Esen tajsj: verschil tussen versies

Na de val van de Mongoolse [[Yuan-dynastie]] in [[1368]] en de vestiging van de Chinese [[Ming-dynastie]] keerden de meeste Mongolen terug naar hun oorspronkelijke leefgebieden. De dynastie werd voortgezet in de [[Noordelijke Yuan-dynastie]]. Het recht om de titel keizer ([[khagan]]) van die dynastie te dragen was formeel alleen voorbehouden aan rechtstreekse afstammelingen van [[Dzjenghis Khan]] in de mannelijke lijn. Die waren alleen te vinden in de stamfederaties van de oostelijke Mongolen. Bij de stamhoofden van de Oirat was die afstamming afwezig.

De groep, die iets later aangeduid zou gaan worden als [[Chahar]]-Mongolen vestigde zich - globaal - in het gebied dat nu de Chinese provincie [[Binnen-Mongolië]] is. De in omvang grootste groep, de [[Khalkha-Mongolen]] in het gebied dat nu - globaal - de republiek [[Mongolië]] vormt. De [[Oirat-Mongolen]] vestigden zich ten westen daarvan, globaal in het gebied ten westen van het [[Altaj (gebergte)|Altaj -gebergte]] en ten noorden van het [[Tianshan-gebergte]]. De enige uitzondering vormde de groep Mongolen die zich al in de periode van [[Dzjengis Khan]] en rond het midden van de 13e eeuw gevestigd hadden in de omgeving van [[Kokonor]] in [[Amdo (provincie)|Amdo]]. Dit gebied viel buiten de grenzen van de [[Ming-dynastie]] en hier bleven daar gevestigde Mongolen dan ook wonen.

De belangrijkste constante factor in de geschiedenis van de Mongoolse stammen na de val van de Yuan-dynastie was hun vrijwel permanente onderlinge strijd. Gedurende het grootste deel van de periode van deze dynastie waren de [[khagan]]s niet in staat om ook echt macht als keizer uit te oefenen.

In de geschiedenis van de Noordelijke Yuan-dynastie ( ([[1368]]-[[1635]]) zijn desondanks vier periodes te onderscheiden, waarin een heerser er - tijdelijk - in slaagde een groot aantal stammen onder één vorm van - in ieder geval nomimaal - gezag te verenigen. De eerste was Esen tayisi ( gest. [1455]] ), de tweede was [[ Dayan Khan]] ([[1464]] - [[1543]]), de derde was [[Altan Khan]] ([[1507]]-[[1582]]) en de laatste was [[Ligdan Khan]] ([[1592]] - [[1634]]).

Vanaf eind 14e eeuw werd de positie van de westelijke Mongolen, zoals de [[Oirat-Mongolen]] ten opzichte van de oostelijke Mongolen steeds sterker. De vader van Esen, Toghun, had het door de Oirat beheerste gebied al aanzienlijk uitgebreid. In [[1438]] nam Esen na het overlijden van zijn vader de titel '' tayisi'' over, de hoogst mogelijke titel na die van khagan. Zijn eerste militaire campagnes waren gericht tegen de opvolgers van het [[ Kanaat van Chagatai]] in [[Moghulistan]]. Esen versloeg enkele malen de Mohgul Khan Uvais en nam hem twee maal gevangen. Vanwege zijn afstamming van [[Dzjenghis Khan]] liet Esen Uvais vrij. De laatste keer had dat tot gevolg dat de zuster van Uvais aan hem werd uitgehuwelijkt. Esen bekeerde zich nominaal tot de [[Islam]], maar bleef in de praktijk een [[sjamanisme|sjamanist]].

In die periode was er nog sprake van een zekere aanvaarding van het nominale gezag van de toenmalige keizer van de Noordelijke Yuan-dynastie, [[Tayisung Khan Toghtoa Bukha]] ([[1416]]–[[1453]]). Min of meer als commandant van de keizer wist Esen daarna de [[Jurchen]] in [[Mantsjoerije]] en de [[Toeva]] in [[Siberië]] te onderwerpen. Daarna volgt het veel westelijker gelegen gebied rondom de oasestad [[Hami]] aan de noordelijke [[zijderoute]]. Het door hem gecreëerde rijk reikte rond [[1443]] van het noorden van [[Korea]] in het oosten tot aan de rivier de [[ Irtysj]] in het westen.

