|
den tize is den beste+pieter mene maat!!!!!!
[[Image: Wrzosowisko IM000055a.JPG|350px|thumb|Struikheide-stekelbremvegetatie met [[struikhei]]]]
De '''struikheide-stekelbremassociatie''' (''Genisto anglicae-Callunetum'') is een [[associatie (vegetatiekunde)|associatie]] van het [[Verbond van struikheide en kruipbrem]], een [[plantengemeenschap]] gekenmerkt door een droge [[heide (vegetatie)|heidevegetatie]] met overwegend [[struikhei]].
==Naamgeving en etymologie==
'''Synoniemen''': ''Genisto anglicae-Callunetum'' <br/>
''' [[Nederlands]]''': Struikhei-stekelbremassociatie, associatie van struikhei en stekelbrem <br/>
''' [[Frans]]''': <br/>
''' [[Engels]]''': <br/>
''' [[Duits]]''': Sandginsterheide
De naam ''Genisto anglicae-Callunetum'' is afgeleid van de wetenschappelijke namen van twee kensoorten binnen de associatie, de struikhei ''(Calluna vulgaris)'' en de [[stekelbrem]] ''(Genista anglica)''.
==Kenmerken==
===Algemeen===
De struikhei-stekelbremassociatie is algemeen op voedselarme [[zand]]- of [[zandleem]]gronden met een min of meer uitgesproken [[podzol]]bodem. Meestal is er wel een dunne, halfverteerde [[humus]]laag. De aanwezige voedselrijkdom en de vochtigheid van de bodem bepalen welke sub-asscociatie precies voorkomt.
Deze vegetaties zijn slechts halfnatuurlijk, zonder menselijk ingrijpen wordt zij op den duur verdrongen door [[bos]]. De meeste heidevegetaties worden reeds vanaf de [[Middeleeuwen]] in stand gehouden door de mens, door het kappen van het bos, beweiden met schapen en het weghalen van het strooisel voor de stal.
De [[climaxvegetatie]] op deze bodem is meestal een [[eiken-berkenbos]] ''(Betulo-Quercetum)''.
===Structuur===
Stuikheide-stekelbremvegetaties vormen een zeer soortenarme begroeiing, met [[struikhei]] als aspectbepalende soort. Vooral hogere planten schitteren door hun afwezigheid.
De [[boomlaag]] is net als in de meeste heidevegetaties volledig afwezig. De [[struiklaag]] is wel vertegenwoordigd, onder de vorm van dwergstruiken als de struikhei zelf en enkele [[brem (plant)|brem]]soorten.
De [[kruidlaag]] is bijzonder arm in soorten, slechts enkele [[grassenfamilie|grassen]], naast de veel zeldzamere [[wolfsklauw]]en.
Op open plaatsen kan de [[moslaag]] zich goed ontwikkeld, met overwegend [[bladmos]]sen en [[lichenen]].
Waar het terrein natter wordt, kan de struikheide-stekelbremassociatie geleidelijk overgaan in de [[dopheide-associatie]]. Op die plaatsen komen struikhei en [[dophei]] naast elkaar voor. Dikwijls zijn dit ook de plaatsen waar beide soorten het best floreren.
===Onderverdeling===
In de struikheide-stekelbremassociatie worden in [[Vlaanderen]] nog drie [[sub-associatie (vegetatiekunde)|sub-associaties]] onderscheiden.
====Sub-associatie ''typicum''====
De meest bekende en verbreidde van de drie sub-associaties. Ze wordt gekenmerkt door de absolute dominantie van struikhei, wat in de late zomer het typische beeld geeft van de 'purperen heide'. Andere hogere planten zijn er nauwelijks te vinden.
Deze sub-associatie komt voor op de meest droge, voedselarme zandgronden, met een uitgesproken podzol-profiel, een laag onverteerde humus ([[mor-humus]]) en een zeer lage grondwaterstand.
====Sub-associatie ''sieglingietosum''====
Een sub-associatie met in verhouding een grote soortenrijkdom aan [[grassenfamilie|grassen]] en met verschillende [[brem]]soorten.
Ze komt voor op iets voedselrijkere zandleemgronden met een beter verteerde humuslaag ([[moder-humus]]), die meer vocht ophoudt. Dit is een vegetatie die men dikwijls langs paden in de droge heide vindt.
De benaming is afkomstig van de wetenschappelijke naam van het [[tandjesgras]] ''(Sieglingia decumbens)'', een [[differentiërende soort]] voor deze sub-associatie ten opzichte van ''typicum''.
====Sub-associatie ''cladonietosum''====
Een open [[dwergstruik]]envegetatie op een zeer droge en [[humus]]arme bodem. Op dergelijke plaatsen zijn vooral mossen en lichenen aspectbepalend, en de soortendiversiteit van deze mossen kan bijzonder hoog zijn.
