Reinder Zwolsman: verschil tussen versies

'''Reinder Zwolsman''' ([[Maassluis]], 29 augustus 1912 - [[Wassenaar (gemeente)|Wassenaar]], 1 februari 1988) was een Nederlands zakenman. Als de eerste belangrijke Nederlandse projectontwikkelaar werd hij in de jaren 60zestig van de twintigste eeuw een bekende Nederlander.

In de oorlogsjaren bouwde Zwolsman zijn onroerend-goedbelangen uit met de aankoop van verschillende kleinere vastgoedportefeuilles. Alhoewel soms wordt beweerd dat Zwolsman zich inliet met bunkerbouw of andere bouwactiviteiten voor de Duitsers of de handel in panden van voormalige Joodse eigenaren, is vastgesteld dat daarvan geen sprake is geweest <ref>De Jong, L., Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 14b, blzp. 419</ref>. In de loop van 1944 bracht Zwolsman alle bedrijven, inclusief ABEX, onder in de NV Nassaulaan.

Vanaf 1942 raakte Zwolsman betrokken bij het [[Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog|verzet]]. Aanvankelijk financierde hij verzetsactiviteiten. Zo schonk hij geld voor de bouw van een geheime zender, aan beroepsofficieren die zich aan de collectieve aanmelding onttrokken, voor hulp aan ondergedoken Joden en voor de [[Zeemanspot]]. Onderzoek na de oorlog wees uit dat Zwolsman van de in totaal door hem gemaakte zwarte winsten (per ultimo 1944 circa 640.000 [[Nederlandse gulden|gulden]]) maar liefst 400.000 gulden besteed heeft voor anti-Duitse doeleinden.<ref>De Jong, t.a.p. blzp. 420</ref>

Begin 1944 kwam hij in contact met het NSB-lid Jan Haakman. Hij was betrokken geweest bij ondoorzichtige transacties met de [[Sicherheitsdienst|SD]]. In de loop van 1943 besefte hij op het verkeerde paard te hebben gewed en besloot hij van zijn goede relaties met de SD gebruik te maken om gearresteerde landgenoten vrij te krijgen. Later zou hij verklaren aldus goed te willen maken wat hij in de eerste oorlogsjaren verkeerd had gedaan. Zwolsman, daarin gesteund door zijn verzetsrelaties, besloot via Haakman te trachten illegale werkers vrij te krijgen. Daartoe voorzag hij Haakman van ruime financiële middelen, waarmee Haakman drank en rookwaren kon aanschaffen om zo SD’ersSD-ers te vriend te kunnen houden.

Vanaf augustus 1943 raakt Zwolsman betrokken bij het in Londen gevestigde [[Bureau Bijzondere Opdrachten]] (BBO). De door dit bureau uitgezonden marconist [[J.A. Steman]], ging samenwerken met de Haagse verzetsman [[C.J. van Paaschen]]. De leden van zijn groep, waarvan Zwolsman deel uitmaakte, werden BBO-agenten.

In september 1944 deden zich in Den Haag twee bijzondere ontwikkelingen voor, die via Zwolsman met elkaar verbonden zouden raken. De Duitse SD’erSD-er Hillesheim besloot te deserteren en onder te duiken. Bij zijn zoektocht naar onderdak kwam hij in contact met de Haagse verzetsman [[Henk Alsem]]. Aangezet door de na [[Dolle Dinsdag]] ontstane stemming, had Alsem het plan opgevat om met zijn [[Admiraal Doormangroep]] aanslagen te plegen op Duitse wapendepots en zo wapens voor het verzet te bemachtigen. Alsem legde naam- en adreslijsten aan van zijn medewerkers, waaronder veel scholieren. Het Haagse verzet, hiermee geconfronteerd, vreesde enerzijds dat een aanslag op een wapendepot tot ongekende Duitse represailles aanleiding zou geven, anderzijds dat bij de intensieve Duitse zoektocht naar de ‘afvallige’'afvallige' Hillesheim de lijsten’lijsten van Alsem in Duitse handen zouden vallen. Het verzet besloot Alsem zijn bewegingsvrijheid te ontnemen. Vervolgens vernam Haakman van de SD’erSD-er Frank dat deze de Admiraal Doormangroep wilde oprollen, waarbij hij suggereerde te beschikken over de namenlijst van de groep. Frank toonde zich tegenover Haakman bereid deze actie achterwege te laten, indien hij hulp ontving bij het opsporen van Hillesheim. Haakman vertelde dit aan Zwolsman, die het besprak met leden van de Haagse illegaliteit, met name met A. van Velsen, oprichter van het [[Nationaal Comité van Verzet]]. Zij kwamen tot de conclusie dat het verantwoord was Hillesheim, wiens positie sowieso een groot risico voor het Haagse verzet vormde en die bepaald geen 'schoon' verleden bij de SD had, uit te leveren in ruil voor het sparen van de leden van de Admiraal Doormangroep alsmede degenen die Hillesheim hadden helpen onderduiken en een vijftal vooraanstaande geïnterneerde Nederlanders ([[Ben Telders]], [[Koos Vorrink]], [[Johan Ringers]], [[Herman Bernard Wiardi Beckman|Stuuf Wiardi Beckman]] en [[Meijers]]).

