Apostolisch Paleis: verschil tussen versies

Het '''Apostolisch Paleis''' ([[Italiaans (taal)|Italiaans]]: ''Palazzo Apostolico''), ook wel Pauselijk Paleis of Heilig Paleis, is het officiële woon- en werkpaleis van de [[paus]] in [[Vaticaanstad]]. Het maakt deel uit van de Vaticaanse paleizen, die met zo'n 1.400 zalen en kamers en een oppervlakte van 55.000 m² tot de grootste gebouwencomplexen ter wereld behoren.

 

 

== Algemeen ==

Voor zover de gebouwen en vertrekken niet tot de Vaticaanse Musea gerekend worden, behoren ze formeel tot het Apostolisch Paleis zoals dat door de paus gebruikt wordt voor religieuze en ceremoniële doeleinden. Als het Apostolisch Paleis in engere zin geldt het gebouw waar zich sinds 1589 het privé-appartement van de paus bevindt.

 

Tot aan de val van de [[Kerkelijke Staat]] in 1870 fungeerde het in 1589 gebouwde [[Palazzo del Quirinale]] als de pauselijke zomerresidentie. Hoewel gelegen in het centrum van Rome, was het hier, op een begroeide heuvel, toch aangenamer dan in het Vaticaan. Sommige pausen, zoals [[paus Benedictus XIV]] (1740-1758), resideerden hier gedurende hun gehele [[pontificaat]].<ref>"Pracht en Praal van de Paus, schatten uit het Vaticaan", uitg. Ludion/Museum Catharijneconvent, Utrecht, 2003, p. 53</ref>

 

 

== Bouwgeschiedenis ==

Beknopt chronologisch overzicht van de verschillende onderdelen van de Vaticaanse paleizen:

 

 

== Het middeleeuwse paleis ==

Het oudste gedeelte van de Vaticaanse paleizen is het middeleeuwse paleis, dat onder paus Nicolaas III (1277-1280) naast de oude Sint-Pietersbasiliek werd gebouwd. Het bestond uit een vierkant gebouw met twee verdiepingen rond een binnenplaats, de Cortile di Pappagalli.

 

 

Rond 1450 liet paus Nicolaas V ter verdediging van het Apostolisch Paleis op een vooruitgeschoven positie richting de stad een zwaar rond [[bastion]] bouwen, dat naar hem de ''Torrione di Niccolò V'' heet. In de [[16e eeuw]] zou paus Sixtus V direct achter dit bastion het nieuwe Apostolische Paleis bouwen. Tegenwoordig bevinden zich in dit bastion de kantoren van het [[Instituut voor Religieuze Werken]], beter bekend als de Vaticaanse Bank.<ref>F. Mayer e.a., "Vatikan, Kleinstaat Weltkirche", uitg. Orell Füsseli, [[Zürich (stad)|Zürich]], 1979, p. 113.</ref>

In 1475 richtte paus Sixtus IV de Vaticaanse Bibliotheek (''Biblioteca Apostolica Vaticana'') op, en bracht deze onder in 4 zalen op de begane grond van het middeleeuwse paleisgebouw. Deze waren tot dan toe in gebruik geweest als wijnkelder en graanopslag. Vanaf de ingang aan de westkant waren in de zalen de volgende collecties ondergebracht:

* de [[Latijn]]se Bibliotheek

 

Al deze zalen werden van rijke wand- en gewelfschilderingen voorzien en kregen kasten en lezenaars die ontworpen waren door [[Giovanni di Dolce]], die tezelfdertijd de Sixtijnse Kapel bouwde. De zalen zouden echter te vochtig blijken en als gevolg van de uitvinding van de [[boekdrukkunst]] ook te klein om de snel groeiende collectie te kunnen herbergen. In 1587 werd de bibliotheek daarom verplaatst naar de nieuwe bibliotheekvleugel in de Belvederehof.<ref>F. Mayer e.a., "Vatikan, Kleinstaat Weltkirche", uitg. Orell Füsseli, Zürich, 1979, p. 156-157.</ref>

 

=== Cappella Niccolina ===

Het middeleeuwse pauselijke paleis werd rond 1450 door paus Nicolaas V gerestaureerd en deels herbouwd. Daarbij liet hij onder meer in 1448 de kleine pauselijke privékapel door Fra Angelico decoreren. Deze kapel van 6,6 bij 4 meter, die naar zijn opdrachtgever Cappella Niccolina genoemd wordt, is de enige nog bewaard gebleven kapel met [[fresco (schilderterm)|fresco's]] van Fra Angelico. Tegenwoordig is de kapel niet meer als dusdanig in gebruik.

