|
'''Marktsocialisme''' is een vorm van [[socialisme]] waarbij de allocatie van producten via een (gedeeltelijk) [[vrije markt]] plaatsvindt, terwijl de eigendom van productiemiddelen gesocialiseerd is (in handen van de gemeenschap/[[staat]] geplaatst). Marktsocialisten nemen afstand van de traditionele socialistische [[centraal geleide economie|planeconomie]].
Het economisch systeem van het voormalige [[Socialistische Federale Republiek Joegoslavië|Joegoslavië]] was een vorm van marktsocialisme. Een nieuwere variant is ontwikkeld door de Amerikaanse econoom [[David Schweickart]], maar deze is tot op heden in geen enkel land ingevoerd. Een kernbegrip in het systeem van Schweickart is [[economische democratie]]: economische beslissingen worden democratisch genomen door de werknemers, op bedrijfsniveau.
Het marktsocialisme stelt dat een vrije markt in het belang is van een ieder, en van arbeid in het bijzonder. Het staat hiermee lijnrecht tegenover het idee van de [[planeconomie]] die met het [[marxisme]] wordt geassocieerd. In de regel wijzen marxisten vrije handel af, terwijl [[kapitalisten]] vrije handel als nuttig ervaren. De vrijemarktsocialisten onderscheiden zich van dehet vrije markt kapitalistenkapitalisme in het streven naar een gelijke of (meer ) gelijkeevenredige verdeling van de welvaart, vooral naarin het voordeel van de [ [proletariaat|arbeiders]]. De (vrije)marktsocialisten bezetten een middenveld tussen kapitalisme en plan-economischplaneconomisch socialisme, waarbij van het eerste de vrije handel als distributieysteem, en van het laatste de sociale intentie waargemaakt zouden moeten worden. In de regel wijzen markt socialistenmarktsocialisten een dictatoriale verhouding tussen arbeid en bestuur in bedrijven af, waarmee het zich af zetafzet tegen het kapitalisme. Het marktsocialisme onderscheidt zich evenals het socialisme in het algemeen van het anarchisme in dat wetgeving en vastliggende organisatie structurenorganisatiestructuren niet geschuwd worden , maar in tegendeeljuist als oplossing worden gezien. Een maatschappij op vrije markt ''anarchistische'' inslagvrije markt ontstaat dus per moment opnieuw, terwijl een vrijemarkt''socialistische'' inslagvrije markt vast kan liggen in allerlei documenten en afgedwongen regelingen. Hierin komt het marktsocialisme ook overeen met het historisch bestaande kapitalisme. ▼
Marktsocialisme is een vorm van [[socialisme]] die de conclusie trekt dat een vrije markt in het belang is van een ieder, arbeid in het bijzonder.
▲Het staat hiermee lijnrecht tegenover het idee van de [[planeconomie]] die met het [[marxisme]] wordt geassocieerd. In de regel wijzen marxisten vrije handel af, terwijl [[kapitalisten]] vrije handel als nuttig ervaren. De vrijemarktsocialisten onderscheiden zich van de vrije markt kapitalisten in het streven naar een gelijke of meer gelijke verdeling van de welvaart, vooral naar de [[arbeiders]]. De (vrije)marktsocialisten bezetten een middenveld tussen kapitalisme en plan-economisch socialisme, waarbij van het eerste de vrije handel als distributieysteem, en van het laatste de sociale intentie waargemaakt zouden moeten worden. In de regel wijzen markt socialisten een dictatoriale verhouding tussen arbeid en bestuur in bedrijven af, waarmee het zich af zet tegen het kapitalisme. Het marktsocialisme onderscheidt zich evenals het socialisme in het algemeen van het anarchisme in dat wetgeving en vastliggende organisatie structuren niet geschuwd worden maar in tegendeel als oplossing worden gezien. Een maatschappij op vrije markt ''anarchistische'' inslag ontstaat dus per moment opnieuw, terwijl een vrijemarkt''socialistische'' inslag vast kan liggen in allerlei documenten en afgedwongen regelingen. Hierin komt het marktsocialisme ook overeen met het historisch bestaande kapitalisme.