Frank verklaarde tegenover Haakman de eerste twee voorwaarden in te kunnen willigen, de laatste voorwaarde was echter te hoog gegrepen. Hillesheim werd gevonden en aan Frank gelaten. Frank hield zich van zijn kant aan de voorwaarden. Hij was zeer ingenomen met de diensten van Haakman en Zwolsman en verleende Zwolsman papieren waaruit bleek dat deze voor de SD werkte en met zijn eigen auto mocht rijden. Dit stelde Zwolsman in staat om wanneer hij op pad ging voor diensten aan de SD, zoals het afleveren van SD-gevangenen, en via Haakman in vrijheid gestelde gevangenen huiswaarts te rijden, tegelijkertijd diensten voor het verzet uit te voeren, zoals het vervoer van personen naar en van illegale besprekingen, van geheime documenten, van ondergedokenen naar dorpen aan de rand van de rivieren, die de grens met het vrije zuiden vormden, tot en met het ophalen van vanuit Engeland gedropten, waaronder de later met de Militaire Willemsorde onderscheiden verzetsheldin [[Jos Gemmeke]].

Vanaf januari 1945 raakte het verzet betrokken bij het plegen van overvallen op [[zwarthandelaar|zwarthandelaren]] en hamsterende boeren. Omdat ook de SD tot taak had de zwarthandel te bestrijden, deed Zwolsman zich daarbij soms voor als SD -agent. Dit bracht sommigen van de aanwezigen in de veronderstelling dat Zwolsman een handlanger van de Duitsers was.

Als gevolg van Zwolsman’s dubbelspelactiviteiten en met name omdat hij zich daarbij soms jegens derden voordeed als SD -agent, werden van diverse kanten beschuldigingen tegen hem geuit. Ook zijn rol bij het optreden tegen zwarthandelaren, als lid van een arrestatieteam na de bevrijding en bij de uitlevering van Hillesheim werden hem verweten. Op [[7 december]] [[1945]] werd hij gearresteerd en hij zat bijna 10 maanden in voorarrest. Procureur-generaal Mr. [[J. Zaaijer]], belast met de opsporing en vervolging van oorlogsmisdaden bij het [[Bijzonder Gerechtshof]] besloot een onderzoek in te stellen naar de handel en wandel van Zwolsman in de oorlog. In het bijzonder verweet Zaaijer hem de uitlevering van Hillesheim en de gepleegde overvallen op zwarthandelaren, voor welke feiten hij hem liet vervolgen. Het Gerechtshof achtte de overvallen niet rechtmatig, maar legde terzake geen straf op, omdat de overvallen waren gepleegd met het doel de vijand te benadelen. Terzake de uitlevering van Hillesheim werd hij vrijgesproken. Het Hof erkende dat het doel, de bescherming van de groep Alsem, het zwaarst moest wegen. Het Hof overwoog verder dat ter terechtzitting was gebleken dat Zwolsman zich voor de nationale zaak op velerlei gebied verdienstelijk had gemaakt, grote financiële offers had gebracht en niet de opbrengsten van de gepleegde overvallen aan zichzelf ten goede had doen komen, maar juist aan goede doeleinden had besteed.<ref>De Jong t.a.p., blzp. 436</ref>

Toen toch nog belastende geluiden werden gehoord, liet Mr. Zaaijer schriftelijk aan de advocaat van Zwolsman weten dit ten zeerste te betreuren. Hij gaf aan dat hij Zwolsman nooit had gezien als landverrader of collaborateur en dat hij evenmin had getwijfeld aan de goede Nederlandse gezindheid van Zwolsman. Het was er hem er vooral om te doen het openbare gerucht om de persoon van Zwolsman door een onpartijdig onderzoek en beslissing te beëindigen. Zaaijer schreef: “De"De onaangenaamheden die Zwolsman als gevolg van de tegen hem behandelde strafzaak ondervindt, kan niet het gevolg zijn van de voor hem zo bijzonder gunstige beslissing van het Bijzonder Gerechtshof, welke niet zuiver formeel was, maar duidelijk een goedkeurend oordeel gaf over Zwolsmans gedragingen en de strekking van een rehabilitatie had”had."<ref>brief dd. 14 april 1948{{Bron?||2012|02|11}}</ref>

Op 28 februari 1951 ontving Zwolsman van koningin [[Juliana der Nederlanden|Juliana]] de [[Bronzen Leeuw]] wegens 'moedige en beleidvolle daden in de strijd tegen de vijand'.<ref>(Leidsch Dagblad, 19 februari 1951; p. 2/16)</ref> De Jong (blzp. 437) merkt op: “Over"Over dat beleidvolle valt, dunkt ons, te twisten – het woord ‘moedige’ was terecht gebruikt. In tegenstelling tot vele anderen heeft Zwolsman in de bezettingsjaren herhaaldelijk zijn leven in de waagschaal gesteld.”"

