Sarnami Hindoestani

Surinaams Hindoestaans; Sarnami Hindoestani
Gesproken in	Suriname, door migratie ook in Nederland en Frans-Guyana
Sprekers	max. ±500.000
Taalfamilie	Indo-Europese talen Indo-Iraanse talen Indo-Arische talen Bihari Caraïbisch-Hindoestani Sarnami Hindoestani
Dialecten	Paramaribo & Nickerie dialecten
Alfabet	Latijns, Devanagari, Nastaliq
Officiële status
Officieel in	Suriname, onder een andere naam in Trinidad en Guyana
Portaal	Taal

Het Sarnami Hindoestani (officiële spelling: Sarnámi Hindustáni; ook wel Surinaams Hindoestaans in het Nederlands, meestal kortweg Sarnami genoemd) is de Surinaamse variant van het Caraïbisch-Hindoestani. De taal ontstond door een vermenging van de verschillende talen en dialecten van Brits-Indische contractarbeiders en is tegenwoordig de moedertaal van hun nakomelingen, de Hindoestanen.

Ontstaan bewerken

Zie ook Hindoestanen voor een algemener overzicht van de Hindoestaanse migratie naar Suriname

De taal ontstond voornamelijk door vermenging van verschillende dialecten of taalvarianten uit en rond de huidige Indiase staten Bihar en Uttar Pradesh, de gebieden waar de circa 34.000 contractarbeiders die tussen 1873 en 1916 naar Suriname vandaan werden gehaald door de Nederlandse koloniale overheid, om de intussen bevrijde slaven als arbeidskrachten te vervangen. Circa 23.000 van hen besloten zich na afloop van het tienjarig contract blijvend in Suriname te vestigen.

Het woord Sarnami betekent letterlijk "Surinaams". De naam Sarnami Hindoestani werd voor het eerst gebruikt in 1961 door J.H. Adhin.

Status bewerken

De taal is de moedertaal van maximaal circa 500.000 Surinaamse mensen binnen en buiten Suriname. De circa 150.000 Sarnami-sprekers in Suriname wonen in het noordelijk kustgebied. Daarnaast wordt het Sarnami ook door vele, met name oudere Surinaamse immigranten in Nederland gesproken. Buiten Suriname worden andere varianten van het Caraïbisch-Hindoestani ook gesproken door de hindoestanen die in Trinidad en Guyana wonen.

Waar het Standaard Hindi ook binnen Suriname geldt als een prestigetaal, wordt het Sarnami algemeen gezien als een volkstaal.

Spelling bewerken

In Suriname wordt het Sarnami geschreven in het Latijnse alfabet, terwijl het Hindi en andere Hindoestanitalen/dialecten in het devanagari wordt geschreven. In 1986 kreeg de intussen ontwikkelde voorlopige standaardspelling van het Sarnami officieel goedkeuring van de Surinaamse overheid. Er is nu ook een Sarnami Woordenboek met een deel Nederlands-Sarnami en een deel Sarnami-Nederlands, samengesteld door Eline Santokhi en Lydius Nienhuis. Van dezelfde auteurs verscheen in 2006 500 Spreekwoorden en Gezegden uit het Sarnami en het Hindi.

Hindoestaanse Surinamers die hebben bijgedragen aan het op schrift stellen van de grammatica en de woordenschat waren onder meer de gebroeders Jit Narain en Rabin Baldewsingh, en Moti Marhé, de grondlegger van de Sarnami emancipatiebeweging (1971). Dr. Theo Damsteegt heeft de belangrijkste bijdragen geleverd tot de wetenschappelijke beschrijving van de taal.

Literatuur bewerken

Zie Surinaamse literatuur

Twee belangrijke dichters: Jit Narain en Shrinivási

Als de eerste Hindoestaanse literator geldt Munshi Rahman Khan die kort na de Tweede Wereldoorlog twee dichtbundels publiceerde. Eerst na 1977 werd het Sarnami goed op de literaire kaart gezet met het werk van Jit Narain, Chitra Gajadin, Rabin Baldewsingh, Cándani, Bhai, Raj Mohan en anderen.

