Wet van Grassmann: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k [r2.5.2] robot Erbij: no:Grassmanns lov |
k Linkfix ivm sjabloonnaamgeving / parameterfix |
||
Regel 4:
== Grieks ==
De volgende voorbeelden maken het effect van de wet van Grassmann in het Oudgrieks duidelijk:
* {{IPA|['''tʰ'''u-ɔː]}} {{polytonic|θύω}} "Ik offer (een dier)"
* {{IPA|[e-'''t'''u-'''tʰ'''ɛː]}} {{polytonic|ἐτύθη}} "het werd geofferd"
* {{IPA|['''tʰ'''rik-s]}} {{polytonic|θρίξ}} "haar"
* {{IPA|['''t'''ri'''kʰ'''-es]}} {{polytonic|τρίχες}} "haren"
* {{IPA|['''tʰ'''ap-sai]}} {{polytonic|θάψαι}}, "begraven ([[aoristus]])"
* {{IPA|['''tʰ'''a'''pt'''-ein]}} {{polytonic|θάπτειν}}, "begraven ([[tegenwoordige tijd]])"
* {{IPA|['''t'''a'''pʰ'''-os]}} {{polytonic|τάφος}}, "een graf"
* {{IPA|['''t'''a'''pʰ'''-ɛː]}} {{polytonic|ταφή}}, "begrafenis"
De wet van Grassmann in het Oudgrieks hangt zeer nauw samen met een ander fonologisch verschijnsel, namelijk [[reduplicatie (taalkunde)|reduplicatie]]. Als gevolg hiervan ontstonden reeksen twee dezelfde geaspireerde medeklinkers in achtereenvolgende lettergrepen, waarvan de eerste omwille van de articulatie zijn geaspireerde karakter moest verliezen:
=== Ondoorzichtigheid ===
Een geval apart vormt een woord als θρίξ, tʰrix, "haar". Bij de [[verbuiging]] hiervan verschijnt in sommige vormen een [[sibilant]] in de [[uitgang (taalkunde)|uitgang]]. In de [[onderliggende vorm]] ''tʰrikʰ-s'' verliest de voorafgaande velaar als gevolg van [[regressieve assimilatie]] zijn geaspireerde karakter. De wet van Grassmann geldt als gevolg van deze deaspiratie ook niet langer; de betreffende vorm wordt dus als ''tʰriks'' uitgesproken. Een vorm als τριχός ("trikʰós", [[genitief]]) laat zien dat de wet van Grassmann hier wel opgaat als de velaar in de stam geaspireerd is. Op grond hiervan waren niet alle fonologen het er in het verleden over eens of de eerste klank in een vorm als ''*tʰrikʰ'' van zichzelf al dan niet geaspireerd was. Niettemin kan heel goed worden verondersteld dat zowel de dentaal als de velaar oorspronkelijk geaspireerd waren, waarna de eerste medeklinker als gevolg van de wet van Grassmann in een vorm als "trikʰós" zijn geaspireerde karakter verloor. Doordat progressieve assimilatie in andere vormen de context waarin de wet van Grassmann kon gelden heeft vernietigd, heeft in een vorm als ''tʰrikʰ-s'' de dentaal zijn oorspronkelijke vorm weer aangenomen.
{{
=== Koinè ===
In het [[Koinè]] heeft [[morfologische nivellering]] plaatsgehad voor wat betreft de alternantie geaspireerd/niet-geaspireerd van [[labiaal|labialen]] en [[velaar|velaren]]. Zodoende is het effect van de wet van Grassmann hier alleen te zien bij de [[dentaal]] ''t'': [taˈkʰus] "snel", → [ˈtʰassɔːn], "sneller". De vorm
▲In het [[Koinè]] heeft [[morfologische nivellering]] plaatsgehad voor wat betreft de alternantie geaspireerd/niet-geaspireerd van [[labiaal|labialen]] en [[velaar|velaren]]. Zodoende is het effect van de wet van Grassmann hier alleen te zien bij de [[dentaal]] ''t'': [taˈkʰus] "snel", → [ˈtʰassɔːn], "sneller". De vorm [ˈpeutʰomai] ~ [punˈtʰanomai] "te weten komen" (van PIE *bʰewdʰ) heeft als toekomende tijd [ˈpeusomai], niet: *[pʰeusomai].
== Andere talen ==
Ook andere dan de Indo-Europese talen kennen de wet van Grassmann. In het [[Ofo (taal)|Ofo]], een [[dode taal|uitgestorven]] [[Siouaanse talen|Siouaanse taal]], worden op de volgende manier [[samenstelling (taalkunde)|samenstellingen]] gevormd:
* ''o´skha'' ("kraanvogel") + afhaⁿ´ ("witte") → oskạfha ("witte zilverreiger")
Ook in het [[Meitei (taal)|Meitei]], een [[Tibeto-Birmaanse talen|Tibeto-Birmaanse taal]], worden door middel van samenstellingen allerlei afgeleide betekenissen gevormd. Hier werkt de wet van Grassmann in omgekeerde richting: een geaspireerde medeklinker verliest eerst zijn geaspireerde karakter wanneer de medeklinker in de voorafgaande lettergreep eveneens een geaspireerde klank zoals ''/h/'' is. De gedeaspireerde medeklinker wordt als gevolg hiervan [[stemhebbend]]:
*/tʰin-/ ("doorboren") + /-khət/ ('upward') → [tʰinɡət] ("in opwaartse richting doorboren")
/səŋ/ ("koe") + /kʰom/ ("uier") → [səŋɡom] ("melk")
/hi-/ ("afknippen") + /-tʰok/ ("naar buiten") → [hidok] ("naar buiten toe afknippen")
* [[Voedende volgorde]] [[Categorie:Historische taalkunde]]
| |||