ====
|0 (101 km in aanbouw)
|-
|[[Autoroutes Paris-Rhin-Rhône|AREA]]<br />(''Société des Autoroutes Rhône-Alpes''), dochter van APRR
|384
|-
|1316
|-
|[[Autoroutes Paris-Rhin-Rhône|SAPRRAPRR]] (''Autoroutes Paris-Rhin-Rhône'')
|1821
|-
In andere staten worden tolwegen meestal beheerd door een bedrijf dat eigendom is van de staat waarin de weg gelegen is. [[New York (staat)|New York]], [[Massachusetts]], [[New Hampshire]], [[New Jersey]], [[Ohio (staat)|Ohio]], [[Pennsylvania]], [[Kansas (staat)|Kansas]], [[Oklahoma]] en [[West Virginia]] beheren tolwegen op deze manier. Dit is ook het geval voor oudere wegen in staten die het BOT-principe toepassen.
== Verkeersveiligheid ==
Het betalingssysteem van tolwegen kan risico's met zich meebrengen ten aanzien van de [[verkeersveiligheid]]. Bij de betalingspunten lopen de tolwegen veelal breeduit in soms wel zes tot acht rijstroken met elk een betaalhokje. Een mogelijk probleem kan ontstaan bij grote verkeersdrukte wanneer de automobilisten een hokje kiezen en daarbij onvoorzichtige strookwisselingen uitvoeren. Daar komt bij dat ze tegelijkertijd hun zakken of het handschoenenkastje afzoeken naar het tolkaartje of de portemonnee en dus ook hierdoor minder op medeweggebruikers letten. Ook de samenvoeging tot de normale rijbaan direct na de tolhokjes kan bij drukte onveilige situaties opleveren.{{Bron?||2009|11|30}}
== Trivia ==
In het boek [[Alleen op de wereld]] ([[1880]]) staat dat er langs de [[Engeland|Engelse]] wegen tol moet worden betaald, en dat dat in [[Frankrijk]] niet voorkomt. Tegenwoordig is het andersom.
== Zie ook ==
* [[Bruggeld]]
== Externe links ==
* [http://www.tolltickets.com/country/europe/europe.aspx?lang=nl-NL Tolheffing in Europa]
* [http://www.aseta.es/ Overzicht van tolwegen in Spanje]
* [http://www.aiscat.it/ Associazione Italiana Società Concessionare Autostrade e Trafori] (Italiaans verbond van concessiehouders van autosnelwegen en passen)
==Referenties==
{{References}}
{{Commonscat|Toll roads}}
[[Categorie:Tolheffing]]
[[Categorie:Weg]]
[[Categorie:Verkeerskunde]]
| 