|
Dit artikel bespreekt de '''Sixtijnse stadsuitbreiding van [[Rome (stad)|Rome]]''', die ingezet werd door [[Paus Sixtus V]]. Deze had tot doel de ontvolkte delen van Rome terugopnieuw te bevolken. Sixtus maakte hierbij uitvoerig gebruik van een assenssyteemassenssysteem dat de zeven hoofdkerken moest verbinden.
== Totstandkoming van het plan ==
Toen ''[[Paus Sixtus V|Felice Peretti di Montalto]]'' paus werd, was [[Rome (stad)|Rome]] slechts een schim van het grootse [[oude Rome|antieke Rome]]. Slechts één derde van de oppervlakte binnen de [[Aureliaanse Muur|Aureliaanse stadswallen]] was bewoond, de aquaducten die vroeger de watertoevoer naar de heuvels verzorgden waren verloederd en hetde middeleeuwse stadsweefselbebouwingsstructuur en de heuvels zorgden voorbemoeilijkten een moeilijkehet circulatievoetverkeer, vooral voor pelgrims die op zo’n kort mogelijke tijd de zeven hoofdkerken wilden zien. Sixtus V had zich voor zijn ambtstermijn als paus al over deze problemen gebogen. Als kardinaal woonde hij in een paleis bij de [[Basiliek van Maria de Meerdere|Santa Maria Maggiore]], één van de zeven bedevaartsplekken van Rome en gelegen in het centrum. Hier zag hij hoe Rome niet kon voldoen aan de eisen die het statuut van spirituele hoofdstad en zetel van het pausdom de stad oplegde.
Vanuit deze gedachte begon Sixtus V bij zijn aanstelling dan ook met een grondige hervorming van het stedelijke ontwerp van Rome. De hoofdgedachte bij dit plan bestond erin de zeven hoofdkerken van Rome te verbinden door middel van assen. Dit deed hij omwille van drie redenen. Enerzijds wilde hij zo de circulatieverkeersstromen van de pelgrims in goede banen leiden door een rationeel systeem en een hiërarchische route aan te leggen die de pelgrims eenvoudig van de ene naar de andere kerk zouden leiden. Anderzijds wilde hij op deze manier een territoriale claim leggen op een groot stuk van Rome. Tot slot wouwilde hij zo er ook voor zorgen dat de lege stadsdelen herbevolkt werden. Dit plan was sterk beïnvloed door de [[Contrareformatie]] die tot doel had, dat het [[Rooms-katholieke Kerk|Rooms-katholicisme]] terug de overheersende godsdienst werd, in een tijd die gekenmerkt wordt door de verbrokkeling van het Christendom.
Hoewel Sixtus’ plan niet volledig ten uitvoer werd gebracht tijdens zijn pontificaat, werden de grote lijnen uitgezet en zouden deze elementen en het plan op zich de verdere stadsplanning van Rome nog eeuwenlang bepalen. Het beeld dat Rome nu kenmerkt is voor een groot stuk terug te voeren op Sixtus’ stadsuitbreiding. Het wordt beschouwd als één van de effectiefste uitbreidingsplannen van Rome en als het begin van de moderne stadsplanning. Het plan getuigt van een grote [[Barokke architectuur|barokke tendens]] met als kenmerk de christelijke grondslag die aan de basis van het plan ligt.
=== Het assensysteem ===
De essentie van Sixtus’ plan was de verbinding van [[Zeven pelgrimskerken van Rome|de zeven hoofdkerken van Rome]]. Sixtus verving wel de te ver weg gelegen [[Sint-Sebastiaan buiten de Muren|San Sebastiano]] wegens te ver door de [[Santa Maria del Popolo]], aan de noordingang van de stad. De andere kerken waren: de Santa Maria Maggiore, de [[Sint-Jan van Lateranen|San Giovanni in Lateranen]], de [[Santa Croce in Gerusalemme]], de [[Sint-Paulus buiten de Muren|San Paolo fuori le Mura]], de [[Sint-Laurens buiten de Muren|San Lorenzo fuori le Mura]] en natuurlijk de [[Sint-Pietersbasiliek]].
