Derbent (stad): verschil tussen versies

Onder de 15e Sassanidische koning [[Yazdegerd II]] (438-457) werden de versterkingen van Derbent sterk uitgebreid en werd het huidige fort [[Naryn-Kala]] gebouwd. Yazdegerd II stichtte het als een stadsfort op de noordelijke grens van de Perzische gebieden dat deze belangrijke doorgang door de Kaukasus moest bewaken tegen aanvallen van de nomadische Hunnen en de [[Chazaren]]. Dit komt ook terug in de Perzische naam دربند; ''Derbend'' of ''Darband'' ("gesloten poorten", "bergpas", "bergkloof", "wachtpost" of "fort"). Van 488 tot 531 werden onder [[Kavad I]] en zijn zoon [[Khusro I|Chosro I]] de stenen muren vervangen en kreeg het fort de uitstraling die het tot op heden grotendeels heeft behouden. De deels 4 meter dikke en 18 meter hoge stenen muren met dertig torens gericht naar het noorden zijn tot op heden bewaard gebleven. De Armeense kroniekschrijver [[Movses Kaghankatvatsi]] schreef over "de wonderlijke muren, de bouw waarvoor de Perzische koningen ons land uitputten, waarvoor ze architecten aan lieten rukken en waarvoor bouwmateriaalenbouwmaterialen lieten verzamelen met het oog op het bouwen van een groot bouwwerk, dat zich uitstrekt tussen het Kaukasusgebergte en de Grote Oostelijke Zee." Opgravingen in de jaren 1970 aan de andere zijde van de Kaspische Zee tegenover Derbent legden het oostelijke verlengstuk van de muur van Derbent bloot in de vorm van de [[Grote Muur van Gorgan]]. Vergelijkbare Sassanidische verdedigingswerken als massieve forten, garnizoenstedengarnizoenssteden en lange muren zijn ook aan oostzijde van de zee te zien. De totale ommuurde oppervlakte van de stad zelf had een grootte van 150 hectare, dat dan wel niet helemaal bewoond was in de Sassanidische periode, maar waarmee het voor vroeg middeleeuwse begrippen wel een ongewoon grote stad vormde. Deze uitbouw werd volgens een plan uitgewerkt en onderdeel van dit plan was ook een [[waterleiding]]stelsel. De stad werd daarop in de 5e en 6e eeuw tot een bloeiend centrum voor handel en handwerken (de belangrijkste Sassanidische stad in de Kaukasus), alsook voor de verspreiding van het christelijk geloof in de Kaukasus.

In 642 deden de [[Arabieren]] een eerste poging om de stad in te nemen, maar de Chazaarse verdedigers wisten de aanval af te slaan. Een tweede poging lukte wel, maar de [[Chazaars-Arabische Oorlogen]] over deze belangrijke noordpost van de [[zijderoute]] duurden nog lang voort alvorens de Arabieren rond 733/734 onder de Arabische veldheer [[Maslama]] werkelijk de stad stevig in handen kregen, die zij '''Bâb al-Abwâb''' ("Hoofd-(Grote)poort" of "Poort der Poorten") doopten, vaak kortweg '''al-Bâb''' genoemd. Deze naam verwijst naar de rol van de stad, als vroeg-middeleeuws geopolitiek centrum op het strategische kruispunt van de handelsroutes tussen Azië en Europa. Deze naam werd nog lang na de Arabische periode aangetroffen in Arabische, Turkse en Iraanse literatuur. De bevolking werd daarop actief [[islamisering|geïslamiseerd]] en Derbent ontwikkelde zich tot een belangrijk Kaukasisch islamitisch centrum. De Arabieren maakten Derbent tot hun machtscentrum in de Kaukasus en versterkten de stad daarom verder, herstelden beschadigde gebouwen en bouwden nieuwe, zoals [[moskee]]ën en [[madrassa]]'s, waaronder de [[Juma-moskee]], nu een van de oudste ter wereld. Met name onder kalief [[Haroen al-Rashid]] kwamen de handel en kunst tot bloei in de stad. De handwerken omvatten onder andere pottenbakken, glasbewerking, metaalbewerking, juwelenmakerijen, opslag en bouw, weverijen, tapijtweverijen (bekend van de [[Derbent (tapijt)|Derbent]]-tapijten), productie van papier, zijdewerk en zeep. De landbouw rond de stad richtte zich op akkerbouw en tuinbouw, waarbij onder andere [[saffraan]], [[meekrap]], [[katoen]] en [[vlas]] werden verbouwd. Derbent onderhield destijds nauwe verbindingen via de [[Handelsroute over de Wolga]] met veel nabijgelegen gebieden en steden in het [[Nabije Oosten|Nabije]] en Midden-Oosten en [[Oost-Europa]], zoals blijkt uit middeleeuwse beschrijvingen en uit vele archeologische opgravingen. Handelskaravanen en schepen uit onder andere [[Chazarië]], het [[Kanaat van Roes]], [[Wolga-Bulgarije]], [[Abaskun]], [[Tabaristan]], [[Bandar Deylam|Deylam]], [[Khorasan|Chorasan]], [[Chorasmië]] en [[India]] deden de stad aan. Volgens Arabische historici telde de stad in de 9e eeuw meer dan 50.000 inwoners, waarmee ze de grootste van de Kaukasus zou zijn geweest, groter dan bijvoorbeeld [[Tbilisi]] en [[Ardebil (stad)|Ardebil]].

[[Bestand:Derband.jpg|thumb|Begin 20e -eeuws gezicht op Derbent vanaf het fort]]

In 1846 werd Derbent de bestuurszetel van een gouvernement. Vanaf de jaren 1840 maakte de stad een economische bloei door. Met name de [[meekrap]]teelt (goedkope kleurstof) groeide sterk. Andere 19e -eeuwse bezigheden van de inwoners waren tuinbouw, wijnbouw en visserij. In de 19e eeuw raakte de stad echter ook betrokken in bloedige oorlogen zoals de [[Kaukasusoorlog]] en de [[Russisch-Dagestaanse Oorlogen]]. In 1898 werd de stad aangesloten op de spoorlijn [[Machatsjkala|Petrovsk-Port]] (nu Machatsjkala) - Bakoe.

De stad wordt gezien als een van de meest multiculturele van Dagestan. Er bevinden zich [[Russisch-orthodoxe Kerk|Russisch-orthodoxe kerken]], [[Armeens-apostolische Kerk|Armeens-apostolische kerken]], [[Georgisch-orthodoxe Kerk|Georgisch-orthodoxe kerken]], [[synagoge]]s (van de [[Bergjoden]]/Tatten) en [[soennisme|soennietischesoennitische]] en [[sjiisme|sjiietischesjiitische]] [[moskee]]ën.

* Verdere historische attracties omvatten een aantal baden, [[cisterne]]s, oude begraafplaatsen, de [[karavanserai]], een 18e -eeuws [[mausoleum]] voor de kan en een aantal moskeeën, waarvan de [[Juma-moskee]] (gebouwd over een 6e -eeuwse christelijke basilliekbasiliek) de oudste is. Bij deze moskee bevindt zich een 15e -eeuwse [[madrassa]]. Andere oude moskeeën zijn de 17e -eeuwse Kyrhljar-moskee en Bala-moskee en de 18e -eeuwse Chertebe-moskee.