In 1961 veranderde Zwolsman van bouwer in [[projectontwikkelaar]]. Hij verliet Intervam en kocht voor 3 miljoen gulden<ref>Leidsch Dagblad, 7 januari 1978; p. 27/36</ref> de Landbank, een sluimerende financieringsmaatschappij met onder meer 500 huizen in bezit. Hij trok vreemd vermogen aan en begaf zich op overnamepad. In heel Nederland kocht en exploiteerde Zwolsman kantoor- en bedrijfspanden. Naast ‘private'private equity’equity' wist Zwolsman ook vele kleine beleggers te interesseren. In de vroege [[1960-1969|jaren zestig]] verwierf Zwolsman zo de [[Houtrusthallen]] (1963), het [[Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen (Den Haag)|Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen]] en het landgoed [[Landgoed Backershagen|Backershagen]] (1962) in Den Haag, in Amsterdam onder andere het [[Lido (Amsterdam)|Lido]], San Marco en [[Theater Carré]] (1963), in Rotterdam een deelbelang in de [[Euromast]] (1964) en de hotels [[Huis ter Duin]], Palace en Rembrandt te [[Noordwijk (Zuid-Holland)|Noordwijk]] en in Vlissingen Grand Hotel Britannia. Te zelfder tijd wordt een aanvang gemaakt met de bouw van het Badmotel Westkapelle, eveneens in Zeeland..<ref>(Leidse Courant, 28 december 1963; p. 3/16)</ref> Verder verwierf de Landbank in 1963 Rutten’s Bierbrouwerij ‘De Zwarte Ruiter’ in Rotterdam, met als bekende dochter de landelijke cafetariaketen Ruteck’s.<ref>(Leidsche Courant, 05/02/1988; p. 4/18, P. van der Eijk, Een handvol Hagenaars, Den Haag, 1966, p. 54 e.v.)</ref>

Zwolsman, die zich tijdens zijn voorarrest in 1946 aansloot bij de Rooms-Katholieke kerk, steunt de [[Katholieke Volkspartij|KVP]] financieel. In 1956 werd ex-minister-president [[Louis Beel]] commissaris van de bouwmaatschappij. <ref>[http://www.parlement.com/9353000/1f/j9vvhy5i95k8zxl/vg09lkxtgnws Dr. L.J.M. (Louis) Beel] ''parlement.com''</ref> Zwolsman deed ook aan [[liefdadigheid]]; zo bekostigde hij de bouw van een kerktoren in Scheveningen en schonk hij een kantoorvilla aan de [[Universiteit Leiden|Rijksuniversiteit Leiden]]. Bovendien rijkte de E.M.S. jaarlijks haar Cultuurprijzen uit. Tijdens de actie [[Open het Dorp]] schonk Zwolsman in het geheim de benodigde grond voor het Dorp.

Ook in de Haagse nieuwbouwwijk [[Mariahoeve en Marlot|Mariahoeve]] plande Zwolsman de bouw van een enorm [[winkelcentrum]]. Het moetmoest ‘De'De Horst’Horst' gaan heten en had de Rotterdamse [[Lijnbaan (Rotterdam)|Lijnbaan]] als voorbeeld. De Haagse gemeenteraad wees het plan echter af omdat men vreestvreesde voor concurrentie met de [[detailhandel]] in het Haagse centrum.

In de Haagse randgemeente [[Rijswijk (Zuid-Holland)|Rijswijk]] begint de E.M.S. in 1963 met de bouw van flatwoningen aan de Prinses Beatrixlaan. Zwolsman presenteert een plan om landelijk 6000 woningen per jaar te bouwen. Er wordt gedacht aan projecten in Den Haag, [[Vlissingen]], [[Tilburg]], [[Alphen aan den Rijn]], [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]] en [[Nijmegen]].

