Sprong in het heelal

Sprong in het heelal is de Nederlandse sciencefictionhoorspeluitvoering van de BBC radiohoorspelserie Journey into Space van Charles Chilton. Het eerste deel, Journey into Space - Operation Luna, werd uitgezonden op 19 oktober 1953 door de BBC.

In Nederland werden de eerste drie series geproduceerd en uitgezonden door de KRO: de eerste serie Operatie Luna in seizoen 1955/1956, de tweede Het Marsmysterie in 1956/1957 en de derde Mars slaat toe in 1957/1958. De regie van deze Nederlandse series had Léon Povel. De vertaling werd gemaakt door mr. Eddy Franquinet, die dat deed onder het pseudoniem P.R.O. Peller (uitspraak propeller, niet pee er o peller), dit op uitdrukkelijk verzoek van de minister van Justitie, om enige afstand te bewaren tussen zijn werk als rechter in Roermond en zijn vele schrijverij.

De vierde serie De terugkeer van Mars, door de BBC al in 1981 uitgezonden, is pas enkele jaren geleden vertaald door Guy Sweens, waarbij Léon Povel zelf hem nog de nodige adviezen heeft gegeven. In het voorjaar van 2013, na Povels overlijden, heeft zijn jongste zoon Winfried Povel de regie op zich genomen en alsnog het spel gerealiseerd, als eerbetoon aan zijn vader en daaraan hebben vele bekende beroepshoorspelacteurs en astronaut André Kuipers, die een groot fan van hem en De Sprong was, belangeloos meegewerkt. Ook deze serie is door de KRO uitgezonden, te weten op 5, 12, 19 en 26 januari 2014 via zowel Radio 5 Nostalgia als Radio 1.