 

=== De Sixtijnse Kapel ===

 

Naast de kleine Cappella Niccolina was er, zeker sinds 1368, ook nog de Grote Kapel (''Cappella Maggiore'' of ''Cappella Magna''). Dit was een van verdedigingswerken voorziene middeleeuwse zaal, die gebruikt werd voor grotere bijeenkomsten van het [[pauselijk hof]].<ref>[http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Museums/Sistine_Chapel.htm www.vaticanstate.va - The Sistine Chapel]</ref>

 

=== Appartamento Borgia ===

In 1492 liet paus Alexander VI het paleis in westelijke richting uitbreiden met een zijvleugel en de naar zijn familie genoemde Torre Borgia. Op de eerste verdieping van deze nieuwe toren en van de noordelijke vleugel van het oude paleis liet hij nieuwe representatieve woonruimtes inrichten, het Appartamento Borgia. Deze liet hij door [[Barnadino Pin­turicchio]] met fresco's decoreren. Als voorkamer van het appartement fungeerde de ''Sala dei Chiasroscuri'' en in de naastgelegen ''Sala dei Paramenti'' werd de paus bekleed met de liturgische [[parament]]en alvorens naar de Sixtijnse Kapel of de Sint-Pietersbasiliek te gaan. Het Appartamento Borgia telt de volgende zes zalen:

* Kamer van de [[Sibille]]n

 

=== Stanze di Raffaello ===

 

Dit appartement ligt op de tweede verdieping, direct boven de oostelijke zalen van de Appartamento Borgia en kijkt uit over het Belvederehof. Als voorkamer of [[antichambre]] van het pauselijk appartement fungeerde de Sala dei Palafrenieri, die onder meer gebruikt werd voor de vergaderingen van de pauselijke [[hofraad]], het [[consistorie]]. Vanuit deze ruimte komt men achtereenvolgens in de volgende vier zalen van de Stanze di Raffaello:

 

== Rondom de Cortile di San Damaso ==

Als verbinding tussen het middeleeuwse paleis, de kantoren van het staatssecretariaat en het nieuwe apostolische paleis fungeren de loggia's rondom de Cortile di San Damaso, genoemd naar [[paus Damasus I]]. Deze binnenplaats fungeert als de ''cour d'honneur'' van het Apostolisch Paleis, waar de belangrijkste gasten een ceremoniële ontvangst krijgen en jaarlijks op 6 mei de eedaflegging van nieuwe leden van de [[Zwitserse Garde]] plaatsvindt.

 

=== De loggia's ===

Paus Leo X liet aan de oostzijde van het middeleeuwse paleis van 1512-1519 langs alle drie de verdiepingen loggia's bouwen, waardoor het paleis een meer open en representatieve uitstraling kreeg. Op de eerste verdieping bevindt zich de loggia van Bramante, erboven de loggia van Rafaël. Vóór deze loggia's werd een [[lusthof|hortus secretus]] aangelegd.

 

Door het overlijden van Bramante in 1514 waren de loggia's niet voltooid. Onder paus Pius VI werd toen in de jaren 1562-1565 door [[Pirro Ligorio]] haaks op de loggia's langs het oude paleis een tweede vleugel met loggia's gebouwd. Achter deze nieuwe loggia's liet paus Gregorius XIII van 1574-1577 een nieuwe vleugel bouwen, die naar hem ook wel het Paleis van Gregorius XIII wordt genoemd. Op derde verdieping van deze vleugel bevindt zich, recht boven de Redemptoris Mater-kapel, de Sala Bologna, waar vroeger tijdens de [[sede vacante]] de vergaderingen van het [[college van kardinalen]] plaatsvonden. Wegens het toegenomen aantal kardinalen komen zij tegenwoordig bijeen in de [[synode]]zaal van de grote aula die onder paus Paulus VI door [[Pier Luigi Nervi]] werd ontworpen.<ref>[http://www.katholiek.org/sede-vacante.htm#kardinalen www.katholiek.org - Sede Vacante - College van Kardinalen]</ref>

