Astarte (godin): verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Veendorp (overleg | bijdragen)
 
Regel 1:
#REDIRECT [[Astarte]]
{{zie artikel|Voor het weekdierengeslacht, zie [[Astarte (geslacht)]]}}
[[Bestand:As-Julia Maesa-Sidon AE30 BMC 300.jpg|thumb|230px|Astarte op een wagen met vier vruchtbare takken die het dak sieren. [[As (munteenheid)|As]] van [[Julia Maesa]] uit [[Sidon]] (ca. [[220]])]]
[[Bestand:Babylonska astartefigurer, naken, Nordisk familjebok.png|thumb|230px|Astarte, afgebeeld in het [[Nordisk familjebok]]]][[Bestand:Babylonska astartefigurer, klädd, Nordisk familjebok.png|thumb|230px]]
 
'''Astarte''' (van het [[Grieks]] ''Αστάρτη'' (''Astártē'')) was een [[Feniciërs|Fenicische]] [[godin]] met algemene bekendheid in de noordwestelijke Semitische streken, beschermgodin van [[Side]], en als "''Maagd van de Zee''" ook van de zeelieden, waardoor haar cultus wijd verbreid was. De eerste betekenis van haar naam was ''[[Baarmoeder]]''. Zij is dan ook oorspronkelijk een vruchtbaarheidsgodin of [[Moedergodin]], wat verder tot uiting komt in het [[epitheton]] "''Moeder der Hemelen''", "''Koningin van de hemel''" en "''[[Moeder van alle godheden]]''".
 
==Herkomst en andere namen==
Qua naam, afkomst en functies is ''Astarte'' verwant aan de godin [[Ishtar (godin)|Ishtar]] uit de [[Mesopotamië|Mesopotamische]] teksten.
 
Andere namen of naamswijzigingen zijn ''‘Ashtart'', in het [[Hebreeuws]] of [[Fenicisch]] ''עשתרת'' (getranslitereerd ''Ashtoreth''), [[Ugaritisch]] ''‘ṯtrt'' (ook ''‘Aṯtart'' of ''‘Athtart'', getranslitereerd ''Atirat''), en [[Akkadisch]] ''<sup>''d''</sup>As-tar-tú'' (ook ''Astartu'').
 
==Functies en associaties==
''Astarte'' is nauw verbonden met de thema's [[vruchtbaarheid]], [[seksualiteit]] en [[oorlog]]. Haar symbolische attributen waren de [[leeuw (dier)|leeuw]](in), het [[Paard (dier)|paard]], de [[Sfinx (mythologie)|sfinx]], de [[Duiven en tortels|duif]] en de ster in een cirkel ter aanduiding van de planeet Venus. Op afbeeldingen komt ze vaak naakt voor. Deze oppergodin wordt geacht te reizen in een vuurbal, haar partner is dan ook [[Shamash]].
 
[[Bestand:Dama de Galera (M.A.N. Madrid) 01.jpg|thumb|170px|left|''Dama de Galera''.]]
Donald Harden bespreekt in ''The Phoenicians'' een beeldje van Astarte uit Tutugi (Galera) nabij [[Granada (stad)|Granada]] in [[Spanje]] uit de [[7e eeuw v.Chr.|7e]] of [[6e eeuw v.Chr.]] waar Astarte op een troon geflankeerd door sfinxen zit met een kom onder haar borsten, die doorboord zijn. Een holte in het beeld zou met melk zijn gevuld via het hoofd en door lichte opwarming zou de was die de openingen in de borsten afdekte zijn gesmolten, waardoor de melk dan uit de borsten stroomde bij wijze van een soort [[plengoffer]].
 
==Identificaties met Astarte==
*'''[[Astar]]''': godin in [[Abessinië]] (huidige Ethiopië).
*'''[[Athar]]''': vruchtbaarheidsgodin in Zuid-[[Arabië]].
*'''[[Ishtar (godin)|Ishtar]]''': moedergodin van [[Mesopotamië]].
*'''[[Inanna]]''': [[Sumer]]ische liefdesgodin van de natuur en de vruchtbaarheid.
 