Kenmerken bewerken

De meeste invloed op het Sarnami heeft allereerst het Bhojpuri en daaraan verwante Biharitalen gehad. Ook het Awadhi (een variant van het Purvi-Hindi); daarnaast het Magadi en het Hindoestani in het algemeen. Ook is het Sarnami beïnvloed door andere talen van Suriname, zoals als het Sranantongo, het Nederlands en het Engels. Veel leenwoorden uit die talen zijn in Sarnamiwoorden terug te herkennen, zoals respectievelijk hakua (Sranan: bacove), nemnar (Ned.: limonade) en bingha (Eng.: vinegar (azijn)).

Het verschil met het Standaardhindi zit voornamelijk in de grammatica. Het Sarnami kent bijvoorbeeld niet de twee naamvallen uit het Hindi, evenmin mannelijke/vrouwelijke invloed op de uitgang van het bijvoeglijk naamwoord. Een invloed van het Nederlands op de Sarnamigrammatica is bijvoorbeeld dat de stam van het werkwoord en de gebiedende wijs overeenkomen (doe, schrijf, ga). De syntaxis van de twee talen is nagenoeg gelijk.

Voorbeeldzinnen en -woorden bewerken

Woorden

Aadamie = man
Aadj = vandaag
Aagé = vooruit
Aagie = vuur
Aańkhie = oog
Aasmaan = lucht
Aawé = komen
Adja = De vader van jouw vader
Adjie = De moeder van jouw vader
Andhéra = donker
Andjor = helder
Aspataal = ziekenhuis
Aurat = vrouw
Baaithé = zitten
Baap = vader
Bahoet = veel
Bakra = geit
Banaawé = maken
Baries = jaar
Barka = groot
Batiaai = spreken
Batja/Larrka = kind
Behien = zus
Bel karé = bellen
Béta = zoon
Bétie = dochter
Bhaai = broer
Biedjalie = bliksem
Biegé = gooien
Biehaań = morgen
Bielaar = kat
Biephé = donderdag
Boedh = woensdag
Bolé = zeggen
Daroe = alcohol
Darr = bang
Déhie = lichaam
Dékhé = zien
Dés = land
Déwé = geven
Dharé = zetten
Dhoedh = melk
Dhowé = wassen
Diel = hart
Dien = dag
Djaai = gaan
Djaané = weten
Djamien = aarde
Djanawar = dier
Djaran = haat
Djawaab = antwoord
Djhoeth = leugen
Djiewan = leven
Doekaan = winkel
Doekh = verdrietig
Doenieja = wereld
Doksa = eend
Gaai = koe
Gaawé = zingen
Galat = fout
Garrhoe = zwaar
Ghar = huis
Ghoemé = dwalen
Ghoorra = paard
Gieré = vallen
Goesaai = boos
Gorr = voet
Haa = ja
Haath = hand
Haathie = olifant
Halloek = licht
Haphta = week
Hauwa = wind
Howé = gebeuren
Ietwár = zondag
Kaal = gisteren
Kaan = oor
Kaatté = snijden
Kaprré = kleren
Karé = doen
Khaai = eten
Khaaik = eten
Khélé = spelen
Khodjé = zoeken
Khoes = gelukkig
Kiené = kopen
Koedé = springen
Koetta = hond
Kosies/Probérie karé = proberen
Lamba = lang
Launda = jongen
Léwé = nemen
Maai = moeder
Maané = betekenen
Maańgé = willen
Mahiena = maand
Manaai = mens
Mangan = opgewekt
Mangár = dinsdag
Matjarie = vis
Maut = dood
Mielé = mengen
Moeńh = mond
Moerga = kip
Moerrie = hoofd
Mota = vet
Naa = nee
Naak = neus
Naata = kort
Nana = De vader van jouw moeder
Nanie = De moeder van jouw moeder
Nietjé = omlaag
Oeppar = omhoog
Paaisa = geld
Paanie = water
Paatjé = actheruit
Paawé = vinden
Pahaarr = berg
Pakké = koken
Palwaar = familie
Parrhé = lezen
Patharie = maag
Patra = mager
Paurré = zwemmen
Pérr = boom
Piejé = drinken
Pjaar = lief
Poetjé = vragen
Raat = nacht
Rahé = blijven
Rakhé = opslaan
Saańdjh = avond
Sabéré = ochtend
Sahie = juist
Samdjhé = begrijpen
Samoender = zee
Sanietjár = zaterdag
Satj = waarheid
Sawaal = vraag
Siekhé = leren
Soeddha = kalm
Soekkár = vrijdag
Soené = luisteren
Soeté = slapen
Somár = maandag
Sotjé = denken
Taaké = kijken
Tém = tijd
Thorra = weinig
Tjaahé = houden van
Tjalé = lopen
Tjauńrie= meisje
Tjhaatie = borst
Tjota = klein
Soenna = nul
Ék = een
Doei = twee
Tien = drie
Tjaar = vier
Paańtj = vijf
Tjau = zes
Saat = zeven
Aath = acht
Nau = negen
Das = tien
Gjaara = elf
Baarah = twaalf
Térah = dertien
Tjhaudah = veertien
Pandrah = vijftien
Solah = zestien
Sattarah = zeventien
Atharah = achttien
Oennies = negentien
Bies = twintig
Ties = dertig
Tjaalies = veertig
Patjaas = vijftig
Saath = zestig
Sattar = zeventig
Assie = tachtig
Nabbé = negentig
Sau = honderd
Hadjaar = duizend
Laakh = honderdduizend
Das Laakh = miljoen

