|
[[Afbeelding:William III of England.jpg|thumb|200px240px|[[Willem III van Oranje-Nassau|Stadhouder Willem III, prins van Oranje]]<br />.<br />Het jacobitismejakobitisme ontstond toen de [[Rooms-katholieke Kerk|Roomsrooms-katholieke]] koning [[Jacobus II van Engeland|Jacobus II Stuart]] van de BritseEngelse troon werd gestoten,verdreven tendoor voordelezijn vanprotestantse de protestantseschoonzoon Willem III .]]
Het '''jacobitismejakobitisme''' was een politieke stromingbeweging die het [[Rooms-katholieke Kerk|Roomsrooms-katholieke]] koningshuis [[Huis Stuart|Stuart]] weer terug op de Britse troon wilde hebbenherstellen. De jacobietenjakobieten waren actief aan het eind van de 17e eeuw, en het begin van de 18e eeuw (- al zijn er tot op de dag van vandaag nog enkele jacobieten)jakobieten - in het [[Verenigd Koninkrijk]] van [[Engeland]], [[Schotland]], en [[Wales]]. Ook in [[Ierland (eiland)|Ierland]] enhad [[Wales]]de beweging veel aanhang. De beweging ontstond toen de Roomsrooms-katholieke koning [[Jacobus II van Engeland|Jacobus II Stuart]] van de BritseEngelse troon werd gestoten, ten voordele vandoor de [[protestantisme|protestantse]] Nederlandse stadhouder [[Willem III van Oranje-Nassau]], endie degetrouwd was met een dochter van Jacobus, [[Maria II van Engeland|Maria Stuart]].
Velen aanvaardden deze volgens hen onrechtmatige afzetting van de koning niet, en steunden de Stuarts. Vooral in het katholieke Ierland steunden jacobietenjakobieten hun verdreven koning, maar ook de [[Schotse Hooglanden]] waren broeihaarden van jacobitismejakobitisme. Ook in Engeland en Wales kwamen jacobietenjakobieten voor, zelfsook onder protestanten.
== Motieven ==
Veelal staken er achter deze [[Monarchisme|royalistische]]loyaliteit aan het verdreven gevoelenskoningshuis motieven van eigenbelang. Zo steundengaven de katholieke Ieren uiteraard hetde feitvoorkeur dataan huneen katholieke koning katholiek zou zijn. Maar ook de Schotten die hun clansysteem bedreigd zagen, voelden meer voor de Stuarts dan voor de Hannovers, de lijndynastie die na [[1714]] geïnstalleerd werd. JacobitismeJakobitisme wordt vaak gezien als een soort Schots [[separatisme]], maar dit klopt niet, al vielen de twee vaak samen. Ook ging het lang niet altijd om zuivereverschil godsdiensttwistenin godsdienst, maar vaak om culturele en sociale conflicten die hieraldus hunaan de breuklijnoppervlakte vondenkwamen, zoals het conflict tussen de [[feodalisme|feodale]] ''[[Brits langhaar|Lowlanders]]'' en de ''[[Highland (Schotland)|Highlanders]]'' met hun clansysteem.
Globaal zijn er dus vier breuklijnen te onderscheiden:
* de sociale opbouw van de samenleving (clan versus feodaal stelsel)
* het principe dat de vorst door [[God (christendom)|God]] aangewezen isbepaald versus het principe dat de vorst door de volksvertegenwoordigersvolksvertegenwoordiging wordt aangeduidaangewezen
* Roomsrooms-katholiek versus protestant
* provoorstanders van de Unieunie van 1707 versus contrategenstanders van de Unieunie
==Jacobitische Jakobitische opstanden ==
=== 1715 ===
De eerste jacobitischejakobitische opstand vond plaats na de dood van koningin [[Anna van Groot-Brittannië|Anna]] in [[1714]] en de komst van het [[Huis Hannover]]. [[Jacobus Frans Eduard Stuart]] (James), zoon van de laatsteverdreven Stuart-koningJacobus II en bijgenaamd de ''Old Pretender'', leidde deze opstand in [[1715]] in Schotland. De timing was uitstekend. James had het militaire voordeel, en had de steun van de ''Highlanders, en''; bovendien was de [[Acts of Union 1707|Unieunie tussen Schotland en Engeland]] van [[1707]] niet direct voordelig gebleken voor de Schotten, zodat deze opstand eerder het karakter had van een separatistische strijd,. maarDit datelement verdween toen de opstand zich ook uitbreidde tot [[Northumberland]] in Engeland. James weifelde echter te lang, maakte fouten, en het militaire voordeel verdween. Hij werd verslagen en vluchtte terug naar [[Frankrijk]].
