Stembiljet
Een stembiljet, stemformulier of kiesbrief is (meestal) een papieren formulier waarop de kiezer zijn of haar stem registreert. Stembiljetten variëren qua vorm. Het kan een klein papiertje zijn waarop de kiezer de naam van de verkiezingskandidaat noteert, wat wel minder anonimiteit garandeert. Afhankelijk van het kiessysteem, kan het stembiljet bestaan uit een of meer lijsten.
Bij politieke verkiezingen is er meestal sprake van stemgeheim en om die reden worden alle namen van verkiezingskandidaten en/of partijen voorgedrukt. Dit resulteert dan in een groter stembiljet. Over het algemeen duidt de kiezer, door met een potlood het stemvak te kleuren, een voorkeur voor een bepaalde kandidaat of partij aan. Er zijn echter ook andere manieren om een stem met een stembiljet te registreren, bijvoorbeeld het ponskaartsysteem. Het gebruik van (grote) stembiljetten is erg gangbaar tijdens politieke verkiezingen, indien er tenminste niet elektronisch wordt gestemd. De kiezer deponeert na het stemmen dan vervolgens het stembiljet in een stembus. In sommige landen, waar analfabetisme heerst onder de bevolking wordt meestal ook een foto van de kandidaten op het stembiljet afgedrukt. Indien men op de dag van de verkiezing afwezig is, kan dikwijls het stembiljet vóór de verkiezingen per post worden toegezonden, waarna de kiezer het ingevulde formulier naar de desbetreffende overheid terugstuurt. Een andere mogelijkheid is om dan iemand een volmacht te geven. Diegene vult dan op vertoon van een volmachtbewijs en een kopie van het legitimatiebewijs van de gevolmachtigde twee stembiljetten in, één voor zichzelf en één voor de gevolmachtigde.
Controleerbaarheid bewerken
Een veel gehoord argument voor gebruik van stembiljetten is dat de telling ervan door iedereen is te controleren. Als de biljetten handmatig geteld worden kunnen zowel de kiezer als de kandidaat, volledig onafhankelijk van derden, controleren of het telproces eerlijk verloopt. Dit kan door de telling eenvoudigweg bij te wonen en te kijken hoe biljet voor biljet wordt bekeken en of er bij de juiste partij precies een wordt opgeteld. Hiervoor is anders dan kunnen optellen, geen extra technische kennis vereist. Dit in tegenstelling tot een telmachine of stemcomputer waarbij de telling door software wordt uitgevoerd en waarbij inzicht in de op dat moment draaiende programmatuur nodig is om te controleren of het tellen correct en eerlijk verloopt.
Doordat iedere stem op een apart stembiljet is uitgebracht is er altijd de mogelijkheid om een hertelling uit te voeren. Dit kan gewenst zijn bijvoorbeeld bij twijfel over de correctheid van de uitslag. Een handmatig uitgevoerde hertelling en daaruit volgende uitslag kan dan zowel door kiezers, waarnemers als kandidaten opnieuw gecontroleerd worden. Het wordt vastgesteld op een proces-verbaal. Het is ondertekend door alle stembureauleden die tot laatste uur hebben gewerkt.
Belang van ontwerp bewerken
Een stembiljet is een belangrijke schakel in het verkiezingsproces. Onduidelijke, verwarrende of slecht ontworpen stembiljetten kunnen het verloop van de verkiezingen beïnvloeden. Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen in het jaar 2000 in de Amerikaanse staat Florida was een verwarrend en slecht ontworpen stembiljet (een stembiljet genaamd butterfly ballot) medeverantwoordelijk voor het chaotisch verloop van deze verkiezingen.