Samuel Hartlib: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
GrouchoBot (overleg | bijdragen)
clean up, Replaced: → (2), met AWB
aanvulling
Regel 1:
'''Samuel Hartlib''', ook '''Hartlieb''' ([[Elbing]] ([[Pruisen]], nu [[Polen]]), ca. [[1600]] - [[Londen]] ([[Engeland]]), [[1662]]) was een veelzijdig Duits-Britse wetenschapper. Als actieve promotor en een deskundige schrijver op vele gebieden, was hij geïnteresseerd in wetenschap, geneeskunde, landbouw, politiek, en onderwijs. Hij vestigde zich in Engeland, waar hij huwde en stierf. Hij was een tijdgenoot van [[Robert Boyle]] die hij goed kende, en een buurman van [[Samuel Pepys]].
 
Hartlib had in de tijd dat de puriteinen aan de macht warenkwamen in Engeland een bijzonder goeduitgebreid netwerk van contacten met geloofsgenoten en sympathisanten in heel Europa. Zijn hoofddoel in het leven was kennis verwerven en verspreiden. waarbijHij hij een enorme reeks contacten onderhield,schreef met alchemisten, filosofen, godsdienstleiders tot en met herenboeren. Zijn verloren gewaande correspondentie werd teruggevonden in 1945 en wordt tegenwoordig gehuisvest in een speciale "Hartlib Collection" aan de Universiteit van Sheffield in Engeland. Hij washad een van de intellectuelen met de beste connecties gedurendein het tijdperk van de [[Engelse Gemenebest|Commonwealth]], contact met iedereen die iets op intellectueel gebied betekende en was verantwoordelijk voor octrooien, het verspreiden van informatie en het bevorderen van onderwijs. Hij gaf ontwerpen voor calculators, dubbel-schriftinstrumenten, zaad-machines en belegeringstoestellen door. Hij introduceerde de ideeën van [[Comenius]] in West-Europa. Zijn brieven, in het Duits en het Engels, zijn nog steeds onderwerp van studie.
 
Hartlib had als levensdoel "het registreren van alle menselijke kennis en die ter beschikking te stellen voor studie aan de gehele mensheid“. Zijn werk is vergeleken met moderne internet-zoekmachines.
 
==Leven==
Hartlib werd geboren in [[Elbląg|Elbing (Elbląg)]], tegenwoordig in [[Polen]], toen een provincie van [[Pruissen]]. Hij studeerde aan het gymnasium in [[Brzeg|Brieg (Brzeg)]], en aan de universiteit van [[Königsberg]].
 
Hartlib ontmoette de [[Schotland|Schotse]] predikant [[John Dury]] in 1628. Kort daarna moesten ze beiden vluchten vanwege de [[Dertigjarige oorlog]] toen Elbing werd veroverd door katholieke troepen. Hartlib verhuisde naar Engeland. Hij stichtte een school in [[Chichester]] waar hij zijn progressieve ideën over onderwijs probeerde in de praktijk te brengen. Daarna woonde hij in Duke's Place, [[London]].<ref>Hugh Trevor-Roper, ''Religion, the Reformation and Social Change'' (1967), p. 249.</ref> Hij werd gesteund door de Aartbisschop van York, [[John Williams (Aartbisschop van York)|John Williams]], een tegenstander van de bekende Aartsbisschop van Canterbury [[William Laud]].<ref>Hugh Trevor-Roper, ''From Counter-Reformation to Glorious Revolution'' (1992), p. 256.</ref> Een andere supporter was [[John Pym]]; Pym zou Hartlib later gebruiken als tussenpersoon met nederlandse calvinisten in London, in een poging om Laud zwart te maken.<ref>Hugh Trevor-Roper, ''From Counter-Reformation to Glorious Revolution'' (1992), p. 257.</ref><ref>Ole Peter Grell, ''Dutch Calvinists in Early Stuart London: The Dutch Church in Austin Friars, 1603-1642'' (1989), p. 245.</ref> Volgens de schrijver [[Hugh Trevor-Roper]] waren het de ''Drie Buitenlanders'' (en daarmee bedoelde hij Hartlib, Dury en de afwezige Comenius), die een beweging veroorzaakten in de jaren 30 en 40 die de puriteinse eenheid bevorderde.<ref>Hugh Trevor-Roper, ''From Counter-Reformation to Glorious Revolution'' (1992)</ref><ref>[http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=719&chapter=77053&layout=html&Itemid=27 ''Three Foreigners''], online text.</ref>
 
==De "Hartlibians"==
 
De groep rondom Hartlib, de Hartlibians, wordt gezien als een voorloper van het ''invisible college'' en daarmee van de [[Royal Society]].
 
Young schrijft: :''Op zijn hoogtepunt was het een vereniging van persoonlijke vrienden. Hartlib en Dury waren de twee belangrijkste figuren: Comenius bleef, ondanks hun beste inspanningen, altijd meer een zaak om te steunen dan een medelid. Rond hen waren er Hübner, [[Theodor Haak|Haak]], Pell, [[Johann Moriaen|Moriaen]], Rulise, Hotton en Appelius, die later werden aangevuld met Sadler, Culpeper, Worsley, [[Robert Boyle|Boyle]] en [[Frederick Clod|Clodius]]. Als men van dit centrum verwijderd raakt beginnen de communicatielijnen zich te vertakken en kruisen en sluiten ze aan bij de complete intellectuele gemeenschap van Europa en Amerika. Het is een cirkel met een definieerbaar middelpunt maar een bijna oneindig uitgebreide periferie.
).<ref>J.T. Young (1998), ''Faith, Alchemy and Natural Philosophy: Johann Moriaen, Reformed Intelligencer, and the Hartlib Circle'', p.11.</ref>
 
 
Een dochter van Hartlib trouwde met de Amsterdam afkomstige boeteprediker [[Johannes Rothe]], een andere dochter met de scheikundige/alchemist [[Frederick Clod]]ius.
 
Hartlib stierf in armoede. Hij werd geassocieerd met het [[Oliver Cromwell|Cromwell]] tijdperk en was niet erg meer in trek na de [[Restoration]]. Enkele van zijn correspondenten genigen zelfs zover om hun brieven aan hem terug te vragen, bevreesd als ze waren voor vervolging.<ref>[[Lisa Jardine]], ''On a Grander Scale: the outstanding career of Sir Christopher Wren'' (2002), p. 88.</ref>
 
 
 
 
[[Categorie:Duits wetenschapper|Hartlib]]