Het zogenaamde [[autonomie|zelfbestuur]] waarbij arbeiders zelf democratisch leiding geven aan hun bedrijf is een bekende theoretische variant. Marxisten wijzen deze variant af met het idee "dat de arbeiders zichzelf gaan uitbuiten" omdat de vrije markt altijd naar laagste prijs zou dwingen vanwege de concurrentie. Vrijemarktsocialisten wijzen soms de planeconomie af omdat het te bureaucratisch zou worden. Een markt socialistischmarktsocialistisch perspectief op handel kan zijn: ''als de ene arbeider iets produceert en de andere produceert iets anders, dan vormt een vrije ruil naar eigen inzicht tussen beiden geen bedreiging maar veel eer een bescherming voor hen beiden.''
ErHet kanmarktsocialisme heeft niet gesteld worden dat het marktals socialismedoel het eigendom van de productiemiddelen (bedrijven, machines, grond, kapitaal) in handen van de staat zou willente stellen, hetgeen immers strijdig is met bijvoorbeeld de [[zelfbestuur]]variant. Een markt houdt ook privébezit in dat vrij verhandeld kan worden, terwijl staatsbezit zeer sterk richting centraleplaneconomiecentraal geleide economie gaat.
==Nederland==
In de Nederlandse historie is er wellicht een poging gedaan door [[Joop den Uyl]] (minister-president van Nederland voor de [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]] 1972) om een marktmarktsocialistische socialistisch Landstaat op te bouwen, waarbij een vrije markt zich zou combineren met een hoog niveau aan democratische macht door het volk in de staat, bedrijven zowel via de Staat als zelfbestuur van arbeiders, en vergaande banden aan het vrije investeringswezen. De plannen van denDen Uyl, welke samen met andere [[links (politiek)|linkse]] partijen werden gemaakt, zijn niet uitgevoerd.
Met name in de [[Verenigde Staten]] wordt vaak tegen Europese kapitalistische samenlevingen aangekeken als zouden ze socialistisch zijn. Die mening wordt over het algemeen niet gedeeld door de Europese bevolkingen. Er is echter wel sprake in Europa van een verzachtafgezwakt kapitalisme middelsmet velediverse nivellerende regelingen die de pijn (verschil arm en rijk) moeten verzachten. Het pure onverzachte kapitalisme wordt ook wel (historisch) aangeduid met de term [[laissez faire]]-kapitalisme.
==Naamgeving==
Het markt socialismemarktsocialisme lijkt een historische reactie te zijn op de planeconomie van het [[Oostblok]], waarbij het woord "markt" de associatie "planeconomie" uit het woord "socialisme" haalt. Marktsocialisme lijkt de benaming van een stroming van later dan de [[sociaal democratensociaaldemocratie|sociaaldemocraten]] te zijn, alhoewel er veel principe raak vlakkenraakvlakken lijken te bestaan (vrije markt combineren met eerlijke welvaartsdeling). Als een beweging naast de sociaal democratiesociaaldemocratie lijkt marktsocialisme zich meer te richten op iets radicalere oplossingen, terwijl de sociaal democratischesociaaldemocratische beweging vooral het compromis zoekt tussen verschillende historisch bestaande bewegingen (vroeger vooral het kapitalisme en het planeconomische marxisme).
Gezien de latere datum is het woord marktsocialistisch dus eerder een vraag van wat het precies moet inhouden, dan een duidelijk omschreven model of historische beweging. Deze kernvraag als inhoud is ook karakteristiek voor het socialisme in zijn geheel. Marktsocialisme betekent dus ook vooral "socialisme, maar dan niet de planeconomische Oostblokidee voor de economie". Daarmee is het eerder een negatie van iets en een vraag, dan een duidelijk te omschrijven beweging en doelstelling.
[[Categorie:Socialisme]]
| 