Serieoverzicht

	Serie 1 Operatie Luna	Serie 2 Het Marsmysterie	Serie 3 Mars slaat toe	Serie 4 De terugkeer van Mars
Omschrijving	De eerste expeditie naar de maan. De eerste schreden op het gebied van de ruimtevaart voeren de luisteraar naar de maan waar de ruimtevaarders kennismaken met tijdreizigers.	In deze tweede serie vertrekt Captain Morgan met zijn expeditie naar Mars. Mars blijkt niet zo'n saaie planeet als men eerst dacht. Er breken spannende tijden aan.	De aarde wordt bedreigd door een invasie van Marsbewoners. Er wordt een nieuwe expeditie naar Mars gestart om achter de exacte plannen van de Marsianen te komen.	Captain Morgan en zijn bemanning maken een derde reis naar Mars om te inspecteren of iedereen die planeet verlaten heeft. Op de terugreis raken zij echter verdwaald in de tijd.
Auteur	Charles Chilton
Vertaling	P.R.O. Peller (Mr. E. Franquinet)			Guy Sweens
Geluidseffecten	André du Bois Ad van de Ven Léon Povel			André du Bois Ad van de Ven Léon Povel Guy Sweens en Gerard Leeuw van Beeld en Geluid in Hilversum
Techniek	Ad van de Ven			Guy Sweens
Regie	Léon Povel			Winfried Povel
Aantal afleveringen	18	20	20	4
Duur	6 uur 28 min 39 s	12 uur 30 min 39 s	12 uur 47 min 13 s	2 uur 11 min 34 s
Omroep	KRO
1e uitzending	1 oktober 1955	23 september 1956	22 september 1957	5 januari 2014
Cd-uitgave	6 cd's	10 cd's	10 cd's	2 cd's
Engelse titel	Journey into space - Journey to the Moon en in de remake van 1958, omdat de oude versie verloren was gegaan, Journey into space - Operation Luna	Journey into space - The Red Planet	Journey into space - The World in Peril	Journey into space - Return from Mars
Nederlandse boektitel	Operatie Luna	De rode planeet	Aanval op de aarde
Hoofdrolspelers
Jeff Morgan (Engels: Jet Morgan), gezagvoerder, Schot	John de Freese	John de Freese	John de Freese	Hein Boele
Dokter "Doc" Matthews, verteller, arts, Amerikaan	Louis de Bree	Adolf Bouwmeester (wegens ziekte van Louis de Bree)	Louis de Bree	Hero Muller
Stephen "Mitch" Mitchell, ingenieur, Australiër	Jan van Ees	Jan van Ees	Jan van Ees	Chiel de Kruijf
Jimmy Barnet (Engels: Lemmy Barnett), elektronicus, Engelsman	Jan Borkus	Jan Borkus	Jan Borkus	Jack Mulder
Overigen
Sir William Morgan	Nico de Jong
Reclameagent/luidspreker	Harry Bronk
Radio-omroeper	Harry Bronk
McKenzie	Wam Heskes
Flemming/tijdklok	Peter Aryans
Denning	Johan Wolder
Dokter (bedrijfsarts/tv)	Willem de Vries
Telefonist/televisieverslaggever	Han König
Radar/waarnemer 2	Han König
Brown/chauffeur/filmgroep	Maarten Kapteyn
Kelner/telegraaf bestseller	Johan Wolder
Lid van reddingsbrigade	Johan Wolder
Radio-omroeper/pol.II	Harry Bronk
Autobestuurder/voorzitter	Rien van Noppen
Pol.I/Flemming/stem uit volk	Peter Aryans
Luchtvaartdienst/stewardess	Eva Janssen
Wilson	Paul van der Lek
Tom Newcombe/tijdklok	Peter Aryans
Oom Charles	Daan van Ollefen
Jeff (als jongen)	Stijn Povel
Stem I (radio Venus)	Wam Heskes
Stem II (radio Aarde)	Peter Aryans
Omroeper van BBC	Piet Ekel
Radio Groenland	Maarten Kapteyn
De stem	Wam Heskes
Controle op de aarde	Frans Somers Paul van der Lek	Johan Wolder	Henk Josso
Stemmen	Paul van der Lek		Piet Ekel Paul van der Lek
Landingsleider op de maan		Peter Aryans
Mac		Paul van der Lek
Technische afdeling op de maan		Han König
Controle op de maan		Han König	Herman van Eelen
Journalisten, vrachtvaarders en andere stemmen		Harry Bronk Frans Somers Herman van Eelen Han König Paul Deen Jan Borkus Maarten Kapteyn
Frank Rogers (Vrachtvaarder 2, later 1 en Poolbasis)		Paul van der Lek	Paul van der Lek
Francis Whittaker (Vrachtvaarder 2 en later 6)		Peter Aryans
Bill Grimshaw (Vrachtvaarder 5, later 1 en Poolbasis)		Herman van Eelen
Petersen (Vrachtvaarder 6)		Paul Deen
Evans (Vrachtvaarder 2)		Frans Somers
Nep-aardcontrole		Robert Sobels
McLean		Paul Deen	Paul Deen
Moeder van Jimmy		Dogi Rugani
Van den Berg		Dries Krijn
Gouddelver annex dingojager		Han König
John		John Soer
Martha		Ans Koppen
Vliegende dokter		Ko van de Bos
Dobson		Jo Vischer jr.
Harding		Jo Vischer jr. (d)	Jo Nobel
Bill Webster		Tonny Foletta
Arbeider		Han König
Controleur		Dries Krijn
Paddy (Poolbasis)		Han König
Gouverneur van Maanstad			Robert Sobels
Hoofdingenieur			Jo Nobel
Tijdklok			Fé Sciarone
Commissie van onderzoek			Maarten Kapteyn en Sylvain Poons
Sterrenwacht			Sylvain Poons
Professor Hadley			Jos van Turenhout
Moore			Bert Dijkstra
Chauffeur			Jo Vischer jr.
Telefoonstem			Hetty Berger
Piloot van maanraket			Jos van Turenhout
Paddy Flynn			Peter Aryans
Voorman			Han König
Marsiaan			Piet Ekel
Arbeider			Han König
Cassia				Paula Majoor
Landingscontrole in Londen				Leontine van Ooij
Vlucht 127				Peter Schrama
Gezagvoerder				Henk Weltevreden
Commandant Nichols				André Kuipers
Talia Controle				Vivian Boelen
Ondervrager				John Beringen
Videofoon				Tom Onokiewicz
Raadsman				Hans Simonis
Recyclingdienst				Edvard Niessing
De Sauteriaan				Donald de Marcas
Afleveringen	Mislukte start Een aanbod Het geheim van Dr. Mitchell De start Op reis door de ruimte Landing op de maan Vreemde dingen op de maan Is terugkeer mogelijk of niet? Vliegende schotels Verloren in de eindeloze ruimte De reddende planeet Op aarde, maar waar en wanneer? Steeds meer raadsels De stem In het binnenste der aarde Onthullingen Terug - tot elke prijs De weg terug	De expeditie naar Mars De geheimzinnige Whittaker Wat is er aan de hand met Whittaker? De ondergang van Vrachtvaarder 7 Doorbraak door het onbekende Een vreemd bevel Ontdekkingen in Vrachtvaarder 6 Landing op Mars Het geheimzinnige licht Over land naar de evenaar Raadsels om Vrachtvaarder 2 De vliegende bol Onzichtbare vijanden Onweerstaanbare machten Willoze slachtoffers Een schapenfarm op Mars Gevangenen van de Marsbewoners Achtervolging en ontsnapping De stem uit de woestijn De vlucht	Het onderzoek De asteroïden Onthullingen Start naar Mars Op weg naar Mars Gesprek met Frank Rogers Landing op Mars Een vreemdsoortige gevangenis Jeff en Jimmy op verkenning Wat Frank Rogers en Paddy Flynn vertelden De verdwijning van Paddy Flynn De terugkeer van Paddy Flynn De dood van Paddy Flynn Het wapen van de Marsianen Ontsnappingsplannen Terugkeer naar Mars Vlucht van Mars Het laatste bericht De man van Mars De beslissende strijd	Een koele ontvangst Dwangarbeid De Sauterianen Verbannen

