Tsalka (gemeente)
Tsalka (Georgisch: წალკის მუნიციპალიტეტი, Tsalkis moenitsipaliteti) is een gemeente in het zuiden van Georgië met ongeveer 20.000 inwoners (2023) en een oppervlakte van 1.050 km². De gelijknamige stad is het bestuurlijk centrum. Tsalka ligt in de regio Kvemo Kartli in het noordelijke deel van het Armeens Hoogland.
Gemeente in Georgië 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Locatie in Georgië | |||
| |||
| Geografie | |||
| Regio | Kvemo Kartli | ||
| Hoofdplaats | Tsalka | ||
| Oppervlakte | 1050.6 km² [1] | ||
| Hoogste punt | Samsari (3285 m) | ||
| Coördinaten | 41° 35′ NB, 44° 5′ OL | ||
| Bevolking | |||
| Inwoners (2023) | 19.998 [2] (19 inw./km²) | ||
| Etniciteit (2014) | Georgisch (46,7%) Armeens (38,8%) Azerbeidzjaans (7,0%) Grieks (6,9%) | ||
| Religie (2014) | Islam (39,1%) Armeens-Orthodox (35,0%) Orthodox (24,3%) | ||
| Bestuur | |||
| Burgemeester | Ilja Sabadze (2017-) | ||
| Overige informatie | |||
| Tijdzone | UTC+4 | ||
| Website | tsalka.gov.ge | ||
| Tsalka in Kvemo Kartli | |||
  | |||
| Foto's | |||
| |||
| Meren in de Tsalka depressie | |||
| |||
Geschiedenis bewerken
Het gebied van de gemeente behoorde na het uiteenvallen van het middeleeuwse Koninkrijk Georgië in de 15e eeuw tot het Koninkrijk Kartli, dat in 1762 overging in het Koninkrijk Kartli-Kachetië. In de tussentijd kwam het gebied met de Vrede van Amasya in 1555 in Safavidisch Perzisch gecontroleerd gebied te liggen, aan de frontlinie met het Ottomaanse Rijk.[4] In de 18e eeuw worstelde het Koninkrijk Kartli-Kachetië zich los van de Perzen en probeerde het ook delen van het door de Ottomanen gecontroleerde vorstendom Samtsche (Samtsche-Saatabago, of ook wel Mescheti) in bezit te krijgen. Dit liep met Russische steun uit op een fiasco bij Aspindza waardoor dat gebied onder Turks gezag bleef.[5]
Vorming bestuurlijke eenheid bewerken
Het in 1784 gesloten Verdrag van Georgiejevsk tussen Kartli-Kachetië en het Russische Rijk leidde de inlijving van het koninkrijk door Rusland in, wat vanaf 1801 zijn beslag had.[6] De Russisch-Turkse Oorlog in 1828-1929 leidde tot de vestiging van Pontische Grieken vanuit het Ottomaanse Rijk in Tsalka. Dat begon in 1830 in het dorp Besjtasjeni, waarna vele andere dorpen volgden.[7]
Het gebied kwam vervolgens tot 1880 bestuurlijk in het oejezd Tiflis te liggen, dat tussen 1840-1846 in het Gouvernement Georgië-Imeretië lag. Na de splitsing van dat Gouvernement in 1846 werd het oejezd Tiflis onderdeel van het Gouvernement Tiflis. In 1880 werd het oejezd Bortsjali van het oejezd Tiflis afgesplitst. Het huidige Tsalka lag binnen dat oejezd in de bestuurlijke subdivisie oetsjastok (Russisch: yча́сток) Trialeti, in het noordwestelijke deel van Bortsjali, dat weer overeenkwam met de historische regio Trialeti.[8][9] Het district werd voornamelijk bewoond door Armeniërs, Azerbeidzjanen (die destijds net als andere Turkssprekende etnische groepen als Tataren werden aangeduid) en Pontische Grieken.
Na de Sovjet verovering van de Democratische Republiek Georgië in 1921 en de administratieve hervorming in 1930 werd het onafhankelijke rajon Tsalka afgesplitst van Bortsjali en kreeg het de huidige omvang.[10] Na de onafhankelijkheid van Georgië werd het district in 1995 ingedeeld bij de nieuw gevormde regio (mchare) Kvemo Kartli, en is in 2006 het district omgevormd naar gemeente.
Geografie bewerken
Tsalka grenst aan zeven gemeenten, te weten in het westen en zuidwesten aan de gemeenten Bordzjomi, Achalkalaki en Ninotsminda in de regio Samtsche-Dzjavacheti. In het zuiden grenst het aan Dmanisi, in het oosten aan Tetritskaro en in het noorden aan Kaspi en Gori, beiden in de regio Sjida Kartli.
Waterkrachtcascade bewerken
De gemeente bestaat geologisch voor een groot deel uit de Tsalka-depressie, dat een hoogte heeft van 1.500-1.900 meter boven zeeniveau en het noordelijke deel is van het Armeens Hoogland. Er liggen een aantal heuvels in het landschap met een relatieve hoogte van een paar honderd meter. In het laagste deel van deze depressie ligt tegenwoordig het Tsalka-reservoir, het grootste stuwmeer in Georgië.[11] Het ligt aan de bovenkant van de Chrami-waterkrachtcascade, vernoemd naar de Chramirivier waar de cascade in ligt. Het Tsalka-reservoir voedt de Chramhesi-I waterkrachtcentrale, zes kilometer ten zuidoosten van de stad Tsalka.
