Nobelprijs voor Scheikunde

De Nobelprijs voor Scheikunde wordt jaarlijks toegekend door een commissie van de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen.

Jacobus van 't Hoff (1852-1911) ontving als eerste de Nobelprijs voor Scheikunde, "voor zijn ontdekking van de wetten van chemische evenwichten en osmotische waarde in oplossingen"

Peter Debije ontving in 1936 de Nobelprijs voor zijn verdiensten op het gebied van de moleculaire structuur door onderzoek naar dipoolmomenten en de diffractie van röntgenstralen en elektronen in gassen.

Ilya Prigogine (1917-2003) ontving in 1977 de Nobeplrijs voor zijn bijdrage aan de niet-evenwichtthermodynamica

Ben Feringa (1951) ontving in 2016 de Nobelprijs voor de ontwikkeling van moleculaire machines

Lijst met winnaars van de Nobelprijs voor Scheikunde.

Jaar	Naam	Land	Toelichting
1901	Jacobus van 't Hoff	Nederland	"Voor zijn ontdekking van de wetten van chemische evenwichten en osmotische waarde in oplossingen."
1902	Hermann Emil Fischer	Duitsland	"Voor zijn werk op het gebied van de synthese van suiker en purine."
1903	Svante Arrhenius	Zweden	"Voor zijn elektrolytische dissociatietheorie."
1904	William Ramsay	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn ontdekking van de edelgassen in lucht."
1905	Adolf von Baeyer	Duitsland	"Voor zijn werk op het gebied van organische verven en aromatische verbindingen."
1906	Henri Moissan	Frankrijk	"Voor zijn onderzoek naar en isolatie van het element fluor en voor zijn introductie van de naar hem genoemde elektrische oven."
1907	Eduard Buchner	Duitsland	"Voor zijn verdiensten in de gisttechnologie."
1908	Ernest Rutherford	Nieuw-Zeeland	"Voor zijn onderzoek naar het uiteenvallen van elementen en de chemie van radioactieve stoffen."
1909	Wilhelm Ostwald	Duitsland	"Voor zijn verdiensten in de katalyse en voor zijn onderzoek naar chemische evenwichten en reactiesnelheden."
1910	Otto Wallach	Duitsland	"Voor zijn verdiensten op het gebied van alicyclische verbindingen."
1911	Marie Curie	Polen	"Voor haar ontdekking van radium en polonium en voor haar studie naar de aard en samenstelling van deze opmerkelijke elementen."
1912	Victor Grignard	Frankrijk	"Voor zijn ontdekking van het Grignard-reagens en de bijbehorende Grignard-reactie."
	Paul Sabatier	Frankrijk	"Voor zijn methode voor het hydrogeneren van organische verbindingen."
1913	Alfred Werner	Duitsland	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de verbinding tussen atomen in moleculen."
1914	Theodore William Richards	Verenigde Staten	"Voor zijn bepaling van de atoommassa van een groot aantal elementen."
1915	Richard Willstätter	Duitsland	"Voor zijn onderzoek naar plantpigmenten."
1916	(niet toegekend)
1917	(niet toegekend)
1918	Fritz Haber	Duitsland	"Voor zijn synthese van ammoniak."
1919	(niet toegekend)
1920	Walther Nernst	Duitsland	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de thermochemie."
1921	Frederick Soddy	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de chemie van radioactieve stoffen en zijn onderzoek naar isotopen."
1922	Francis William Aston	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn ontdekking van isotopen in een groot aantal niet-radioactieve elementen en voor zijn wet van de gehele getallen."
1923	Fritz Pregl	Oostenrijk	"Voor zijn uitvinding van de microanalyse voor organische verbindingen."
1924	(niet toegekend)
1925	Richard Zsigmondy	Hongarije	"Voor zijn demonstratie van de heterogene aard van colloïdale oplossingen en zijn gebruikte methoden."
1926	Theodor Svedberg	Zweden	"Voor zijn verdiensten op het gebied van disperse systemen."
1927	Heinrich Otto Wieland	Duitsland	"Voor zijn onderzoek naar galzuur en gerelateerde substanties."
1928	Adolf Windaus	Duitsland	"Voor zijn onderzoek naar sterolen en hun verbinding met vitamines."
1929	Arthur Harden Hans von Euler-Chelpin	Verenigd Koninkrijk  Zweden	"Voor hun onderzoek naar de fermentatie van suiker en fermentatie-enzymen."
1930	Hans Fischer	Duitsland	"Voor zijn onderzoek naar heemverbindingen en chlorofyl."
1931	Carl Bosch Friedrich Bergius	Duitsland	"Voor hun bijdrage aan de chemische methoden die bij hoge druk verlopen."
1932	Irving Langmuir	Verenigde Staten	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de oppervlaktechemie."
1933	(niet toegekend)
1934	Harold Urey	Verenigde Staten	"Voor zijn ontdekking van deuterium."
1935	Frédéric Joliot-Curie Irène Joliot-Curie	Frankrijk	"Voor hun synthese van nieuwe radioactieve elementen."
1936	Peter Debije	Nederland	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de moleculaire structuur door onderzoek naar dipoolmomenten en de diffractie van röntgenstralen en elektronen in gassen."
1937	Walter Haworth	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de koolhydraten en vitamine C."
	Paul Karrer	Zwitserland	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de carotenoïden, flavines, vitamine A en vitamine B2."
1938	Richard Kuhn	Duitsland	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de carotenoïden en de vitamines."