Zinnen

Ram Ram = Hallo
Sita Ram = Tot ziens
Kaisé bhaté? = Hoe gaat het?
Sab tjiedj atja hé. = Alles gaat goed.
Baap ré baap. = (Wordt gebruikt als) O mijn God.
Ham djaaila. = Ik ga.
Toe djaa. = Ga jij.
Tor naam kaa bha? = Hoe heet je?
Hamaar naam ... bha. = Ik heet ...
Ham khaai tjoeklie. = Ik heb al gegeten.
Djaa hieja sé! = Ga weg!
Dékh = kijk
Toe kaa bolé? = Wat zeg jij?
Toe kauntjie karé hé? = Wat doe jij?
Djahań oe djaai, tahań ham djaab. = Waar hij/zij ook gaat, ik ga.
Toe sab hamaar baat kab maniejo? = Wanneer zullen jullie naar mij luisteren?
Ie égo djagah djaun mé manaai log rahé hé. = Dit is een plek waar mensen wonen.
Ham khallie satjwa boliela = Ik zeg alleen de waarheid.
Ab kauntjie hooi? = Wat zal er nu gebeuren?
Kaa bhaail? = Wat is er gebeurd?
Ké aais? = Wie kwam?
Oe sab kahaa djaawé hé? = Waar gaan ze heen?
Toe kaahé hieja par hé? = Waarom ben jij hier?
Ham na djaniela. = Ik weet het niet.
Ham ... ké bhatie. = Ik kom uit ...
Hindoestanie mé batiaawo, ta oisé toe siekhiejé. = Spreek in het Hindoestanie, zodat je leert.
Satjé ké? = Echt?
Ham biehaań djaabe = Ik zal morgen gaan.
Abbé kaai badjal bha? = Hoe laat is het nu?
... badjal bha. = Het is ... uur.
Ham bhoelaai gaailie. = Ik heb het vergeten.
Oké toe etna bieswas na karal karieje. = Je moet hem/haar niet zoveel vertrouwen.
Oké khaaikwa daai dé. = Geef hem/haar het eten.
Ham oe sab ké sańghé rahiela. = Ik woon bij hen.
Ie mauwsam bahoet atja bha. = Dit weer is erg mooi
Aadj khoeb garam/thańdha bha. = Vandaag is het eeg warm/koud.
Ham égo boek parrhiela. = Ik lees een boek.
Toré khaatien ham kaun phoel toerr déi? = Welke bloemen zal ik voor jou plukken?
Oe hamme sab baat samdjhaais hai. = hij/zij legde me alles uit
Ham tosé mangiela biehaa karé. = Ik wil met je trouwen.
Hamaar kooi kaa kariejé? = Wie kan mij wat doen?
Ham toké tjaahiela. = Ik vind je leuk.
Ham djaai ké parrie = Ik moet gaan

