|
In 1991 schreef [[Mohamed el-Fers]] het Amsterdams Mirakelspel, een historische reconstructie van een middeleeuws stuk rond het wonder dat in 1345 in de Kalverstraat plaats had.
== Oorsprong van het Mirakelspel ==
Het Mirakelspel kwam voort uit het mysteriespel, liturgisch drama dat tot de vroegste vormen van toneel in Europa behoort. Het zou in abdij van [[Gorze]] in de Franse Lotharingen zijn ontstaan als vorm van aanschouwelijk onderwijs.
In Gorze ontstond eerst de chant messin, een vroege vorm van Gregoriaanse zang, als onderdeel van de liturgie. Gaandeweg verbeeldden de geestelijken een gebeurtenis uit de bijbel via dialoog en beurtzang.
Dit ontwikkelde zich tot het meer uitgebreide mysteriespel over het lijden van Christus. Tot in de 16e eeuw onderdeel van de kerkelijke vieringen rond Goede Vrijdag en Pasen.
Naarmate deze liturgische spelen aan populariteit wonnen, werden volkse elementen toegevoegd en werd ook de volkstaal gebruikt.
Deze mirakelspelen waren gericht op het vermaken van het publiek met onwaarschijnlijke en extravagante situaties, zaken die binnen de grenzen van het door de kerk voor mogelijk gehouden bleven.
Vaak wordt in een zondaar op miraculeuze wijze gered door de tussenkomst van Maria, een wonderbaarlijke gebeurtenis of een heilige.
== Amsterdams Mirakelspel van 1345 ==
Het Amsterdams Mirakelspel begon met het optreden van een [[moritatenverteller]]. Aan de hand van een op een doek geschilderd tafereel verzorgde deze [[troubadour]], muzikaal begeleid met de nodige dramatiek de deels gezongen introductie van het verhaal over het wonder dat op 15 maart 1345 zou hebben plaatsgevonden.
Tot de vaste attributen van het toneel behoorden de Mirakelkist, een [[galg]] en [[roede]] of [[knuppel]]. Er werden dan ook geregeld fikse afranselingen uitgedeeld. Waarbij het publiek volledig meeleefde, en vergat dat het toch allemaal maar een spel was. Acteurs die een slechterik speelden, zorgden voor een afdoende vermomming. Om te voorkomen dat hij of zij na afloop van de voorstelling door het publiek zouden werden afgestraft. Ideaal was als held en booswicht in een enkele dubbelrol konden worden gegoten.
De eerste scène van het mirakelverhaal komt overeen met de oudst bekende versie, zoals opgetekend in een oorkonde van de Hollandse graaf [[Albrecht]] uit [[1378]].
Tot het Mirakelspel zelf begon, hielden de acteurs op het wagentoneel zich slapende. Als de bel weerklinkt, komen de acteurs tot leven en zetten het publiek een wervelend Mirakelverhaal voor, dat verbeeld wat de oorkonde van de Hollandse graaf meldt:
''In Amsterdam, gelegen binnen het [[bisdom Utrecht]], was een man zwaar ziek en vreesde te sterven. Om hem de laatste [[sacramenten]] toe te dienen werd een priester geroepen. Deze gaf hem na de [[biecht]] het heilig sacrament van de [[eucharistie]]. Echter, na het eten van de geconsacreerde hostie kon de zieke een braakneiging niet onderdrukken. Hij ging naar de brandende haard van zijn kamer en braakte het sacrament daarin uit.
De volgende ochtend bleek dat de hostie ongeschonden uit het vuur tevoorschijn kwam.
Een werkvrouw bracht de hostie naar de pastoor, maar de volgende dag was de [[heilige hostie]] weer terug in de [[Kalverstraat]].
Dit herhaalde zich twee keer.''
Er is grote vreugde over dit wonder en de acteurs dansen rond de [[Heilige Stede]].
Alles lijkt geweldig te gaan. Maar opeens is er onheil! Het begint te roken en de duivel verschijnt. Eind van de eerste scène.
De gebruikte term voor een scène heette een Schuif en de term verwijst naar het wegschuiven van decorstukken na beëindiging van een bedrijf.
Na elke Schuif toverden de Mirakelspelers hun wagen om. Het huis met de Heilige Haard werd een kerk.
Zestien dagen na het wonder, op 31 maart [[1345]], verklaarden de [[baljuw]] van [[Amstelland]] en stadsbestuur van [[Amsterdam]] in een oorkonde dat het verhaal dat over het wonder in de stad de ronde doet 'waar' is.
Maar wat weten baljuw en burgemeesters van wonderen met hosties? Ze zijn niet eens in staat om zelf een consecratie uit te voeren. Alleen priesters konden brood veranderen in het Lichaam van Christus.
Deze transsubstantiatie verricht de priester met de woorden "Hoc est enim Corpus Meum."
Toch moet de Utrechtse bisschop Jan van Arkel het met de baljuw en burgemeesters eens zijn geweest. Op 19 oktober 1346 verleend hij een aflaat van 40 dagen voor iedereen die devoot een bezoek aan de heilige haard brengt.
Dat betekende dat je na je dood 40 dagen korting op het 'louteren' in het vagevuur kreeg.