[[Afbeelding:Bonnie prince charlie.JPG|thumb|200px|right|[[Karel Eduard Stuart|''Bonnie Prince Charlie'']] leidde de laatste jacobitischejakobitische opstand in [[1745]] .]]
Ook de volksheld [[Robert Roy MacGregor]], beter bekend als ''Rob Roy'', liet zichvocht in deze strijd zienmee aan de kant van de jacobietenjakobieten, maar dan eerder als een opportunist dan als een echte overtuigde aanhanger van de Stuarts.
=== 1745 ===
Bekender is de laatste opstand van [[1745]], toen de zoon van [[Jacobus Frans Eduard Stuart|Jacobus Stuart]], [[Karel Eduard Stuart|Karel Stuart]] - beter bekend als ''Bonnie Prince Charlie'' - landde met slechts 7 kompanen in Schotland landde. Al snel sloten er zich 60006.000 ''Highlanders'' bij hem aan, wat eigenlijk eenweinig mislukking bleek inwas vergelijkingvergeleken met de 30.000 potentiële weerbare mannen waarop de jakobieten gehoopt hadden. Charles bleek een onbekwaam leider te zijn en werd verslagen in [[Slagslag bij Culloden|Culloden]], vlak bij [[Inverness (Schotland)|Inverness]].
Als resultaat werd het dragen van [[tartan]] verboden; (dit was in Schotland een uiting geworden van jacobitismejakobistische sympathie). Ook werd het spelen op de [[doedelzak]] en het spreken van ''[[Schots-Gaelisch|Gaelic]]'' verboden,werd enverboden; ook mochten de clanhoofden geen privélegers meer hebben. Deze puntenmaatregelen - en vooral hetde laatstelaatstgenoemde - vernietigden de facto het clansysteem in Schotland.
==Jacobitische Jakobitische troonpretendenten ==
*[[Jacobus II van Engeland|Jacobus VII en II]] ([[6 februari]] [[1685]] – [[16 september]] [[1701]]), laatste Stuart-koning uit het Huis Stuart
*[[Jacobus Frans Eduard Stuart|Jacobus VIII en III]] (16 september 1701 - [[1 januari]] [[1766]]), zoon van de voorgaande
*[[Karel Eduard Stuart|Karel III]] (1 januari 1766 – [[31 januari]] [[1788]]) (''Bonnie Prince Charlie''), zoon van de voorgaande
*[[Hendrik Benedictus Stuart|Hendrik IX]] ([[13 januari]] [[1788]] – [[13 juli]] [[1807]]), broer van de voorgaande
Hendrik was de laatste die een claim op de Britse troon liet gelden. Na zijn dood stierf de directe lijn van het huisHuis Stuart uit en ging de opvolging over naarop het huis van [[Huis Savoye|Savoye]], het huis [[Oostenrijk-Este]] en (tot op de dag van vandaag) het huis [[Wittelsbach]]:
*[[Karel Emanuel IV van Sardinië|Karel IV]] ([[13 juli]] [[1807]] – [[6 oktober]] [[1819]]), koning van [[Koninkrijk Sardinië|Sardinië]] en afstammeling van de jongste dochter van [[Karel I van Engeland|Karel I]]
*[[Sophie Elisabeth van Beieren|Erfprinses Sophie]] van [[Liechtenstein]], oudste dochter van de voorgaande
== Zie ook ==
* [[Huis Stuart]]
* [[Willem III van Oranje-Nassau|Stadhouderstadhouder Willem III]] - over Willem III, die koning werd in de plaats van Jacobus II
* [[Noord-Ierland]] - de symboliek van het jacobitismejakobitisme leeft voort in het conflict tussen katholieken en protestanten, zoals bv. bij de [[Oranjemars]]en die elk jaar uitdraaien op rellen.
* [[Carlismecarlisme]] - Het Carlismecarlisme is in zijn structuur te vergelijken met het jacobitismejakobitisme: beidenbeide bewegingen willen een ander koningshuis aan de macht brengen, de ene in het [[Verenigd Koninkrijk]], de andere in [[Spanje]].
* [[Orangisme (na 1830)|Orangismeorangisme]] - Hethet Orangismeorangisme in België wil de rechtmatige koningslijndynastie van dehet Huis [[Nederlandse monarchie|Oranje-Nassau]] familie herstellen op de troon van [[België|Belgische]] troon of het [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]] herstellen.
==Externe links==
*[http://www.celticbritain.net/jacobieten.htm De tweede jacobieten-opstandjakobietenopstand]
* [http://www.jacobite.ca/ Canadese website over jacobitismejakobitisme]
[[Categorie:Huis Stuart]]
| 