Deze godinnen worden allen met de planeet [[Venus (planeet)|Venus]] geassocieerd.
 
==Astarte rond de Middellandse zee==
''Astarte'' is vergelijkbaar met de [[Griekenland|Griekse]] godin [[Hera]] ([[Romeinse Rijk|Romeins]]: [[Juno (god)|Juno]], als [[koningin (titel)|koningin]] der Goden en beschermster van [[moeder (familie)|moeder]]s en het [[huwelijk]]), maar ook met de Griekse [[Aphrodite]] (Romeinse: [[Venus (godheid)|Venus]], als [[vruchtbaarheid]]sgodin en godin van het [[vrouw]]elijke).
 
De Grieken ontvingen haar uiteindelijk onder de naam [[Aphrodite]]. Belangrijkste cultuscentra waren [[Sidon]] waar ze een tempel deelde met [[Eshmun]], [[Tyrus]] en [[Byblos]]. Munten uit Sidon tonen haar op een wagen in de vorm van een [[globe]]. Munten in [[Beiroet]] tonen haar samen met [[Poseidon (god)|Poseidon]] en Eshmun.
 
Andere cultuscentra waren [[Cytherea]], [[Malta (eiland)|Malta]] en [[Eryx (Sicilië)|Eryx]] op [[Sicilië]]. Van deze laatste plaats raakte zij onder de Romeinen bekend als ''Venus Erycina''.
 
Een tweetalige inscriptie op de [[Plaatjes van Pyrgi|Pyrgi tabletten]] van ca. de [[5e eeuw v.Chr.]] die gevonden zijn nabij [[Caere]] in [[Etrurië]] stelt haar gelijk met ''Uni'', dat wil zeggen [[Juno (godin)|Juno]]. Ook in [[Carthago]] werd zij vereerd naast de godin [[Tanit]].
 
Ook de [[Syrië|Syrische]] godin [[Atargatis]] (Semitisch voor ''‘Atar‘atah'') werd met ''Astarte'' gelijkgesteld.
 
==Astarte in Ugarit==
In Ugaritische teksten die in de Kanaänitische vergeten stad [[Ugarit]] zijn opgegraven verschijnt Astarte onder de naam ‘Athtart, maar heeft verder weinig betekenis. +Er wordt in teksten naar haar verwezen als naar [[Elat (godin)|Elat]].
‘Athtart en [[Anat]] weerhouden er tezamen [[Baäl]] van om een aanval op de andere goden te plegen. Astarte vraagt Baäl ook om ''Yamm'', de zee, te verbrijzelen na zijn overwinning. Athtart wordt er “''het aanzien van Ba’al''" genoemd.
 
==Astarte in Egypte==
In Egypte verschijnt zij voor het eerst aan het begin van de 18e Dynastie, samen met andere godheden, door noordwestelijke Semitische volkeren als tegenhangster van de Babylonische [[Ishtar (godin)|Ishtar]] (de Sumerische [[Inanna]]) werd vereerd. Zoals Ishtar had zij zowel een vredelievend als een afschrikwekkend facet. Dit laatste was dominant in haar Syro-[[Kanaänitische mythologie|Kanaänitische]] manifestatie, waar zij in de hoedanigheid van oorlogsgodin vaak samen met de godin |[[Anat|‘Anat]] werd vereerd. In het [[Nieuwe Rijk]] was zij in het bijzonder verbonden met militair gebruik van paarden en [[krijgswagen]]s. In de ''Wedstrijd tussen [[Horus]] en [[Seth (Egyptische mythologie)|Seth]]'' lijken deze twee godinnen dochters van [[Ra (zonnegod)|Ra]]. Zij worden ten huwelijk geschonken aan de god Seth, hier met de Semitische naam [[Hadad]]. Soms werd Astarte in het Egyptisch pantheon ook dochter van [[Ptah]] genoemd.<ref>{{Aut|Wilkinson, Richard H.}}''The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt'', p. 138-139</ref>
 