 

Ook het nieuwe Apostolische paleis van 1586 kreeg een gevel met drie verdiepingen hoge loggia's, waardoor de vroegere pauselijke lusthof een aan drie zijden omsloten binnenplaats werd, de Cortile di San Damaso. De oorspronkelijk open loggia's werden tenslotte in 1813 voorzien van glazen vensters om de beschilderingen tegen weersinvloeden te beschermen.<ref>"Pracht en Praal van de Paus. Schatten uit het Vaticaan", uitg. Ludion/Museum Catharijneconvent, Utrecht, 2003, p. 46</ref>

 

 

== Belvedere en Belvederevleugels ==

Om de hete zomers wat comfortabeler door te kunnen brengen liet paus Innocentius VIII in de jaren 1484-1487 de Villa Belvedere bouwen op een heuveltop zo'n 700 meter noordelijk van het middeleeuwse Apostolisch Paleis. Daar kon de wind voor wat verkoeling zorgen en was er een prachtig uitzicht over de stad Rome. De Belvedere was de eerste [[Villa (bouwkunde)|villa]] die sinds de Oudheid gebouwd werd. Als toegang fungeerde de Trap van Bramante: een grote ronde wenteltrap in een vierkante toren tegen de oostgevel van de villa, die ook te paard beklommen kon worden.

 

 

=== Belvederehof ===

 

Julius II gaf tevens Bramante de opdracht om de Belvederevilla met het Apostolisch Paleis te verbinden. Hiertoe werd de heuvel geëgaliseerd en werden trapsgewijs drie terrassen aangelegd, verbonden door grote trappartijen. Deze terrassen werden aan weerszijden omsloten door smalle vleugels die onderaan aan de paleiskant drie verdiepingen en bovenaan aan de Belvederekant één verdieping hoog waren. In deze zijvleugels bevinden zich tegenwoordig de Vaticaanse Bibliotheek en delen van de Vaticaanse Musea.

 

=== Vaticaanse Bibliotheek ===

Omdat de oude zalen van de Vaticaanse Bibliotheek te klein en te vochtig bleken, liet paus Sixtus V in 1587 door zijn favoriete architect [[Domenico Fontana]] een geheel nieuw gebouw neer te zetten. Dit werd een dwarsvleugel tussen de lange zijvleugels van de Belvederehof, die hierdoor verdeeld werd in een hoger gelegen binnenhof, dat tegenwoordig Cortile della Pina heet, en een lager gelegen binnenhof dat nog altijd de naam Cortile del Belvedere draagt. In de Cortile della Pina werd in 1990 een modern bolsculptuur van [[Arnaldo Pomodoro]] geplaatst.

 

De bouw van de nieuwe bibliotheekvleugel was al in 1588 voltooid en bestond uit een begande grond met een, inmiddels dichtgemaakte, galerij, en twee verdiepingen. De pijlers, wanden en gewelven van de bibliotheekszalen werden voorzien van fresco's in decoratieve Romeinse [[maniërisme|maniëristische]] stijl.<ref>F. Mayer e.a., "Vatikan, Kleinstaat Weltkirche", uitg. Orell Füsseli, Zürich, 1979, p. 157</ref>

 

 

 

=== Vaticaanse Musea ===

De pauselijke kunstverzamelingen, zoals die in de Belvedere en de Belvederevleugels waren ondergebracht, waren aanvankelijk alleen te bezichtigen door selecte gasten. Toen in de [[18e eeuw]] vanuit de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]] een groter wetenschappelijk interesse ontstond, werden de pauselijke privé-galerijen en -kabinetten voor een breder publiek toegankelijk gemaakt en werden ook nieuwe vleugels speciaal als museum gebouwd.

 

 

In de Belvederehof werd van 1817-1822, parallel aan de eerste dwarsvleugel van Sixtus V, een nieuwe vleugel (de ''Bracchio Nuovo'') gebouwd om de beeldenverzameling te huisvesten. Tussen deze nieuwe vleugel en de eerste dwarsvleugel van de Vaticaanse Bibliotheek ontstond een derde binnenplaats in de vroegere Belvederehof.