VanuitVanaf de Santa Maria del Popolo vertrok de [[Via Leonina]] (naar de Tiber), de [[Via del Corso]], [[Strada del Babuino]] en de [[Strada Felice]] (via Santa Maria Maggiore naar de Santa Croce in Gerusalemme). Het stuk van Santa Maria del Popolo tot de Santa Maria Maggiore werd echter niet uitgevoerd door Sixtus V door een probleem met het hoogteverschil, maar dit zou later opgelost worden met de [[Spaanse Trappen]] door [[Francesco de Sanctis]]. Vervolgens vernieuwde hij de [[Via Pia]], aangelegd door [[Paus Pius IV|Pius IV]] tussen de [[Porta Pia]] en de Via Felice. Sixtus zorgde ervoor dat ze minder steil werd. Vervolgens legde hij ook nog een as tussen Santa Maria Maggiore en de Sint-Jan van Lateranen ([[Via Gregoriana]]) en tussen deze kerk en het [[Colosseum]] ([[Via Di San Giovanni]]). Hij had ook nog een as tussen de Santa Maria Maggiore en de [[zuil van Trajanus]] gepland, maar deze werd niet uitgevoerd aangezien het [[forumForum van Trajanus]] op deze route lag.
Deze assen versterkte Sixtus nog door middel van architecturale interventies. Hij voertvoerde bijvoorbeeld een volledige vernieuwing van het [[Lateraanse paleis]] uit en hij laatliet op de Santa Maria Maggiore een extra tweede koepel zetten om de gerichtheid van de assen nog te versterken.
Fontana werd voor dergelijke projecten zeer geschikt bevonden door de paus omwille van zijn eigenschap van imitatie en simplificatie van bewezen modellen.
Deze assen vormden dus een optisch verbindingssysteem tussen verschillende dominante elementen in de stad. Ze doorsnijden zowel hetde middeleeuwse stadsweefselstadsdelen als de leegstaande velden.
=== De obelisken ===
Om de assen ook visueel te verbinden en ze vast te leggen in het stadsweefselstadsstructuur als stedelijk feitherkenningspunt, gebruikte Sixtus [[obelisk (bouwkunst)|obelisken]] en [[zuil (bouwkunde)|zuilen]] als brandpunten op het einde van een as. Het waren spirituele symbolen met hun verwijzing naar het Egyptisch mysticisme en duidelijke verticale elementen voor de dynamisch beweging richting God. Hiervoor gebruikte hij authentieke antieke zuilen en Egyptische obelisken, die werden gerestaureerd onder leiding van Fontana, waardoor ze nu nog steeds in perfecte staat zijn. WeZij hebben hun huidige bestaan dus te danken aan Sixtus die ze beschermde in een tijd van [[spolia]]. De obelisken en zuilen werden echter niet enkel gerestaureerd, maar ook voorzien van een duidelijk Christelijk symbool. Zo werden de [[zuil van Trajanus]] en die van [[zuil van Marcus Aurelius|Marcus Aurelius]] voorzien van respectievelijk een beeld van [[Petrus]] en één van [[Paulus (apostel)|Paulus]]. Obelisken werden vaak voorzien van een kruis of het pauselijk symbool. Hiermee weerspiegelde Sixtus de overwinning van het Christendom op de heidenen en gaf hij zichzelf dezelfde machtsstatus als de Romeinse keizers die deze obelisken van Egypte naar Rome haalden.