Astarte werd ook gelijkgesteld met de godin [[Sekhmet]], maar blijkbaar nog vaker, zij het ten dele, met [[Isis (godin)|Isis]] te oordelen naar de talrijke beelden die men heeft gevonden waar Astarte een klein kind zoogt. Er staat een beeld uit de [[6e eeuw v.Chr.]] in het museum van Caïro, dat men normaal zou beschrijven als Isis die haar zoon [[Horus]] op haar knie houdt, en dat in alle details de iconografie van de normale Egyptische [[Canon (cultuur)|canon]] volgt, maar de inscriptie luidt: "''Gersaphon, zoon van Azor, zoon van Slrt, man van Lydda, voor zijn Vrouw, voor ‘Ashtart''." (Zie G. Daressy, (1905) pl. LXI (CGC 39291)).
 
Luidens een fragmentarische mythe van de [[19e Dynastie van Egypte]] over Astarte en de Zee zou de godin betrokken zijn geweest bij de ondermijning van het tirannieke gezag van de god [[Yam]], maar de details van deze mythe ontbreken. Alhoewel het seksuele aspect van Astarte in de Egyptische religie niet zo uitgesproken lijkt geweest te zijn als in het [[Kanaän (gebied)|Kanaänitisch]] thuisland, was dit waarschijnlijk toch niet helemaal afwezig in de [[Egyptische mythologie]]. Astarte werd in het Oude Egypte meestal afgeschilderd als een naakte vrouw te paard met wapens en een [[Atefkroon]] of een haartooi met stierenhoorns. Volgens [[Philo van Byblos|Philo]] droeg zij deze als symbool van dominantie, maar Mesopotamische en Syrische goden en godinnen droegen in het algemeen horens als symbool van hun goddelijkheid, zodat dit attribuut bij Astarte geen verdere betekenis zou gehad hebben.<ref>{{Aut|Wilkinson, Richard H.}}''The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt'', p. 139</ref>
 
Er bevond zich een [[tempel]] ter ere van Astarte in Pi-Ramesse in de Nijl-delta. Er waren ook een aantal tempels waar haar cultus in die van andere godheden was ondergebracht, bijvoorbeeld in San el-Hagar, het antieke [[Tanis (Egypte)|Tanis]], waar Astarte werd vereerd samen met de Egyptische godheden [[Mut]] en [[Khonsu]]. Het voor komen van haar naam en afbeelding op scarabeeën en ostraca kan eveneens een aanwijzing zijn voor de populariteit van haar cultus.
 
==Astarte beschreven door Sanchuniathon==
In het Fenicisch pantheon dat aan [[Sanchuniathon]] wordt toegeschreven komt Astarte voor als een dochter van Hemel en Aarde en zuster van de god [[El (god)|El]]. Nadat El zijn vader ''Hemel'' omverwerpt en verbant, zendt ''Hemel'' zijn "Maagdelijke dochter" Astarte naar El als een soort list samen met haar zuster [[Asherah]] en de godin die later "''Ba’alat Gebul''" zal genoemd worden, de "''Vrouwe van Byblos''". Maar de list lijkt niet te werken want alle drie worden zij de echtgenotes van hun broer El. Astarte baart kinderen van hem die onder de Griekse namen de zeven [[Titaan (mythologie)|Titaniden]] of [[Artemiden]] zullen verschijnen plus twee zonen [[Pothos]] "verlangen" en [[Eros (god)|Eros]] “begeerte” of “aantrekkingskracht".
 
Later zien we Astarte en Hadad samen over de wereld heersen met Els goedkeuring. Astarte zet een stierenkop op haar hoofd als teken van haar soevereiniteit. Terwijl ze door de wereld gaat neemt Astarte een ster op die van de hemel is gevallen en wijdt die aan Tyrus.
 
