Pierre-Simon Laplace: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
cat |
k Linkfix ivm sjabloonnaamgeving / parameterfix |
||
Regel 2:
'''Pierre-Simon Laplace''' ([[Beaumont-en-Auge]], [[23 maart]] [[1749]] – [[Parijs]], [[5 maart]] [[1827]]) was een [[Frankrijk|Frans]] [[wiskundige]] en [[astronoom]], wiens werk van grote betekenis is geweest voor de ontwikkeling van de [[astronomie|wiskundige astronomie]] en de [[statistiek]]. Hij vatte het werk van zijn voorgangers samen en breidde dit in zijn vijfdelige ''Mécanique Céleste'' ([[Hemelmechanica]]) (1799-1825) verder uit. Dit baanbrekende werk verving de meer op [[meetkunde]] gebaseerde studie van de [[klassieke mechanica]] door een meer [[analyse (wiskunde)|analytische]] wiskundige basis, waardoor een breder scala van problemen bestudeerd kon worden. In de statistiek leverde Laplace een belangrijke bijdrage aan de zogenaamde [[Theorema van Bayes|Bayesiaanse interpretatie]] van de [[waarschijnlijkheidsrekening]].<ref> Stephen M. Stigler (1986), The history of statistics (De geschiedenis van de statistiek). Harvard University Press. Hoofdstuk 3.</ref>
In de wiskunde formuleerde hij de [[Laplace-vergelijking|vergelijking van Laplace]] en was hij de uitvinder van de [[Laplacetransformatie|Laplace-transformatie]], die men in vele deelgebieden binnen de [[wiskundige natuurkunde]] tegenkomt en veel praktische toepassingen heeft in de [[signaalanalyse]] van lineaire systemen. Laplace kan als een de grondleggers van de [[wiskundige natuurkunde]] worden gezien. De [[Laplace-operator|Laplaciaanse differentiaaloperator]], die op ruime schaal in de toegepaste [[wiskunde]] wordt gebruikt, is naar hem genoemd.
Hij herformuleerde en ontwikkelde de [[zonnenevel]] hypothese over de [[zonnenevel|oorsprong van het zonnestelsel]] en was een van de eerste wetenschappers die het bestaan van [[zwart gat|zwarte gaten]] en de notie van [[gravitationele instorting]] postuleerden.
Zeker in Frankrijk, waar hij in het verleden wel werd aangeduid als een ''Franse [[Isaac Newton|Newton]]'' of de ''Newton van Frankrijk'', wordt hij gezien als een van de grootste wetenschappers aller tijden, met een grote natuurlijke wiskundige begaafdheid, groter dan die van zijn tijdgenoten.<ref name="eb1911">[Anon.] (1911) "[http://www.1911encyclopedia.org/Pierre_Simon, _Marquis_De_Laplace Pierre Simon, Marquis de Laplace]", ''[[Encyclopaedia Britannica]]''</ref>
In 1806 werd Laplace door [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] tot [[graaf (titel)|graaf]] van het [[Eerste Franse Keizerrijk]] benoemd. Na de [[Restauratie (Frankrijk)|Bourbon Restauratie]] werd hij in 1817 gepromoveerd tot [[markies (titel)|markies]].
== Biografie ==
=== Ancien regime ===
[[Bestand:Beaumont en Auge - maison natale de Pierre Simon Marquis de Laplace.jpg|miniatuur|250px|links|Geboortehuis in Beaumont-en-Auge]]
Laplace stamt uit de welgestelde burgerij en/of de lagere [[adel (klasse)|adel]] in het departement [[Calvados (departement)|Calvados]] in [[Normandië]]. Jammer genoeg zijn veel details uit het leven van Laplace verloren gegaan toen het familie [[kasteel]] in 1925 afbrandde.<ref name=Pearson>"Laplace, being Extracts from Lectures delivered by [[Karl Pearson]]", ''[[Biometrika]]'', vol. 21, Dec. 1929, pp. 202-16</ref> Zijn ouders kwamen echter beiden uit welgestelde families. Tot 1750 was de familie Laplace actief in de landbouw. De naam van zijn vader was Pierre Laplace, die van zijn moeder Marie-Anne Sochon. Naast zijn landbouwbeslommeringen handelde zijn vader ook in [[cider]], een specialiteit van de streek, en maakte hij als "[[syndic]]" van het dorp Beaumont-en-Auge tijdens het [[Ancien Régime]] deel uit van lokaal bestuur.