Vanaf de periode van de Ming-keizer [[Xuande]] ([[1398]] -[[1435]] ) kwam echter meer de nadruk te liggen op een verdeel- en heersstrategie. Bestaande tegenstellingen tussen de Mongoolse stamfederaties werden door de Chinese leiding geëxploiteerd en aangewakkerd.

Een belangrijk instrument in dit beleid waren de tribuutmissies. Voor de Mongoolse stammen was dit de enige mogelijkheid om met enige regelmaat handel te kunnen drijven in het Chinese binnenland en de Chinese grenssteden. Vanuit de Chinese optiek waren het missies, waarbij vertegenwoordigers van volken aan de periferie van het rijk de gelegenheid kregen om de suprematie van de Chinese keizers te erkennen. De verblijfskosten van de missies werden dus voor een belangrijk deel ook gefinancierd door de Chinese gastheren. De omvang en frequentie van die missies, dus in wezen ook het potentiële reguliere handelsvolume, werd dan ook door de Chinezen bepaald.

De Chinese keizer [[Zhengtong]] ([[1427]] - [[1464]]), onder invloed van zijn belangrijkste raadgever, de eunuch Wang Zhen, nam nauwelijks maatregelen. Pas toen Esen oprukte richting [[Datong]], één van de belangrijkste steunpunten aan de Muur werd een groot leger gemobiliseerd dat onder aanvoering van de keizer zelf ten strijde trok. Kort na het vertrek uit Peking werd het Chinese leger al geconfronteerd met grote problemen op het gebied van bevoorrading en logistiek. Esen en zijn leger lokten het Chinese leger steeds verder naar het westen. Pas bij het bereiken van Datong realiseerde Zhengtong zich de ernst van de problemen en besloot zich terug te trekken naar Peking. Op die terugtocht wist Esen herhaaldelijk delen van het Chinese leger te vernietigen en ook uiteindelijk de keizer bij Tumu gevangen te nemen.

De meeste historici van die periode zijn van opvatting, dat op dat moment er nauwelijks nog belemmeringen waren voor Esen om naar Peking op te rukken en de stad in te nemen. In plaats daarvan koos Esen ervoor zijn campagne te onderbreken en een enorm losgeld voor de vrijlating van de keizer te eisen. Deze interval maakte het de Chinese regering mogelijk om orde op zaken te stellen. Er werd een nieuwe verdediging georganiseerd en een jongere broer van Zhentong, Zhu Qiyn, onder de naam Jingtai tot waarnemend keizer en regent te benoemen. Na enkele maanden belegerde Esen dan toch Peking, maar slaagde er niet in de stad in te nemen. Hij keerde terug naar de steppe en laat na ruim een jaar Zhengtong vrij, omdat het verder gevangen houden van hem geen doel meer diende. Zhengtong slaagde er in om [[ 1457]] door een staatsgreep weer als de keizer [[Tianshun]] weer aan de macht te komen.

Deze episode heeft tot een discussie onder historici geleid of Esen nu wel of niet de bedoeling had een rijk als dat van Dzjenghis Khan opnieuw te vestigen dan wel of niet de bedoeling had China opnieuw voor de Mongolen te veroveren. Een klein aantal historici onder wie Frederick Mote is van opvatting, dat de Mongolen onder Esen, in de herinnering van de Yuan-dynastie over China, een nieuwe vorm van zelfbewustzijn beleefden als iets van een ''Mongoolse natie''.

De meeste historici zijn het hiermee niet eens. Zij wijzen op het feit, dat veel van de door Esen overwonnen andere Mongoolse stammen in de grensstreken, zodra die de gelegenheid kregen, snel weer terug keerden naar het Chinese gezag. Het gedrag van Esen na het gevangen nemen van Zhengtong wijst volgens die historici ook meer op dat van een rovende en plunderende nomade dan van een leider die echt een rijk met een continue karakter wenst te stichten.

}}