==Ashtoret in Israël en Judea==
[[Bestand:Ashtoret.jpg|thumb|Ashtoret]][[Bestand:Astaroth Seal.gif|thumb|230px|Ashtoret]]
'''Astarte''', heet '''''Ashtoret''''' in het Hebreeuws. Zij werd oorspronkelijk als [[Moedergodin]] vereerd in [[Kanaän (gebied)|Kanaän]] met een hoofdtempel in [[Aphaca]]. Het was de hoofdgodin van de Feniciërs, voor wie zij het regeneratievermogen van de natuur vertegenwoordigde, een [[maangod]]in, ook aangenomen als 'dochter van Ra' door de Egyptenaren.
Haar voornaamste cultusplaatsen dateren uit de [[Bronstijd]]. Haar voorgangster was een [[slangengodin]]. De Feniciërs hadden via hun scheepvaart de cultus wijd over het Middellandse zeegebied verbreid. Er bestonden tempels van Ashtoreth tot in [[Carthago]] en [[Eryx (Sicilië)]] en op diverse plaatsen in Cyprus. De 'heilige vrouwen' die de tempels beheerden werden ''[[qadishtu]]'' genoemd. Deze werden met de zogenaamde [[tempelprostitutie]] geassocieerd.
 
J. Hastings zei over deze godheid: ''Deze godin was de [[Opperwezen|oppergodheid]] van de Semieten in hun primitieve [[Matriarchaat|matriarchale organisatie]] stadium. Zij was analoog aan de menselijke [[matriarch]], vrij in haar liefde, de vruchtbare moeder van de stam en de leider daarvan in vrede en oorlog''.<ref>J. Hastings, ''Dictionary of the Bible'', 1900</ref>
 
Ashtoreth, Astarte, Attoret, Anath zijn alternatieve namen voor dezelfde godin, die algemeen als de voornaamste godheid gold in [[Tyrus]], [[Sidon]], [[Ascalon]], [[Beth Anath]], [[Beth Shan]] (waar zij een belangrijke [[Filistijnen|Filistijnse]] tempel had), [[Aphaca]], [[Baälbec]], [[Byblos]] en [[Ashtoreth Karnaim]], in welke steden in Kanaän zij een tempel had in Bijbelse tijden. De Ashtoreth tempel in [[Kition]] is zoals vele andere tempels rond de Middellandse zee, waaronder ook die van [[Athene (godin)|Athene]] en [[Orakel van Delphi|Delphi]] op [[Myceense cultuur|Myceense]] fundamenten gebouwd, hetgeen op een zeer oude traditie van [[Moedergodincultus]] wijst. Umm Attar (Arabisch voor Moeder Attar), mogelijk ook [[Hathor (godin)|Hathor]], Attoret zijn synoniemen.
 
Bij hun verovering van Kanaän door de Hebreeën stuitten de mannelijke priesters van de stam Levi dan ook op een geduchte tegenstandster. De cultus was wijd en zijd verbreid en bovendien gefundeerd in een [[matriarchaat|matriarchale]] samenlevingsvorm, waarbij de hoofdpriesteres van de [[Tempel#Functie|tempel]] tegelijk de functie van koningin uitoefende, als heerseres over alle openbare landerijen en goederen en gelden, maar ook over de handelsbetrekkingen, de verdeling van zaaigoed en de taakverdeling voor ambtenaren, boeren, handwerklieden, vissers enz. Bovendien ''verleende'' zij, zoals dat ook in Sumerië, Babylon en Egypte en dus ook in [[Kanaän (gebied)|Kanaän]] oorspronkelijk het geval was, het koninklijk ambt, meestal op tijdelijke basis en met beperkte bevoegdheid.<br />
De [[Levieten]] weigerden, om religieuze en wereldlijke redenen, Ashtoreth te erkennen en pleegden systematisch haar naam te vervormen of in één adem te noemen met die van haar gemaal ([[Baäl]], wat in feite gewoon ''heerser'' betekent). Bij het opstellen van de Bijbelse teksten bouwden ze twijfel over haar sekse als vrouw in en verketterden de [[Godin]] tot een baarlijke duivel. Voor sommige auteurs zijn dit aanwijzingen van manipulatie van de Bijbelse geschiedenis en censuurpraktijken door de leiders van het Hebreeuwse volk. Bijbelgeleerden dateren Leviticus en Deuteronomium in [[1000 v.Chr.|1.000]] - [[600 v.Chr.]] (alhoewel deze volgens de legende in de tijd van Mozes zouden zijn neergeschreven).
 