Deze gemeenschap is typisch voor gestabiliseerde [[duin (geografie)|duin]]en waaruit alle strooisel verdwenen is.
De benaming is afkomstig van het geslacht ''[[Cladonia]]'', de rendier- en bekermossen, [[differentiërende soort]]en voor deze sub-associatie ten opzichte van ''typicum''
===Soortensamenstelling===
De associatie heeft voor België en Nederland als belangrijkste soorten:
====Boomlaag====
Geen soorten
[[Image:Calluna vulgaris s.jpg|thumb|150px|right|Struikhei]]
[[Image:Genista anglica.jpeg|thumb|150px|right|Stekelbrem]]
====Struiklaag====
{| class="prettytable"
|-
! [[Kensoort]]
! [[Differentiërende soort|Diff.soort]]
! [[Abundantie]]
! Nederlandse naam
! Wetenschappelijke naam
! Opmerking
|-
|align="center"| kK
|align="center"|
|align="center"| D
| [[Struikhei]]
| ''Calluna vulgaris''
|
|-
|align="center"| kV
|align="center"|
|align="center"| A/F
| [[Stekelbrem]]
| ''Genista anglica''
|
|-
|align="center"| kV
|align="center"|
|align="center"| A/F
| [[Kruipbrem]]
| ''Genista pilosa''
|
|-
|align="center"| kV
|align="center"|
|align="center"| O
| [[Duitse brem]]
| ''Genista germanica''
|
|-
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"| O
| [[Brem (plant)|Brem]]
| ''Cytisus scoparius''
|
|-
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"| O
| [[Gaspeldoorn]]
| ''Ulex europaeus''
|
|}
[[Image:Lycopodium clavatum clavatum2.jpg|thumb|150px|right|Grote wolfsklauw]]
[[Image:Cuscuta epithymum1.jpg|thumb|150px|right|Klein warkruid]]
[[Image:Danthonia decumbens horst.jpeg|thumb|150px|right|Tandjesgras]]
====Kruidlaag====
{| class="prettytable"
|-
! [[Kensoort]]
! [[Differentiërende soort|Diff.soort]]
! [[Abundantie]]
! Nederlandse naam
! Wetenschappelijke naam
! Opmerking
|-
|align="center"| kA
|align="center"|
|align="center"| Z
| [[Kleine wolfsklauw]]
| ''Lycopodium tristachyum''
|
|-
|align="center"| kV
|align="center"|
|align="center"| Z
| [[Grote wolfsklauw]]
| ''Lycopodium clavatum''
|
|-
|align="center"| kV
|align="center"|
|align="center"| Z
| [[Klein warkruid]]
| ''Cuscuta epithymum''
|
|-
|align="center"|
|align="center"| dA
|align="center"|
| [[Genaald schapengras|Fijn schapengras]]
| ''Festuca ovina'' subsp. ''tenuifolia''
|
|-
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"| F
| [[Grote bremraap]]
| ''Orobanche rapum-genistae''
|
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"|
| [[Tandjesgras]]
| ''Sieglingia decumbens''
| sub-associatie ''sieglingietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"|
| [[Tormentil]]
| ''Potentilla erecta''
| sub-associatie ''sieglingietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"|
| [[Pilzegge]]
| ''Carex pilulifera''
| sub-associatie ''sieglingietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"|
| [[Borstelgras]]
| ''Nardus stricta''
| sub-associatie ''sieglingietosum''
|}
[[Image:Polytrichum piliferum 2005.11.13 12.45.54-pb130027.jpg|thumb|150px|right|Ruig haarmos]]
[[Image:Cladonia uncialis 1.jpg|thumb|150px|right|Cladonia]]
[[Image:Campylopus.flexuosus.jpg|thumb|150px|right|Boskronkelsteeltje]]
====Moslaag====
{| class="prettytable"
|-
! [[Kensoort]]
! [[Differentiërende soort|Diff.soort]]
! [[Abundantie]]
! Nederlandse naam
! Wetenschappelijke naam
! Opmerking
|-
|align="center"|
|align="center"| dA
|align="center"| A/F
| [[Ruig haarmos]]
| ''Polytrichum piliferum''
|
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"| A/F
| [[Cladonia]]
| ''Cladonia sp.''
| sub-associatie ''cladonietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"| F
| [[Peermos]]
| ''Pohlia nutans''
| sub-associatie ''cladonietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"| F
| [[Boskronkelsteeltje]]
| ''Campylopus flexuosus''
| sub-associatie ''cladonietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"| F
| [[Gewoon kronkelsteeltje]]
| ''Campylopus pyriformis''
| sub-associatie ''cladonietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"| F
| [[Heideklauwtjesmos]]
| ''Hypnum jutlandicum''
| sub-associatie ''cladonietosum''
|-
|align="center"|
|align="center"| dS
|align="center"| F
| [[Open rendiermos]]
| ''Cladina portentosa''
| sub-associatie ''cladonietosum''
|}
====Fauna====
De droge heide met zijn warme microklimaat is vooral interessant voor [[reptielen]] en [[insecten]]. Vooral de vegetaties van de subassociatie ''sieglingietosum'', waarbij open warme plekken afgewisseld worden met dichte vegetatie zijn interessant.