Vulkanisch hoogland bewerken
.jpg)
Aan de noordzijde wordt de Tsalka-depressie begrensd door het Trialetigebergte, terwijl de westkant wordt afgebakend door het Samsarigebergte en Dzjavachetigebergte, gebergtes met een vulkanische oorsprong gelegen op een tektonische breuklijn. Deze gebergten vormen tevens de gemeentegrens. De hoogste bergtoppen van de gemeente zijn ruim 3.000 meter boven zeeniveau en zijn te vinden in de zuidwestelijke hoek in het Samsarigebergte, waarbij de vulkaan Samsari (3.285 meter) op de gemeentegrens als hoogste punt geldt. De hoogste bergen van het Trialetigebergte in de gemeente zijn ruim 2.700 meter hoog.
Het zuidelijke en oostelijk deel loopt over in het lager gelegen Kvemo Kartli Lavaplateau, waarbij de zuidgrens van de gemeente de Chrami zijrivieren Tsjotsjiani en Dzjoedzjiani volgt. Deze laatste ontspringt in het Samsarigebergte een paar kilometer ten noorden van het Paravanimeer. De Chramirivier stroomt via de Dasjbasjikloof langs de daba's Trialeti, Chramhesi en Bediani in zuidoostelijke richting de gemeente uit.
Demografie bewerken
Begin 2023 telde de gemeente Tsalka 19.998 inwoners,[2] een stijging van ruim 5% ten opzichte van de volkstelling van 2014. Tsalka is de minst bevolkte gemeente van de regio Kvemo Kartli. Het aantal inwoners in de hoofdplaats Tsalka steeg met bijna 50% in diezelfde periode.
Na de val van het communisme kreeg de gemeente Tsalka te maken met een intensieve bevolkingsdaling. Er woonden veel Pontische Grieken die na 1989 emigreerden, wat zorgde voor een halvering van de bevolking in een decennium tot circa 2002. Daarna stabiliseerde het bevolkingsaantal en is er sinds 2014 sprake van een toename dat vooral op conto van de stad Tsalka komt.
| Bevolkingsontwikkeling van de gemeente Tsalka | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1923 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002[12] | 2014 | 2020 | 2023 | |||||||||
| Gemeente Tsalka | - | 40.286 |  45.600 |
50.471 |
 48.580 |
44.187 |
20.888 |
18.849 |
19.526 |
19.998
| ||||||||
| Tsalka [13] | 1.650 | 4.875 |
7.065 |
5.819 |
6.245 |
8.043 |
1.741 |
2.326 |
3.008 |
3.467
| ||||||||
| Bediani | - | - | - | 2.435 | 1.584 |
1.263 |
344 |
148 |
138 |
130
| ||||||||
| Chramhesi | - | - | - | - | - | - | 118 | 78 |
62 |
58
| ||||||||
| Trialeti | - | - | 7.591 | 1.617 | 1.435 |
707 |
434 |
510 |
615 |
656
| ||||||||
| Verantwoording data: Bevolkingsstatistiek Georgië 1897 tot heden.[14][15][16][17] Noot:[12] | ||||||||||||||||||
Etniciteit bewerken
.jpg)
Tsalka is de thuisbasis voor de Griekse gemeenschap van Georgië. In 1970 woonden er 30.885 Pontische Grieken in het district, hetgeen 61% van de bevolking van het district was. De bevolking van de stad Tsalka bestond voor meer dan 90% uit etnische Grieken (5.326 van de 5.819 inwoners). Het aantal Grieken is na de val van het communisme echter drastisch afgenomen, vooral vanwege emigratie naar Griekenland. Anno 2014 wonen er slechts 1.304 Grieken in Tsalka. De Pontische Grieken in Tsalka spreken van oudsher het Urum, een bedreigde taal behorend tot de Turkse taalfamilie.
De bevolking van Tsalka is sinds 2000 erg divers, mede na migratieprogramma's in de periode 1997-2006 om Georgische slachtoffers van eco-rampen zoals overstromingen en aardverschuivingen in Svanetië en Adzjarië te hervestigen. Dit leidde ook tot etnische spanningen en protesten in 2006, ook in Tsalka.[20] Volgens de volkstelling van 2014 vormen de Georgiërs/Adzjaren (47%) de pluraliteit in het district Tsalka, gevolgd door Armeniërs (39%) en Azerbeidzjanen (7%). Het aandeel Grieken is gedaald tot minder dan 7% van de bevolking van Tsalka.