Het verplaatsen van dergelijke obelisk was iedere keer weer een huzarenstuk. Het meest exuberante voorbeeld hiervan is de obelisk die bestemd was voor het Sint-Pietersplein, om de westzijde van het Vaticaan om te vormen van een chaotisch geheel tot een geordend plein. Volgens de legende zou hij op de plaats staan waar Petrus gestorven was. Hierdoor was de obelisk een bedevaartsoord op zich geworden wat als gevolg had dat ze niet door de spolia was vernietigd. Ook zou het de asseas van [[Julius Caesar]] bevatten. DezeHet obeliskverchristelijken christianiserenvan de obelisk was dan ook de ultieme overwinning van het katholicisme. De verplaatsing gebeurdegeschiedde door 800 man en 75 paarden en ze nam ongeveer 13 maanden in beslag. Dit om aan te tonen hoeveel werk het kostte de focale punten te installeren, wat eveneens betekende dat ze zeer moeilijk te de-installeren waren en ze het stadsplan van Sixtus V dus definitief vastlegden in Rome.
Dergelijke obelisken kwamen dus bij de hoofdkerken te staan. Er zijn er, behalve die van het Sint-Pieters, drie geplaatst: namelijk bij de Santa Maria Maggiore, Sint-Jan van Lateranen en Santa Maria del Popolo. Er was er echter nog één gepland bij Santa Croce in Gerusalemme, maar die nooit is uitgevoerder nooit gekomen.
=== Omgang met ruïnes en patrimonium erfgoed===
Enerzijds is Sixtus V van groot belang geweest voor het behouden van specifieke monumenten. De obelisken en de zuilen zijn daar een goed voorbeeld van. Ook het feit dat hij de ''[[Romeins aquaduct|aquaducten]]'' reconstrueertreconstrueerde volgens hetde oude schemaplannen heeft Rome geholpen dit aspect van dehet antiekenverleden te bewaren. Het feit dat hij het Forum Trajanum spaartspaarde bij zijn aanleg van de assen en het [[Colosseum]] opneemtopnam in zijn brandpunten, geeftgaf eveneens een blijk van een vriendschappelijke houding tegenover het bestaande Romeinse erfgoed. Sixtus heeft ook veel Romeinse monumenten beschermd door ze een nieuwe functie te geven. Zo heeft hij van talloze tempels kerkgebouwen en kapellen gemaakt en heeft hij andere monumenten zoals ''[[basilica]]''’s een praktisch nut gegeven. Zo is er bijvoorbeeld een project van Sixtus bekend waarbij hij het Colosseum bestemde voor wolindustrie en daklozenopvang.
Anderzijds draagtbracht het stadsuitbreidingsplan een systematische vernietiging van de gebieden tussen de [[Palatijn]] en de [[Coelius|Celio]] met zich mee. In dit gebied is bijvoorbeeld het [[Septizonium]] moetenvernietigd wijkenen gebruikt als bouwmateriaal voor het herstellen van de obelisken.
== Besluit ==
Sixtus’ waarde als paus voor de architectuurtheorie is niet te onderschatten. Zijn uitbreidingsplan wordt beschouwd als één van de eerste moderne stadsplannen. Deze planning gebeurtgebeurde niet door middel van zoneshet afafbakenen tevan bakenenzones, maar door middel van circulatieroutes, infrastructuur en monumentale elementen aan te leggen.
De kracht zit hem in het feit dat Sixtus en Fontana niet inspelenalleen inspeelden op de huidigetoen bestaande situatie vanin de stad alleen, maar ook op detoekomstige processenontwikkelingen. dieHij deplande zijn stad doormaakt en nog zal doormaken. Hij plant over heel het gebied tussen de Aureliaanse muren, hetgeen voor twee derde uit leegstaande grond bestond. Het huidige Rome is een stad die zich ver buiten de wallen uitstrekt en we merken dat het assensysteem, zelfs volledig rondom bebouwd, blijk nog steeds werktte werken. Sixtus’ plan was dus zeer vooruitziend. Ook hebben we gezien dat zelfs in latere tijden heeft men niethet kanplan ontkomenin aanstand het plangehouden (zie de Spaanse Trappen) en dat dit komt door de sterke dominantie van de pleinen en open ruimte door de brandpunten.
== Bijlagen ==
[[Categorie:Geschiedenis van Rome]]
[[Categorie:Stedenbouwkundig project]]
| 