Soorten als de [[zandhagedis]] en de [[gladde slang]] komen praktisch enkel op dergelijke terreinen voor. Ook de [[hazelworm]] is er te vinden.
Ook veel ongewervelden, vooral [[vlinders]] zoals de [[heivlinder]] en de [[kleine vuurvlinder]], [[sluipwesp]]en als de [[grijze spinnendoder]], [[mestkevers]] en [[sprinkhanen]] prefereren droge heideterreinen. Veel van deze soorten zijn door het verdwijnen van deze terreinen zeldzaam geworden.
==Verspreiding en voorkomen==
De verspreiding van de struikheidestekelbremassociatie is beperkt tot de [[Atlantische provincie]]: de kuststook van [[West-Europa]], [[Groot-Brittannië]] en [[Ierland (eiland)|Ierland]]. Het is een typische vegetatie die zich thuis voelt in streken met een [[maritiem klimaat]], met hoge luchtvochtigheid, niet te warme zomers en geen strenge winters.
In [[België]] is ze te vinden in de heidegebieden van de Antwerpse [[Kempen (gebied)|Kempen]] (onder andere in de [[Kalmthoutse Heide]] in [[Kalmthout]], het [[Groot Schietveld]] in [[Brasschaat]] en het [[Turnhouts Vennengebied]]), en in [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]] (onder andere in de [[Nationaal Park Hoge Kempen|Hoge Kempen]]).
==Bedreiging en bescherming==
Net als de dopheide-associaties zijn de meeste struikheide-stekelbremassociaties geen [[climaxvegetatie]]. Ze zijn ontstaan ten gevolge van de oude landbouwsystemen, waar na ontbossen en afranden de overblijvende, onbebouwde grond werd gebruikt voor begrazing door schapen, het strooisel als stalvloer en de [[plag]]gen als brandstof.
Ze vragen dus regelmatig beheersmaatregelen om te blijven bestaan, zoniet treedt vrij snel [[verbossing]] op. De verwaarlozing van dit beheer is een eerste belangrijke bedreiging.
Een tweede belangrijke bedreiging, die zelfs bij een goed heidebeheer voor problemen zorgt, is de [[vergrassing]]. Vooral het [[pijpenstrootje]] en de [[bochtige smele]] dreigen op vele plaatsen de droge heide te overwoekeren. Er zijn verschillende oorzaken voor de toenemende vergrassing, die elkaar versterken.
Ten eerste is er de [[overbemesting]] door nabijgelegen landbouwgronden en door atmosferische [[stikstofdepositie]]. Ook de struikhei profiteert van een hoger voedselaanbod, maar als gevolg hiervan wordt de strooisellaag tussen de planten dikker. En deze strooisellaag is nefast voor de zaden van de struikhei, die naakte bodem nodig hebben om te kiemen.
Een tweede probleem is dat deze strooisellaag ideaal is voor de ontwikkeling van het [[heidehaantje]], een [[kevers|kever]]soort die leeft van de bladeren van de struikhei, regelmatig plagen veroorzaakt en dan zware schade kan toebrengen aan de droge heide.
De derde algemeen aanvaarde oorzaak van de vergrassing is de [[zure neerslag]], die nefast is voor vegetatie op een reeds zure bodem, en die eveneens de struikhei verzwakt.
Het beheer of de herontwikkeling van de droge heide moet dus gericht zijn op twee punten:
Voor de instandhouding van de struikheide-stekelbremassociatie zijn twee soorten beheersmaatregelen nodig:
* het tegengaan van de [[natuurlijke successie]] door het regelmatig kappen van de boomopslag;
* het tegengaan van de eutrofiëring door verschillende ingrepen zoals het [[maaien]] van de kruidlaag, [[begrazen]], [[afbranden]] van de vegetatie en/of het [[plaggen]] van de toplaag van de bodem.
De keuze van de (combinatie van) beheersmaatregelen zal onder meer afhankelijk zijn van de grootte en de toestand van het terrein, de beleidsopties en het beschikbare werkkracht. Vooral plaggen is erg arbeidsintensief, maar levert - indien goed uitgevoerd - binnen enkele jaren
terug een gezonde vegetatie op. Plaggen kan ook gebruikt worden om een volledig verwaarloosde en vergraste heide terug interessant te maken, doordat de zaden van de struikhei in de bodem zeer lange tijd kiemkrachtig blijven.
[[Categorie:Heide]]
[[categorie:Plantengemeenschap|struikheide-stekelbremassociatie]]
| 