Conventie: verschil tussen versies

Een '''conventie''' is een afspraak tussen ten minste twee partijen, maar vaak tussen alle leden van een grote of kleine gemeenschap.

 

De aard van de conventie wordt bepaald door een aantal dimensies, met name meerdere of mindere mate van ''verplichting'' en ''bewustheid'', alsook door de ''situatie''.

 

De ene conventie heeft een zeer vrijblijvend karakter, terwijl een andere dwingend van aard is, en weer andere worden gekenmerkt door een grote variëteit aan verplichtheid.

*''Weinig dwingend'' De conventie dat men willekeurige voorbijgangers op straat groet, kan in Nederland straffeloos worden genegeerd.

Wel kunnen conventies bij wet bekrachtigd worden. Doorgaans wordt daarbij een element van subjectiviteit tot objectieve norm verheven, en dit kan tot wrevel aanleiding geven: de spellingwijzigingen van de Nederlandse taal zijn een bekend voorbeeld.

 

Van sommige conventies zijn de deelnemers zich zeer bewust, terwijl andere onopgemerkt worden toegepast. Ook hier weer zijn vele tussenvormen mogelijk.

*''Weinig bewust'' Een lezer staat er doorgaans niet bij stil dat de roman waarin hij verdiept is, in de verleden tijd is geschreven. Hij houdt zich er ook niet mee bezig dat de woorden die hij leest, hun willekeurig ontstane, maar thans vastliggende vorm (zie boven) aannemen.

*''Zeer bewust'' Het in acht nemen van twee minuten stilte tijdens een dodenherdenking is een zeer bewuste, zelfs expliciet voorgeschreven conventie, waarbij zelfs deelelementen zijn omschreven (vlag halfstok, de aanwezigen nemen staande deel, muziek luidt het einde in).

 

Een conventie is geen vaststaand gegeven, maar is van een aantal factoren afhankelijk, waaronder:

*''De omgeving''. Bij plechtige gelegenheden kleedt men zich anders dan bij informele; ook al kan in sommige omgevingen van deze afspraak gemakkelijker worden afgeweken dan elders. In zwembroek het terras op? Dat hangt ervan af. In zwembroek de rechtszaal in? Onwaarschijnlijk.

Deze factoren zijn vaak weer van elkaar afhankelijk: situatie en plaats zijn bijvoorbeeld niet altijd van elkaar los te zien.

 

Conventies doen zich voor in verschillende domeinen, met name in dat van ''kunst en cultuur'', dat van het ''maatschappelijk verkeer'', en dat van de ''taal''. Een specifieke betekenis heeft het woord nog in het ''internationaal recht''.

 

Conventies in de kunst zijn doorgaans tijdgebonden, en houden soms, maar niet noodzakelijkerwijze, verband met de cultuurhistorische ''periode'' waartoe een werk behoort. Enkele willekeurige voorbeelden uit literatuur en muziek zijn de volgende.

Citaat Piet Mondriaan:'Conventie, een soort herinnering, is het grootste beletsel om te genieten van leven en kunst'.

 

*Van een [[drama (kunst en cultuur)|tragedie]] of ander [[toneelstuk]] werd in [[Shakespeare]]s tijd verwacht dat zij vijf bedrijven had. De serieuze actie diende te worden afgewisseld met meer ontspannen taferelen: er kwam een clown ten tonele, of een luidruchtige soldaat deed zijn intrede.

*Het klassieke toneel kende de conventie van de [[drie eenheden]]: het gebeuren diende zich af te spelen op één plaats, gedurende ruwweg één tijdstip, en de handeling moest een duidelijke samenhang vertonen.

*[[Roman (literatuur)|Romans]] worden veelal in de verleden tijd verteld; maar als de plot wordt naverteld, bijvoorbeeld in een [[recensie]], schrijft de conventie juist een tegenwoordige tijd voor.

 

*De klassieke [[symfonie]] telde vier delen.

*De [[sonate]] diende aan bepaalde vormconventies te voldoen.

*De [[dirigent]] maakt een buiging om het publiek in de concertzaal voor het applaus te bedanken.

 

Conventies zijn merkbaar in alle aspecten van het maatschappelijk verkeer: in gesprekken, in het contact tussen de geslachten, in de kleding, en bij speciale gelegenheden.

 

Het maatschappelijk verkeer komt deels tot uiting in het ''taalgebruik''.

*Men groet de collega's wanneer men op het werk verschijnt, of de werkdag beëindigt.

**Een ''weigering'' wordt ingekleed als aarzeling, of er wordt omheen gepraat. Zo kan in een cultuur waar een weigering als belediging zou worden opgevat, de gespreksgenoot in zijn waarde worden gelaten doordat men niet “Nee” zegt, maar “Misschien”; er is geen gezichtsverlies geleden, maar de hoorder weet genoeg. Op dezelfde manier kan “Ja, interessant idee!” in weer andere culturen een conventie zijn om de werkelijke reactie (“Ik voel er niks voor!”) te encoderen, en ook hier weer kan de gesprekspartner de boodschap zonder relationele schade decoderen.

 

De ''omgang tussen mannen en vrouwen'', hoewel aan verandering onderhevig, is sterk conventioneel bepaald.

*De conventie “Dames gaan voor” heeft de laatste decennia aan dwingendheid ingeboet.

*Deuren worden wat minder vanzelfsprekend voor een ander opengehouden.

 

''Kledingconventies'' en ''gelegenheidsconventies'' vullen elkaar deels aan.

*Kledingconventies worden mede gedicteerd door de wens niet uit de toon te vallen. Er zijn soorten kleding die, hoewel voor een buitenstaander geheel aanvaardbaar, door scholieren onmogelijk gedragen kunnen worden: zij zouden zich onmiddellijk buiten de groep plaatsen, er niet meer bij horen.

*Niet minder ritueel is de toedracht op [[Prinsjesdag]], wanneer het uitspreken van de [[Troonrede]] met rigide conventies gepaard gaat: kleding, volgorde van binnenkomst, volgorde van gaan zitten, aanhef van de rede, beurtenwisseling, toejuiching en vele andere elementen liggen vast.

 

Talen kennen zowel wetten als conventies. Enkele voorbeelden van conventies volgen hieronder.

*Zo is een conventie van het Nederlands (die vaak niet als conventie wordt onderkend) dat een lichtbron “lamp” wordt genoemd. Dit is geen wet, want de vorm is ''arbitrair'', en had even goed “malp” kunnen zijn. De (stilzwijgende) afspraak dat het echter “lamp” is, is niet door de ene partij aan de andere opgelegd, en is daardoor geen wet. De conventie is wel dwingend: zij bindt alle leden van de taalgemeenschap.

*Woorden worden gescheiden door een spatie. Ook dit is een conventie, en een die nogal eens voor moeilijkheden zorgt. Het Engels past deze gewoonte anders toe dan het Nederlands.

 

 

Overigens is het ook mogelijk dat de conventie rechtstreeks bindend is, maar dat is dan gebaseerd op eerdere wetten.

 

 

[[Categorie:Antropologie]]