Ook in de tijd van de profeten werd zij nog in Juda vereerd. Jer. 44:15-19: ''Sedert wij opgehouden zijn de koningin des hemels offers te ontsteken…'' zou naar deze godin worden verwezen<ref>prof. Widengren: "Koningin van de Hemelen, kan onmogelijk iemand anders zijn dan de godin Astarte, die dus nog in ca. [[600 v.Chr.]] officiële verering genoot in het [[koninkrijk Juda]]"</ref>
 
In de latere [[Joodse mythologie]] wordt "''Ashtoreth''”, als een (waarschijnlijk vrouwelijke) duivel van lust gezien in het Hebreeuws monotheïsme. Ook de naam ''[[Asherah]]'' kan met Ashtoreth worden verward, maar is waarschijnlijk een andere godin. In Egypte stond de Kanaänietische Ashtoreth van oudsher bekend als [[Asit]] (Ua Zit of Ay Sit, verwant aan Isis).
 
De Hebreeuwse "Masorah" (schriftnota’s als begeleiding bij het Hebreeuwse Oude Testament, samengesteld van de [[7e eeuw|7e]] tot de [[10e eeuw]] na Chr.) geven een uitspraak als ''‘Aštōret'' aan in plaats van het te verwachten ''‘Ašteret''. Dit zou de bedoeling hebben een kwalijke associatie met ''bōshet'' te bereiken (wat ''gruwel'' betekent), om daarmee de afkeuring over de godin nog meer te bekrachtigen. Naar een meervoudsvorm wordt ook verwezen met '''‘Aštārōt'''. (Deze wordt als naam voor een demon aangewend, zoals ook [[Astaroth]]).
 
In de verjoodste christelijke demonologie is ''Ashtoreth'' met [[vrijdag]] verbonden, maar eveneens gedemoniseerd. Ze wordt er voorgesteld als een jonge vrouw met koeienhoorns op het hoofd (en soms ook een koeienstaart). De hoorns zijn inderdaad impliciete verwijzingen naar oude attributen die bij de [[Moedergodincultus]] behoorden, namelijk als symbolen van vruchtbaarheid en liefde, zoals men die ook bij sommige Egyptische godinnenbeelden aantreft.
 
De cultus van Ashtoreth in het oude heiligdom van Aphaca kwam definitief ten einde ca. [[310]] na Chr. en werd in heel Kanaän onderdrukt, door een verordening van Keizer [[Constantijn de Grote]] die zich tot het Christendom had bekeerd.
 
==Verdere associaties==
Een belangrijke cultusplaats van Ashtart was [[Sheba]], [[Mahram Bilqis]]. Deze liep van de [[10e eeuw v.Chr.]] tot [[550 v.Chr.]] De cultus was gebaseerd op astronomische kennis met de [[Koningin van Sheba|koningin]] als belangrijkste astronoom en astroloog, en als middelpunt van het religieus leven. <br />
Er is redelijke grond om aan te nemen dat de Griekse godin [[Aphrodite]] (vooral Aphrodite Erycina) slechts een andere naam is voor ''Astarte''. [[Herodotus]] schreef dat de cultus van Aphrodite zijn oorsprong vond in Fenicië. Hij beschreef ook de grootste tempel ter wereld van Aphrodite die in een van de Fenicische steden was gelegen.
 