 

== Rondom de Sala Regia ==

Naast de loggia's rondom de Cortile di San Damaso vormt de Sala Regia het tweede belangrijke knooppunt tussen de verschillende onderdelen van de Vaticaanse paleizen. Deze grootste zaal van het Apostolisch Paleis telt zeven grote deuren, waarvan één slechts voor de symmetrie is aangebracht en de overige zes naar de volgende ruimtes leiden:

* de Sala Ducale in het middeleeuwse apostolische paleis

* de trap naar de Cortile de Maresciallo

 

=== Capella Paolina ===

In plaats van deze kleine kapel (''sacellum'') werd van 1537-1542 aan de zuidkant, tussen de Sala Regia en de Sint-Pieter, de Capella Paolina gebouwd, die dezelfde functie zou krijgen als de afgebroken Sint-Nicolaaskapel.<ref>[http://www.vatican.va/news_services/liturgy/chapel/paolina_en.html www.vatican.va - Engelstalig artikel over de Capella Paolina]</ref>

De Capella Paolina werd, net als de aansluitende Sala Regia, ontworpen door Antonio Sangallo de Jongere, en bestond uit een grote rechthoekige ruimte met een gewelf en een wat smallere rechthoekige ruimte als koor, overdekt door een met uitbundig wit stucwerk gedecoreerd tongewelf.

 

 

=== Scala Regia ===

Als toegang tot de diverse onderdelen van het Apostolisch Paleis bereikt men de Sala Regia via de Scala Regia, oftewel de Trap der Koningen. Deze trap loopt vanuit de Sala Regia langs de Sixtijnse kapel omlaag, maakt een draai van 180 graden, gaat dan onder de Sala Regia door en komt uit in de Portico di Constantino. Dat is de noordelijke vleugel langs het plein voor de Sint-Pietersbasiliek en is genoemd naar het ruiterstandbeeld van keizer Constantijn de Grote dat aan het uiteinde van de trap staat opgesteld.

 

 

== Het nieuwe Apostolisch Paleis ==

Nadat de pauzen ruim 200 jaar in het middeleeuwse paleis hadden gewoond, liet [[paus Sixtus V]] van 1586 tot 1589 een geheel nieuw paleisgebouw neerzetten. Dit kwam aan de oostkant van de Cortile di San Damaso, waar het ruimer en lichter gelegen was dan het donkere en ingebouwde oude paleis.

 

 

Op de tweede verdieping van het nieuwe paleisgebouw bevinden zich een hele reeks grotere en kleinere troon-, audiëntie- en ontvangstzalen. De aankleding daarvan is onder paus Paulus VI sterk versoberd en als gevolg van de versobering van het protocol van het [[pauselijk hof]] kregen de meeste zalen ook een andere naam (de oude naam staat hieronder tussen haakjes vermeld):

* Sala Clementina

* Sala della Consistorio (waar het [[consistorie]] bijeenkomt)

Het pauselijk appartement bestaat uit tien vertrekken, waaronder een vestibule, een ontvangstzaal, een kleinere privébibliotheek, de woonkamer en de eetkamer, de werkkamers van de paus en zijn privésecretaris, de slaapkamer van de paus en de pauselijke privékapel.

 

De pauselijke privékapel bevindt zich tegenover de werkkamer van de paus aan de binnenzijde van het gebouw. Deze kapel kreeg, net als de rest van het appartement, in 1964 een zeer moderne inrichting. Opvallend zijn onder meer twee door [[Enrico Manfrini]] vervaardigde bronzen deuren, een plafond van verlichte glas-in-loodramen door de schilder [[Luigi Filocamo]] en bronzen [[kruisweg (religie)|kruiswegstaties]] door de beeldhouwer [[Lello Scorzelli]], die ook de bekende [[Ferula (bisschopsstaf)|kruisstaf]] van paus Paulus VI ontwierp. Als bijzonderheid staat recht voor het altaar een door [[Mario Rudelli]] vervaardigde pauselijke zetel van brons.