Muziek

Voor de hoorspelserie Sprong in het heelal gebruikten de makers als omlijstende muziek fragmenten uit de balletsuite Medea van Samuel Barber in de uitvoering door het New Symphony Orchestra of London, gedirigeerd door Samuel Barber zelf. Er werd hoorbaar gebruik gemaakt van bekraste grammofoonplaten. Op de avond van de laatste hoorspelaflevering van de derde serie, 16 februari 1958, zond de KRO-radio de uitvoering door dat orkest uit op verzoek van honderden hoorspelluisteraars. De muziek begint met de dreigende bastonen van het Parodos, die de intro van elke hoorspelaflevering vormden onmiddellijk na het fluitende opstijgen van de raket.

Verhaal

Hoofdrolspelers zijn gezagvoerder Jeff Morgan, technicus Stephen Mitchell, dokter Matthews en marconist Jimmy Barnet.

Operatie Luna

1965. Het viertal reist met de Luna naar de maan om daar twee weken te verblijven. Op het moment dat ze willen vertrekken voor de terugreis, bij het invallen van de maannacht, valt de volledige technische installatie uit, zodat ze op de maan moeten blijven. Pas na twee weken komt er weer leven in de raket. Na vertrek zien ze de ruimteschepen van een buitenaardse beschaving. Ze verdwalen in de ruimte en landen uiteindelijk op een planeet die de aarde blijkt te zijn, maar 40 000 jaar in het verleden. Ze ontmoeten de buitenaardse wezens, die moeite doen om hen weer terug te krijgen in de 20e eeuw. Daarbij wordt hun geheugen gewist, alleen door het dagboek van dokter Matthews weten ze wat er gebeurd is.

Het Mars-mysterie en Mars valt aan

In 1971 is er een stad op de maan verrezen. Hetzelfde viertal reist vanaf de maan naar Mars voor een verblijf van een jaar. Hun vlaggenschip, de Pioneer (in het boek Discovery) wordt vergezeld door acht vrachtschepen, elk met twee bemanningsleden. Het blijkt dat de Marswezens technisch veel verder gevorderd zijn dan de aardse mensen, ze hebben zelfs de aarde bezocht. Omdat Mars een woestijn is geworden, willen ze verhuizen naar de aarde en de aardbewoners leren om hun planeet te sparen. Ter voorbereiding hebben ze in de afgelopen eeuw mensen van de aarde naar Mars ontvoerd om te helpen met de invasie. Bij die invasie zullen alle mensen in een hypnotische staat worden gebracht. Met inzet van al hun kunnen weten de hoofdrolspelers deze invasie te verhinderen. Er is nog maar een Marswezen in leven. Nu zijn invasie mislukt is, besluit hij met een aantal menselijke vrijwilligers zijn heil te zoeken op een exoplaneet.

Trivia

• Charles Chilton voltooide het script van een aflevering vaak pas een paar dagen voor de opnames bij de BBC.
• Serie 2 eindigt als de bemanning van de Pionier op het punt staat om van hun reis vanaf Mars op de aarde te landen. Aan het begin van serie 3 echter landen ze niet op de aarde, maar op de maan.
• Serie 4 sloot oorspronkelijk ook niet aan op het einde van serie 3. Dat stukje heeft Winfried Povel daarom herschreven en er een derde reis naar Mars van gemaakt.
• In 1963 bracht de Amsterdamse zanggroep The Fouryo's, die voornamelijk bekend was door haar Nederlandstalige versies van nummers van The Everly Brothers, het lied Sprong in het Heelal uit. De tekst bevat verschillende referenties naar het gelijknamige hoorspel.
• In 1977 werd de eendelige serie Het testament van Whittaker uitgezonden. Dit hoorspel, dat was geschreven door John Beringen, ging over de nazaten van Jeff Morgan en Francis Whittaker uit Sprong in het Heelal. Léon Povel had de aflevering opgenomen in zijn eigen huis, samen met Het Genootschap van de Twaalfde September.