In Rijswijk levert Zwolsman ‘'[[In de Bogaard]]’' op, het grootste winkelcentrum van Nederland, vernoemd naar Rijswijks burgemeester [[Archibald_Theodoor_Bogaardt|A. Th. Bogaardt]]. De dochteronderneming [[Mecom]] experimenteerde er met [[commerciële televisie]] via een gesloten circuit.<ref>(Nieuwe Leidse Courant, Leidsch Dagblad, Leidse Courant, verslaggeving 1962-1964)</ref>

Mecom bouwde een gesloten tv-circuit in de horecalocaties in Scheveningen. De E.M.S. begon een [[impresariaat]] voor Nederlandse artiesten als [[Karin Kraaykamp]], [[de Wama's]] en [[Johnny Lion]], met als doel het inhuren van entertainment voor de horeca van de E.M.S. en Ruteck’sRuteck's te stroomlijnen. In 1963 was Zwolsman, net als enkele andere partijen, betrokken bij plannen voor een Nederlands commercieel televisienet. Samen met banken en uitgeverijen probeerde hij met zijn T.E.R. een concessie te krijgen voor een (commercieel) Nederland 2, maar de regering besloot die concessie na protesten van [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]], [[Anti-Revolutionaire Partij|ARP]] en [[Christelijk-Historische Unie|CHU]] niet uit te geven. Zwolsman stichtte later dat jaar met [[Pieter Schelte Heerema]], [[Sidney J. van den Bergh]], [[Cornelis Verolme]] en de bank [[Teixeira de Mattos (bank)|Teixeira de Mattos]] de [[Reclame Exploitatie Maatschappij]], het eerste Nederlandse commerciële televisiestation, waaruit later de omroepvereniging [[TROS]] is voortgekomen. Om de Nederlandse wetgeving te omzeilen zond men vanaf augustus 1964 uit van het [[REM-eiland]], een kunstmatig eiland buiten de [[territoriale wateren]] voor de kust van Noordwijk, gebouwd op de werven van Verolme. Na een snelle wetswijziging werd de zendapparatuur echter al in december 1964 bij een inval door de [[Koninklijke Marine]] in beslag genomen.

De naoorlogse architectuur werd algemeen al vrij snel zeer lelijk gevonden en ook Zwolsman ontsnapte niet aan dat sentiment. Omdat het [[ministerie van Volkshuisvesting]] regelmatig zijn bouwplannen dwarsboomde, weigerde hij in 1963 zijn Kurhaushotel ter beschikking te stellen voor de [[Noord-Atlantische Verdragsorganisatie|NAVO]]-conferentie in Scheveningen. Hiermee probeerde hij de Nederlandse regering soepelheid te doen tonen bij zijn bouw- en verbouwingsaanvragen. De gemeente Den Haag was furieus. De Haagse burgemeester [[Hans Kolfschoten|Kolfschoten]] veegde in zijn nieuwjaarstoespraak voor 1964 de vloer aan met Zwolsman’s plannen en beschuldigde hem van [[megalomanie]]. Door het gedoe met de [[piratenzender]] [[TV Noordzee|R.E.M.]], het opknippen van de geliefde horecaketen Ruteck’sRuteck's en het koketteren met zijn vermogen van honderden miljoenen tijdens interviews met [[KRO|KRO's]] [[Brandpunt (televisieprogramma)|Brandpunt]] wekte Zwolsman de indruk zich boven alles en iedereen verheven te voelen. Hij wantrouwde de pers en richt dus een eigen tijdschrift op, de E.M.S.-monitor, onder redactie van de schrijver [[Leonard Huizinga]]. Later in 1964 brandde het O.,[[Gebouw K.voor Kunsten en Wetenschappen (Den Haag)|K & W.-gebouw]] aan de Zwarteweg in Den Haag af, een door de Hagenaars zeer geliefd theater. Zwolsman gaf toe, 2 miljoen gulden winst te maken op de verzekeringsuitkering, die overigens geheel werd geherinvesteerd in de verbouwing van het Scheveningse circustheater.<ref>(Leidse Courant 31 december 1964)</ref> Dit voedde de geruchten over brandstichting, hoewel daarvoor nooit bewijzen zijn gevonden. Branden zullen Zwolsman blijven achtervolgen; villa Backershagen sneuvelde in de vlammen en veel later werden ook de Scheveningse hotels Palace en Grand Hotel door brand verwoest, hoewel die toen al waren verkocht aan [[Bouwbedrijf Bredero]].<br />

Met de semi-illegale plaatsing van het vierde ‘eiland’'eiland' van de Scheveningse Pier bruuskeerde Zwolsman de overheden opnieuw. Hij negeerde de regelgeving van minister [[Koos Andriessen|Andriessen]] (CHU) van [[Ministerie van Economische Zaken (Nederland)|Economische Zaken]] toen hij de toegangsprijzen van de Pier verdubbelde. Door de voortdurende stagnatie van de plannen voor het Wijnhavengebied, overigens niet alleen de schuld van Zwolsman, verpauperde de kavel zienderogen en jarenlang lag het centrum van Den Haag braak.