|
#REDIRECT [[Atherosclerose]]
{{Disclaimer medisch lemma}}
{{Infobox aandoening
| naam = Atheromatose
| afbeelding = Endo dysfunction Athero.PNG
| caption =
| DiseasesDB = 1039
| ICD10 = {{ICD10|I|70||i|70}}
| ICD9 = {{ICD9|440}}
| MedlinePlus = 000171
| eMedicineSubj = med
| eMedicineTopic = 182
| MeshID = D050197
| {{For having articles about atherosclerosis and platelets in Farsi please have a look at http://www.rezanejat.com/content.asp?ContentId=460 and http://www.rezanejat.com/content.asp?ContentId=461}}
}}
'''Atherosclerose''', '''atheromatose''' ([[Grieks]], ''athere'' = tarwebrij, ''skleros'' = hard; in de volksmond '''aderverkalking''' genoemd) is een gecompliceerd en langzaam voortschrijdende ziekte waarbij vetachtige stoffen in de wand van [[slagader]]s worden afgezet; de zogenaamde "fatty streak". In een later stadium wordt de [[plaque (vaatvernauwing)|plaque]] gevormd, die bestaat uit een kern van dode, vet-bevattende cellen en [[glad spierweefsel|gladspierweefselcellen]], bedekt met een kap bestaand uit gladspierweefselcellen en [[extracellulaire matrix]]-onderdelen.
Het is mogelijk dat een plaque zo sterk aangroeit, dat dit kan leiden tot afsluiting van een bloedvat. Echter, de frequentste klinische complicaties ontstaan door scheuren van de plaque waardoor de inhoud ervan vrij kan komen, en elders een [[embolie]] veroorzaakt (bijvoorbeeld een [[hartinfarct]] of [[herseninfarct]]).
Atherosclerose is een specifieke vorm van [[arteriosclerose]].<ref>MedlinePlus Medical Encyclopedia: Atherosclerosis. 20/05/2008 http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000171.htm</ref>
== Frequentste plaatsen van aantasting ==
De atherosclerose doet zich het vaakst voor op bepaalde voorkeursplaatsen in het vaatbed, waarbij de plaats het eventuele klinisch beeld bepaalt;
* de kransslagaders in het hart; risico op hartinfarct,
* slagaders naar de hersenen; risico op herseninfarct,
* slagaders naar de benen; eventueel [[claudicatio intermittens|etalagebenen]], risico op acute [[ischemie]] van het been,
* slagaders naar de darmen; eventueel [[mesenterium|mesenterische]] ischemie,
* slagaders naar de nieren; eventueel [[nierarteriestenose|renale arteriële stenose]] (onder andere).
Atherosclerose is de onderliggende oorzaak van 50 procent van alle sterfgevallen in de ontwikkelde landen.<ref name="ajl">Lusis AJ. Atherosclerosis. Nature. 2000;407:233.</ref>
== Ziektemechanisme ==
=== Vorming van de fatty streak ===
[[Lipoproteïne]]n circuleren in de bloedbaan. De belangrijkste hiervan, het [[low density lipoproteïne|LDL]], kan door de bovenste laag van het bloedvat (het [[endotheel]]) heen gaan, en zich ophopen in een dieper gelegen laag van de bloedvatwand, de [[intima]]. Daar bindt het LDL aan onderdelen ([[proteoglycaan|proteoglycanen]]) van de extracellulaire matrix, dit is een laagje weefsel met grote moleculen die stevigheid en structuur biedt voor andere cellen. Ter plaatse ondergaat het LDL twee chemische veranderingen, namelijk [[oxidatie]] en [[glycosylatie]]. De aldus ontstane reactieproducten dragen verder bij aan het proces van atherosclerose.<ref name="H">P.Libby.The pathogenesis of atherosclerosis. In: Harrison’s Principles of Internal Medicine, 16th Edition. McGraw-Hill, 2004.</ref> Volgens de farmaceutische industrieën die cholesterol-verlagende middelen verkopen is een hoge waarde LDL cholesterol (volgens hun het "slechte" cholesterol) de factor die de vorming van de fatty streak versterkt.