Aanleiding voor een nieuw vreugdedansje in het Mirakelspel.
Op kerkelijke feestdagen werd de hostie in een kristallen monstrans uitgesteld. De wonderen die de mirakelhostie bij bezoekers bewerkstelligde, waren al snel wijd en zijd bekend. Dagelijks werden wonderbaarlijke genezingen gemeld en in de mirakelboeken opgetekend.
== Officieel erkend wonder ==
Nu het wonder ook officieel was erkend door de [[Rooms-Katholieke Kerk]], kon je maar beter niet aan deze [[geloofswaarheid]] twijfelen. Wat met twijfelaars gebeurde liet het Mirakelspel zien.
Hier werd de roede ritmisch gehanteerd. Zo kreeg het publiek gelegenheid om mee te klappen en kon de 'manser' onder het publiek rond gaan om een geldelijke beloning te vragen voor het geboden vermaak. Tot iemand wat gaf liet hij of zij de munten in de hoed hoog opschudden in het ritme van de bastonnade. Het was zaak te onthouden wie al gegeven had.
Inmiddels maakte de pastoor van de oude Nicolaaskerk zich zorgen over de houdbaarheid van de wonderhostie. Die dreigde, na zo heldhaftig het haardvuur te hebben doorstaan, onder de enorme belangstelling en het opstijgend gebed van de toegestroomde gelovigen te bezwijken.
Op 30 november 1346 verleent de [[wijbisschop]] van [[Utrecht]] zijn parochie het privilege om voor de continuïteit van de verering nieuwe hosties te wijden. In de oorkonde wordt de Mirakelhostie als 'aangetast' beschreven.
Maar het volk wilde niet dat de wonderhostie door een gewone nieuwe hostie zou worden vervangen, ook al garandeerde [[paus]] en [[bisschop]] dat Jezus-Christus net zo goed in die nieuwe hostie zou zitten.
Nog datzelfde jaar werd begonnen met de bouw van een [[kapel]] 'ter Heiligher Stede', die in oktober 1347 werd ingezegend.
== Akketatje ==
Timing was van groot belang tijdens zo'n Mirakelspel. Vlak voor de [[duivel]] verscheen, ging het roken. Op het juiste moment leek het te donderen. Een flinke opdoffer met de knuppel maakte een voorlopig einde aan het mansen en de ritmische afranseling in het wagenspel.
Zo'n final blow aan het einde van een collecte heette een Akketatje. Op het moment dat er geraakt werd, klonk er een luid klinkende klap op de trommel ter verhoging van het effect.
De middeleeuwer schrok zich een hoedje. Als je op het moment van de Akketat nog niets gegeven had, kon je dus in een hoed veranderen, zo ging de mare. Na de knal ging het spel verder.
In het Mirakelspel werd overdadig gebruik maakt van karikaturale overdrijving, schaamteloze grappen en seksuele insinuaties.
De [[Mirakelkist]] op toneel was een verdwijnkist met open onder- en achterkant. Soms springt er de duivel uit omhoog, maar het dient voor allerlei verdwijn- en verschijnspelletjes.
Vermomming en persoonsverwisseling speelt een grote rol in de snelle verhaallijn, die met een uitgebreide achtervolgingsscène dwars door het publiek nog verder intensiveert naarmate het hoogtepunt nadert.
De laatste scènes speelden in de [[gevangenis]]. Hoewel de [[beul]] dreigend de galg in gereedheid brengt, loopt het Mirakelspel dankzij een wonder en de Heiligen in de hemel altijd goed af. Daarbij werden de mechanische trucs ("kunst- en vliegwerk") ingezet.
Aan het einde van de voorstelling staat de bukmeester, vaak de hoofdrolspeler, in het midden op de wagen. Aan de hand van de vorderingen van de manser, die dan zijn allerlaatste ronde maakt, bepaald de bukmeester hoe lang de spelers buiging moeten maken. Als er te weinig naar de zin van de manser was gedoneerd, kon het ook zijn dat de acteurs hem kwamen helpen met het achterna lopen van niet betalende kijkers. Ook giften in natura werden verwelkomd.
Veel middeleeuwse [[gilden]], die zich bezighielden met de opvoering van mirakelspelen, beschikten over een eigen wagen waarop de ghesellen hun mirakelspel opvoerden.
Aan het eind van de 15e eeuw was de traditie van het spelen van de Mirakelspelen op hoogtijdagen over heel Europa verspreid. Net als elders in Europa kwam aan het opvoeren van Mirakelspelen een einde met de [[Reformatie]] van 1572.
== Reconstructie Mirakelspel ==
In Amsterdam werd op zondag 25 augustus 1991 de door [[Mohamed el-Fers]] geschreven reconstructie van het Amsterdams Mirakelspel opgevoerd in het [[Westerpark]]. Het was de eerste en tot op heden grootste reenactment in levende geschiedenis van Nederland. De route van de Amsterdamse tram 10 werd er zelfs voor omgelegd en de Haarlemmerweg afgesloten!
'''Zie ook:'''
* [[passiespel]]
* [[moraliteit]]
* [http://www.mokumtv.nl/history1.htm Amsterdams Mirakelgilde]
| 