Pierre Simon Laplace bezocht in Beaumont de plaatselijke "Hertog van Orleans School", die verbonden was aan een [[Benedictijnen]] [[priorij]]. Het was zijn vaders bedoeling dat Pierre-Simon gewijd zou worden tot een ambt in de [[Rooms-katholieke Kerk]]. Op zijn zestiende ging hij daarom naar [[Caen]] om daar aan de [[Universiteit van Caen]] [[theologie]] te studeren.<ref name="mactutor">zie MacTutor.</ref> Op deze universiteit kwam hij in contact met twee enthousiaste wiskundigen, Christophe Gadbled en Pierre Le Canu. Deze wisten zijn geestdrift voor de wiskunde te wekken. Laplace zou nooit afstuderen in de theologie maar bleek een zeer begaafd wiskundige: [[Karl Pearson]]<ref name=Pearson/> schrijft over Laplace zijn opleiding en het intellectuele klimaat in Caen zo rond 1765-1770 het volgende:
Regel 20:
Met een aanbevelingsbrief van Le Canu bij [[Jean Le Rond d'Alembert]] op zak vertrok Laplace in 1771 naar [[Parijs]], waar hij onder de hoede kwam van [[Jean Le Rond d'Alembert]], die hem later een positie als wiskundeleraar bezorgde aan de [[École Militaire|Franse militaire academie]].
In [[1773]] werd Laplace toegelaten in de [[Académie des Sciences]]; in de daarop volgende jaren groeide hij uit tot een van de toonaangevende Franse wiskundigen.
Op 15 mei 1788, hij liep toen tegen de veertig, trad hij in het huwelijk met Marie-Charlotte de Courty de Romanges. Uit dit huwelijk werden een zoon, Charles-Emile (in 1789) en een dochter, Sophie-Suzanne (in 1792), geboren.<ref>[http://roglo.eu/roglo?lang=fr&m=NG&n=Pierre+Simon+La+Place+&t=PN Niet geautoriseerde biografie]</ref><ref>Diverse bronnen geven de datum van het huwelijk als 1788, maar Pearson citeert de achter-achterkleinzoon van de dochter van Laplace en deze zegt dat Sophie in 1787 zou zijn geboren.</ref>
Regel 35:
=== Wiskunde ===
Onder zijn wiskundige ontdekkingen zijn de [[Laplacetransformatie]]s, de theorie van genererende functies en het bewijs van de [[Stelling van De Moivre-Laplace]] in de [[waarschijnlijkheidsrekening]].
Laplace heeft ook baanbrekend werk verricht in de 'hemelmechanica', dat hij heeft gepubliceerd in ''Traité du Mécanique Céleste''. Hij bewees de stabiliteit van het [[zonnestelsel]]: de diverse [[Baan (hemellichaam)|planeetbanen]] vertonen geen instabiliteiten die tot ejectie van planeten uit het zonnestelsel leiden. Dit bewijs is echter niet sluitend gebleken. Inmiddels weet men dat het zonnestelsel strikt genomen [[chaostheorie|chaotisch]] is en dat een dergelijke uitspraak niet te bewijzen is.
Regel 50:
== Werken ==
* {{fr}} Exposition du système du monde (1796)
* {{fr}} Traité du Mécanique Céleste (1799-1825)<ref>* Oeuvre complete de Laplace deel 1 [https://www.irphe.univ-mrs.fr/~clanet/otherpaperfile/articles/Laplace/N0077586_PDF_1_421.pdf]
* Oeuvre complete de Laplace deel 2 [https://www.irphe.univ-mrs.fr/~clanet/otherpaperfile/articles/Laplace/N0077590_PDF_1_417.pdf]
* Oeuvre complete de Laplace deel 3 [https://www.irphe.univ-mrs.fr/~clanet/otherpaperfile/articles/Laplace/N0077591_PDF_1_371.pdf]
* Oeuvre complete de Laplace deel 4 [https://www.irphe.univ-mrs.fr/~clanet/otherpaperfile/articles/Laplace/N0077592_PDF_1_536.pdf]
* Oeuvre complete de Laplace deel 5 [https://www.irphe.univ-mrs.fr/~clanet/otherpaperfile/articles/Laplace/N0077593_PDF_1_513.pdf]
* Oeuvre complete de Laplace deel 6 [https://www.irphe.univ-mrs.fr/~clanet/otherpaperfile/articles/Laplace/N0077594_PDF_1_520.pdf] </ref>
* {{fr}} Théorie Analytique des Probabilités (1812)
Regel 68 ⟶ 67:
* [[La Place]]
{{
{{References}}
'''Bron'''
* {{en}}[http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Laplace.html GAP about Laplace]▼
▲*{{en}}[http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Laplace.html GAP about Laplace]
▲== Externe link ==
* {{en}} [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Laplace.html Pierre-Simon Laplace op [[MacTutor]]]
}}
{{Commonscat|Pierre-Simon Laplace}}▼
{{DEFAULTSORT:Laplace, Pierre-Simon}}
▲{{Commonscat|Pierre-Simon Laplace}}
[[Categorie:18e-eeuws wiskundige]]
[[Categorie:Atheïst]]
| |||