De tweede stap bestaat uit het aantrekken van [[leukocyt]]en (voornamelijk [[monocyt]]en en [[lymfocyt]]en) naar plaatsen waar het chemisch veranderde LDL zich in de intima bevindt. Ze worden aangetrokken door het gemodificeerde LDL zelf, door bepaalde [[cytokine]]s en monocyte chemoattractant protein-1 ([[MCP1]]). Als bloed normaal stroomt gebeurt dit niet zo snel, omdat dan [[stikstofmonoxide]] wordt gevormd. Dit heeft ontstekingsremmende eigenschappen, waardoor de leukocyten niet aan de vaatwand hechten. Op plaatsen waar bloedvaten vertakken stroomt het bloed wervelend, waardoor terplaatse geen of minder stikstofmonoxide wordt aangemaakt. Bij die vertakkingen komt vaker atheromavorming voor, doordat leukocyten daar dus makkelijker aan de vaatwand kunnen hechten.<ref name="H"/>
=== Plaquevorming ===
Eenmaal in de intima, veranderen de monocyten in [[macrofaag|macrofagen]]. Deze hebben de mogelijkheid om de verschillende soorten LDL/vet in zich op te nemen, ze worden dan [[schuimcel]]len (histiocyten). Sommige schuimcellen verlaten de intima en verlagen dus het vetgehalte, andere blijven er zitten. De balans tussen vertrekkende en zitten blijvende schuimcellen bepaalt of het bij een onschuldige fatty streak blijft, of dat door teveel vetbevattende, zitten blijvende schuimcellen het proces van plaque-vorming begint. Een aantal van de schuimcellen zal afsterven ([[apoptose]]) en vormt de kern van de atherosclerotische plaques. De schuimcellen kunnen cytokines en [[Groei (fysiologie)|groeifactoren]] produceren, zoals [[interleukine]]-1 en [[tumor necrose factor]]-alfa, die er voor zorgen dat de gladde spierweefsel cellen (SMCs) zich vermenigvuldigen en de aanmaak van extracellulaire matrix (ECM) onderdelen toeneemt. De SMCs en ECM vormen het kapsel van de plaque, en voorkomen dat de vettige inhoud in het bloed komt. In de plaques bevinden zich ook geactiveerde [[T-cel]]len die [[interferon]]-gamma kunnen maken, dat de productie van SMCs en ECM tegengaat. In een vergevorderd stadium hoopt zich [[calcium]] in de plaque op, evenals stoffen die in [[bot (anatomie)|botten]] voorkomen. Wat er met het calcium in de plaque gebeurt ([[calcificatie]]), vertoont overeenkomsten met botvorming.<ref name="H"/> Hierdoor wordt de plaque 4-5 maal zo stijf als zonder de calcificatie. Een en ander verklaart de in onbruik geraakte term 'aderverkalking'. De calcificatie dient als barrière ter bescherming tegen verdere ontstekingsreacties die de atherosclerose verergeren.<ref>Abedin M et al. Vascular Calcification: Mechanisms and Clinical Ramifications
Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 2004;24:1161-1170.</ref> In de leeftijd van 60-69 jaar komen calcificaties voor bij driekwart van de mensen zonder vaatproblemen, en bij 100% van de 60-69-jarigen met een ziekte van de [[coronair]]e vaten.<ref>Stanford W, Thompson BH, Weiss RM. Coronary artery calcification: clinical significance and current methods of detection.
AJR Am J Roentgenol.1993;161:1139-46.</ref>
== Risicofactoren ==
Atheromatose is een normaal verouderingsproces en komt nagenoeg bij iedereen voor. De belangrijkste en meest voorkomende risicofactoren zijn:
* leeftijd, ouder worden<ref>Yildiz O. Vascular smooth muscle and endothelial functions in aging. Ann N Y Acad Sci. 2007;1100:353-60.</ref>
* van het mannelijk geslacht zijn<ref>Jones RD et al. Testosterone and atherosclerosis in aging men: purported association and clinical implications.
Am J Cardiovasc Drugs. 2005;5:141-54.</ref>
* [[roken (tabak)|roken]]<ref>Rahman MM, Laher I. Structural and functional alteration of blood vessels caused by cigarette smoking: an overview of molecular mechanisms.</ref>
* [[suikerziekte]]<ref>Gadi R, Samaha FF. Dyslipidemia in type 2 diabetes mellitus.
Curr Diab Rep. 2007;7:228-34.</ref>
* [[hoge bloeddruk]]
* een hoog [[cholesterol]]gehalte
* inactiviteit<ref>Kannel WB, Wolf PA. Peripheral and cerebral atherothrombosis and cardiovascular events in different vascular territories: insights from the Framingham Study.
Curr Atheroscler Rep. 2006;8:317-23.</ref>
* overgewicht/[[obesitas]]<ref>Lara-Castro C, Fu Y, Chung BH, Garvey WT. Adiponectin and the metabolic syndrome: mechanisms mediating risk for metabolic and cardiovascular disease.
Curr Opin Lipidol. 2007;18:263-70.</ref>
* ongezond eetpatroon (veel suiker en verzadigde vetten)
* [[hyperhomocysteïnemie]]<ref>Castro R et al. Homocysteine metabolism, hyperhomocysteinaemia and vascular disease: an overview. J Inherit Metab Dis. 2006;29:3-20.</ref>
* hoog [[C-reactief proteïne]]<ref>Ferri C et al. C-reactive protein: interaction with the vascular endothelium and possible role in human atherosclerosis. Curr Pharm Des. 2007;13(16):1631-45.</ref>
== Behandeling ==
Een oorzakelijke behandeling van het ziekteproces bestaat niet. De huidige behandeling is preventief van karakter: het verminderen van de risicofactoren door behandeling ervan, of door aanpassing van de levensstijl. Dit vertraagt het atherosclerotisch proces. [[Primaire preventie|Primair]] is preventie bij mensen zonder voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten. Preventie na bijvoorbeeld een hartinfarct noemt men [[Secundaire preventie|secundair]], het is ter voorkoming van verdere progressie van de atheroclerose en eventueel een nieuw infarct of een [[cerebrovasculair accident|CVA]].