Werkwoordsvormen

Ham karlie = Ik deed
Ham kariela/karat batie= Ik doe
Ham karab/karbe = Ik zal doen
Ham karat rahlie = Ik was aan het doen
Ham karat rahab/rahbé = Ik ga het doen
Ham karlie rahab/rahbé = Ik zal het gedaan hebben
Toe karlé = Jij deed
Toe karéla/karat baté= Jij doet
Toe karieje/karbé = Jij zult doen
Toe karat rahlé = Jij was aan het doen
Toe karat rahiejé/rahbé = Jij gaat doen
Toe karlé rahiejé/rahbé = Jij zult hebben gedaan
Oe(sab) karies/karal/karien= Hij/Zij/Ze deed/deden
Oe(sab) karé = Hij/Zij/Ze doet/doen
Oe(sab) karie = Hij/Zij/Ze zal het doen/zullen doen
Oe(sab) karé rahie/rahiega = Hij/Zij/Ze zal doen/zullen doen
Oe(sab) karies/karal/karien rahie/rahiega = Hij/Zij/Ze gedaan hebben/zullen hebben gedaan

Zie ook bewerken

Literatuurlijst bewerken

Rabin S. Baldewsingh, Naushad Boedhoe & Bris Mahabier (red.), Sarnámi; een kleine taal met een grote opgave. Den Haag: Surinen, 2017.
Rabin S. Baldewsingh, Naushad Boedhoe, Bris Mahabier (red.), Sarnámi Sanskirti; Enkele facetten van de Hindostaanse geschiedenis en cultuur in Suriname en Nederland. Den Haag; Surinen, 2018.
Rabin S. Baldewsingh, Sarnámi Woordenschat; Idioomboek van het Sarnámi met structuurwoorden, systematisch basisvocabulaire, bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden. Den Haag: Surinen, 2018.
Rabin S. Baldesingh, Sarnámi taalgids. Den Haag 2018.
Theo Damsteegt, 'De basis van het Sarnami.' In: Lalla Rookh, 8 (1983), nr. 6, november, pp. 10–16.
Theo Damsteegt, 'Sarnami taal en literatuur.' In: Jorg Funke & Lourina de Voogd (red.), Literatuur en talen van Suriname: een kennismaking. Den Haag: Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum, 1984, pp. 15–23.
Theo Damsteegt, 'Kenmerken en ontwikkeling van het Sarnami.' In: Oso, 4 (1985), nr. 2, december, pp. 159–168.
Theo Damsteegt, 'Sarnami: a living language.' In: Language transplanted: the development of overseas Hindi. Ed. by Richard K. Barz and Jeff Siegel. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1988, pp. 95–120.
Theo Damsteegt, 'De Sarnami-beweging.' In: Corstiaan van der Burg, Theo Damsteegt en Krishna Autar (red.), Hindostanen in Nederland. Leuven-Apeldoorn: Garant, 1990, pp. 22–44.
Theo Damsteegt, 'Het Suriname-beeld in de Hindostaanse literatuur.' In: De Gids, 153 (1990), nr. 10/11, oktober-november, pp. 904–915.
Theo Damsteegt, 'Hindi and Sarnami as literary languages of the East Indian Surinamese.' In: Mariola Offredi (ed.), Language versus dialect: linguistic and literary essays on Hindi, Tamil and Sarnami. New Delhi: Manohar, 1990, pp. 47-63.
Theo Damsteegt & Jit Narain, Ká Hál: leerboek Sarnami, Surinaams Hindostaans. Den Haag: Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum, 1987.
Michiel van Kempen, Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Breda: De Geus, 2003. (2 dln.)
Michiel van Kempen, Herinneren, verbeelden, begrenzen. 150 jaar Hindostanen hier en daar. Eerste Jit Narain Lezing. Den Haag: Curatorium Jit Narain Lezing en Jit Narain Cultuurprijs, 2018.
R.M. Marhé, Sarnami byákaran: een elementaire grammatica van het Sarnami. [Leidschendam]: Stichting voor Surinamers, [1985].
Eline Santokhi & Lydius Nienhuis, Sarnami Woordenboek. Den Haag: Communicatiebureau Sampreshan, 2004.
Eline Santokhi & Lydius Nienhuis, 500 Spreekwoorden en Gezegden uit het Sarnami en het Hindi. Zoetermeer: Communicatiebureau Sampreshan, 2006.