Verband met de planeet Venus is eveneens in overeenstemming met de Aphroditecultus, die blijkbaar van de Mesopotamische godin [[Ishtar (godin)|Ishtar]] stamt. Het offeren van duiven is daar ook mee verbonden.
 
In een [[Wicca]]lied tenslotte wordt ''Astarte''’s naam als tweede in de rij geciteerd:
"[[Isis (godin)|Isis]], Astarte, [[Diana (godin)|Diana]], [[Hekate]], [[Demeter (mythologie)|Demeter]], [[Kálii|Kali]], [[Inanna]]."
 
==Zie ook==
Voor het artikel over weekdieren: [[Astarte (geslacht)]]
 
==Noten==
{{References}}
 
==Bibliografie==
* {{Aut|Daressy, G.}} ''Statues de divinités'' (CGC 38001-39384), vol. II (Cairo, Imprimerie de l'Institut français d'archéologie orientale, 1905).
* {{Aut|Ergener, Reşit}} ''Anataloia land of Mother Goddess'' (1988), Hitit publication Ankara, ISBN 9757521027.
* {{Aut|Harden, Donald}} ''The Phoenicians'' (2nd ed., revised, London, Penguin 1980), ISBN 0-14-021375-9
* {{Aut|Husain, Shahrukh}} ''The Godess, Power, Sexuality and the Feminine Divine'', (1997) Duncan Baird Publishers Londen ISBN 1-900131994
* {{Aut|Patai, Raphael}} ''The Hebrew Goddess'' (1967), derde editie (1990) Wayne State University Press, ISBN 0-8143-2271-9
* {{Aut|Robertson Smith}} ''Religion of the Semites'' (1894)
* {{Aut|Scherm, Gerd & Tast, Brigitte}} ''Astarte und Venus - Eine foto-lyrische Annäherung'' (1996), ISBN 3-88842-603-0
* {{Aut|[[Merlin Stone|Stone M.]]}}, ''Eens was God als Vrouw belichaamd. De onderdrukking van de riten van de vrouw'', Katwijk, 1979. ISBN 9060775821
* {{Aut|Wilkinson, Richard H.}}''The complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt'', Thames & Hudson, London, 2003, ISBN 0500051208
 
==Externe links==
* [http://www.bartleby.com/61/roots/S35.html Bartleby: American Heritage Dictionary: Semitic roots]
* [http://asteroth.tk Asteroth Rising Tarot]
 
{{Navigatie Kanaänitische mythologie}}
{{Navigatie Egyptische mythologie}}
{{Commonscat|Astarte (goddess)}}
 
[[Categorie:Egyptische god]]
[[Categorie:Fenicische god]]
[[Categorie:Hebreeuwse Bijbel]]
[[Categorie:Kanaänitische god]]
[[Categorie:Kanaänitische mythologie]]
 
[[ar:عشتروت]]
[[bg:Астарта]]
[[ca:Astarte]]
[[de:Astarte]]
[[en:Astarte]]
[[es:Astarté]]
[[eu:Astarte]]
[[fa:آستارته]]
[[fi:Astarte]]
[[fr:Astarté]]
[[gl:Astarte]]
[[he:עשתרת]]
[[id:Asytoret]]
[[it:Astarte]]
[[ja:アスタルト]]
[[lt:Astartė]]
[[ms:Astarte]]
[[nn:Astarte]]
[[no:Astarte]]
[[oc:Astartè]]
[[pl:Astarte (bogini)]]
[[pt:Astarte]]
[[ro:Astarte]]
[[ru:Астарта]]
[[sl:Astarta]]
[[sr:Астарта]]
[[sv:Astarte]]
[[tr:Astarte]]
[[uk:Астарта]]
[[ur:عشتروت]]
[[zh:阿斯塔蒂]]