Naast medicamenteuze behandeling van een hoge bloeddruk, suikerziekte en een hoog cholesterolgehalte, zijn informatie/educatie en leefstijladviezen (lifestylemanagement) van groot belang. De belangrijkste adviezen zijn: stoppen met roken en met mate drinken, meer/gezond bewegen (zie richtlijn NHS) resp. conditie verbeteren, afvallen (idealiter tot binnen de limieten voor een gezond gewicht, maar ieder gewichtsverlies is winst) en dieetadvies.
Het behandelen van een hoog cholesterolgehalte door middel van [[statine]]s is tot nu de meest effectieve methode om het proces te vertragen en in bepaalde gevallen zelfs enigszins te doen teruggaan (dit laatste is voor het eerst aangetoond bij [[rosuvastatine]].<ref>Nissen SE '''''et al.''''' Effect of very high-intensity statin therapy on regression of coronary atherosclerosis: the ASTEROID trial. [[Journal of the American Medical Association|JAMA]]. 2006 Apr 5;295(13):1556-65.</ref> In ander onderzoek kon dit reductie-effect overigens niet worden gereproduceerd, wel het vertragingseffect<ref>Crouse JR 3rd '''''et al.''''' Effect of rosuvastatin on progression of carotid intima-media thickness in low-risk individuals with subclinical atherosclerosis: the METEOR Trial. [[Journal of the American Medical Association|JAMA]]. 2007 Mar 28;297(12):1344-53.</ref>).
Wanneer er vernauwingen bestaan is het soms mogelijk deze op te heffen of te verminderen ('[[Angioplastiek|dotteren]]') of te omzeilen door een '[[Coronary Artery Bypass Graft|bypass]]' ([[omleidingsoperatie]]).
Het geven van kalkoplossende middelen zoals [[Ethyleendiaminetetra-azijnzuur|EDTA]] bij [[chelatietherapie]] is zinloos en leidt in wetenschappelijke onderzoeken met controlegroep niet tot een meetbare verbetering van de doorbloeding van het vat.<ref>Villarruz MV, Dans A, Tan F. Chelation therapy for atherosclerotic cardiovascular disease. Cochrane Database Syst Rev. 2002;(4):CD002785.</ref><ref>Seely DM, Wu P, Mills EJ. EDTA chelation therapy for cardiovascular disease: a systematic review. BMC Cardiovasc Disord. 2005 Nov 1;5:32.</ref>
== Zie ook ==
* [[Hartinfarct]]
* [[Percutane coronaire interventie]] (PCI)
* [[Coronary artery bypass graft]] (CABG)
{{Appendix}}
[[Categorie:Vaataandoening]]
[[Categorie:Hartaandoening]]
[[af:Aarverkalking]]
[[ar:تصلب عصيدي]]
[[az:Ateroskleroz]]
[[bg:Атеросклероза]]
[[bs:Ateroskleroza]]
[[ca:Aterosclerosi]]
[[cs:Ateroskleróza]]
[[da:Åreforkalkning]]
[[en:Atherosclerosis]]
[[es:Ateroesclerosis]]
[[fa:تصلب شرایین]]
[[fi:Ateroskleroosi]]
[[he:טרשת עורקים]]
[[id:Aterosklerosis]]
[[is:Æðakölkun]]
[[it:Aterosclerosi]]
[[ja:動脈硬化症]]
[[ka:ათეროსკლეროზი]]
[[kk:Атеросклероз]]
[[ko:동맥경화증]]
[[lv:Ateroskleroze]]
[[ml:അഥീറോസ്ക്ളിറോസിസ്]]
[[no:Åreforkalkning]]
[[pl:Miażdżyca]]
[[pt:Aterosclerose]]
[[qu:Sirk'a iskuyay]]
[[ro:Ateroscleroză]]
[[roa-rup:Atherosclerosis]]
[[ru:Атеросклероз]]
[[sh:Ateroskleroza]]
[[sr:Ateroskleroza]]
[[sv:Åderförkalkning]]
[[ta:தமனிக்கூழ்மைத் தடிப்பு]]
[[th:โรคหลอดเลือดแดงแข็ง]]
[[tr:Ateroskleroz]]
[[uk:Атеросклероз]]
[[ur:صلابت عصیدہ]]
[[vi:Xơ vữa động mạch]]
[[zh:动脉粥样硬化]]
| 