| Etnische samenstelling van de gemeente Tsalka | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jaar | 1970[21] | 1979[22] | 1989[23] | 2002[24] | 2014[25] | |||||||||||||
| Georgiërs | 2.069 | 1.710 | 1.613 | 2.510 | 8.802 | |||||||||||||
| Armeniërs | 14.621 | 13.996 | 12.671 | 11.484 | 7.321 | |||||||||||||
| Azerbeidzjanen | 1.927 | 2.231 | 2.281 | 1.992 | 1.316 | |||||||||||||
| Grieken | 30.885 | 30.881 | 27.127 | 4.589 | 1.304 | |||||||||||||
| Tsalka | 50.471 | 48.580 | 44.187 | 20.888 | 18.849 | |||||||||||||
Religieuze samenstelling bewerken
Een nipte meerderheid van de bevolking is christelijk (59%), waarvan de Armeens-Apostolische Kerk (35%) en de Orthodoxe Kerk (24%) het omvangrijkst zijn. Een grote minderheid is islamitisch (39%): zowel etnische Georgiërs/Adzjaren als etnische Azerbeidzjanen zijn moslim.[26]
Administratieve onderverdeling bewerken
De gemeente Tsalka is administratief onderverdeeld in 30 gemeenschappen (თემი, temi) met in totaal 40 dorpen (სოფელი, sopeli) , drie 'nederzettingen met stedelijk karakter' (დაბა, daba) en één stad (ქალაქი, kalaki).[1]
Bestuur bewerken
.jpg)
De gemeenteraad van Tsalka (Georgisch: საკრებულო, sakreboelo) is het vertegenwoordigend orgaan dat elke vier jaar via een gemengd kiesstelsel wordt gekozen. Deze bestaat sinds 2021 uit 30 leden: 20 leden worden via een proportionele lijststem gekozen en 10 leden worden gekozen door middel van een districtenstelsel.[27] In 2017 was de verhouding 15 proportioneel om 30 districtszetels.
Bij de gemeentelijke verkiezingen van oktober 2021 werd Ilja Sabadze van Georgische Droom met 55,9% van de stemmen herkozen tot burgemeester. De 10 districtszetels zijn naar kandidaten van Georgische Droom (8), Verenigde Nationale Beweging (1) en een onafhankelijke kandidaat gegaan. De Georgische Droom behaalde de meeste proportionele stemmen (53,2%), gevolgd door Verenigde Nationale Beweging (21,6%), Vooruitgang en Vrijheid (7,0%), Voor Georgië (5,9%) en Derde Kracht (3,1%). Zeven partijen haalden de kiesdrempel van 3% niet. [28][29] Het centrum georiënteerde en pro-Europese Vooruitgang en Vrijheid behaalde in Tsalka hun tweede raadszetel in het hele land, naast buurgemeente Dmanisi.
| Partij | 2017 [30] | 2021 [31] | |
|---|---|---|---|
| Georgische Droom (GD) | 38 | 20 | |
| Verenigde Nationale Beweging (UNM) | 2 | 6 | |
| Vooruitgang en Vrijheid | 1 | ||
| Voor Georgië | 1 | ||
| Derde Kracht | 1[32] | 1 | |
| Onafhankelijk Raadslid | 2 | 1 | |
| Europees Georgië (EG) | 1 | ||
| Alliantie van Patriotten (AP) | 1 | ||
| Totaal | 45 | 30 | |
Bezienswaardigheden bewerken
In de gemeente zijn diverse bezienswaardigheden, voornamelijk natuurschoon:
- Dasjbasji Canyon Natuurmonument. Een ongeveer 8 kilometer lange kloof van de Chrami rivier tussen Tsalka en Trialeti met watervallen en een grote biodiversiteit[33] De kloof heeft een diepte van ongeveer 300 meter.
- St Georgi Kerk in Dasjbasji, een 10e eeuwse kruiskerk op de rand van de Dasjbasjikloof.
- Diverse meren, met omliggende (beschermde) natuurgebieden, zoals het Baretimeer en het Tsalkareservoir.
- Kldekari, een middeleeuws fort net buiten de noordoostelijke hoek van de gemeente. Was de zetel van de eristavi van hertogdom Kldekari, dat een groot deel van het historische district Trialeti (en dus Tsalka) besloeg.
Vervoer bewerken
_cropped.jpg)
De belangrijkste doorgaande weg door de gemeente is de nationale route Sh31 die Tbilisi met Samtsche-Dzjavacheti verbindt en eindigt in Ninotsminda vlak bij de Armeense grens. Verder verbindt de nationale route Sh33 de stad Tsalka met Bediani, Tetritskaro en Marneoeli. Vanaf Bediani gaat de nationale route Sh68 naar Dmaninsi.
Sinds de jaren tachtig van de twintigste eeuw is Tsalka verbonden met het spoor. Deze lijn vanaf Marabda gaat via Tetritskaro, Tsalka, en Ninotsminda naar het eindpunt in Achalkalaki. De route is feitelijk sinds 2007 buiten gebruik voor passagiersvervoer nadat deze vanaf 2007 grondig gemoderniseerd werd in het kader van de Baku-Tbilisi-Kars spoorlijn. Sinds 2017 rijden er internationale goederentreinen over het spoor. Het lokale passagiersvervoer is niet hervat.
Externe links bewerken
Referenties bewerken
|