1939	Adolf Butenandt Lavoslav Ružička	Duitsland  Kroatië	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de geslachtshormonen." (Adolf Butenandt) "Voor zijn werk aan polymethylenen en hoge terpenen." (Lavoslav Ružička)
1940	(niet toegekend)
1941	(niet toegekend)
1942	(niet toegekend)
1943	George de Hevesy	Hongarije	"Voor zijn verdiensten op het gebied van het gebruik van isotopen om chemische processen te bestuderen."
1944	Otto Hahn	Duitsland	"Voor zijn ontdekking van kernsplijting van zware atoomkernen."
1945	Artturi Ilmari Virtanen	Finland	"Voor zijn onderzoek en ontdekkingen op het gebied van agricultuur en levensmiddelenchemie."
1946	James Batcheller Sumner	Verenigde Staten	"Voor zijn ontdekking dat enzymen kunnen kristalliseren."
	John Howard Northrop Wendell Meredith Stanley	Verenigde Staten	"Voor hun bereiding van enzymen en viruseiwitten in een zuivere vorm."
1947	Robert Robinson	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn onderzoek naar producten van planten, in het bijzonder de alkaloïden."
1948	Arne Tiselius	Zweden	"Voor zijn onderzoek op het gebied van de elektroforese en de adsorptie analyse."
1949	William Giauque	Verenigde Staten	"Voor zijn bijdragen op het gebied van de chemische thermodynamica."
1950	Otto Diels Kurt Alder	Duitsland	"Voor hun ontdekking en ontwikkeling van de dieensynthese (de diels-alderreactie)."
1951	Edwin McMillan Glenn Seaborg	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen in de chemie van de transuraan elementen."
1952	Archer John Porter Martin Richard Laurence Millington Synge	Verenigd Koninkrijk	"Voor hun uitvinding van partitiechromatografie."
1953	Hermann Staudinger	Duitsland	"Voor zijn ontdekkingen op het gebied van de macromoleculaire chemie."
1954	Linus Pauling	Verenigde Staten	"Voor zijn onderzoek naar de aard van de chemische binding."
1955	Vincent du Vigneaud	Verenigde Staten	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van de zwavelverbindingen, in het bijzonder de eerste synthese van een polypeptidehormoon."
1956	Cyril Norman Hinshelwood Nikolaj Semjonov	Verenigd Koninkrijk  Sovjet-Unie	"Voor hun onderzoek naar het mechanisme van chemische reacties."
1957	Alexander Todd	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van nucleotiden en hun co-enzymen."
1958	Frederick Sanger	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van de structuur van eiwitten, in het bijzonder insuline."
1959	Jaroslav Heyrovský	Tsjecho-Slowakije	"Voor zijn ontdekking en ontwikkeling van de polarografische analysemethoden."
1960	Willard Libby	Verenigde Staten	"Voor zijn methode om koolstof-14 te gebruiken voor ouderdomsbepaling."
1961	Melvin Calvin	Verenigde Staten	"Voor zijn onderzoek naar de assimilatie van koolstofdioxide in planten."
1962	Max Perutz John Kendrew	Verenigd Koninkrijk	"Voor hun studie naar de structuur van myoglobine."
1963	Karl Ziegler Giulio Natta	Duitsland  Italië	"Voor hun ontdekkingen op het gebied van de hoge polymeren (de Ziegler-Natta-katalysatoren)."
1964	Dorothy Crowfoot Hodgkin	Verenigd Koninkrijk	"Voor haar bepaling van de structuur van belangrijk biochemische stoffen met behulp van röntgentechnieken."
1965	Robert Burns Woodward	Verenigde Staten	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de organische synthese."
1966	Robert Mulliken	Verenigde Staten	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de chemische binding en de elektronische structuur van moleculen."
1967	Manfred Eigen Ronald George Wreyford Norrish George Porter	Duitsland  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun studies naar zeer snelle reacties."
1968	Lars Onsager	Noorwegen	"Voor de ontdekking van de naar hem genoemde reciproque relatie."
1969	Derek Barton Odd Hassel	Verenigd Koninkrijk  Noorwegen	"Voor hun bijdragen aan de ontwikkeling van het begrip conformatie."
1970	Luis Federico Leloir	Argentinië	"Voor zijn ontdekking van suikernucleotiden en hun rol in de biosynthese van koolhydraten."
1971	Gerhard Herzberg	Duitsland	"Voor zijn bijdragen aan de elektronenstructuur en de geometrie van moleculen, in het bijzonder vrije radicalen."
1972	Christian Anfinsen	Verenigde Staten	"Voor zijn verdiensten op het gebied van de ribonuclease."
	Stanford Moore William Stein	Verenigde Staten	"Voor hun bijdragen aan het begrip van de link tussen de chemische structuur en de katalytische activiteit van ribonuclease."
1973	Ernst Otto Fischer Geoffrey Wilkinson	Duitsland  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun verdiensten op het gebied van de chemie van de organometaalverbindingen."
1974	Paul Flory	Verenigde Staten	"Voor zijn fundamentele verrichtingen, zowel theoretisch als experimenteel, op het gebied van de fysische chemie van macromoleculen."
1975	John Cornforth	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn verrichtingen op het gebied ven de stereochemie van enzymgekatalyseerde reacties."
	Vladimir Prelog	Kroatië	"Voor zijn onderzoek naar de stereochemie van organische moleculen en reacties."
1976	William Lipscomb	Verenigde Staten	"Voor zijn studie naar de structuur van boranen."
1977	Ilya Prigogine	België	"Voor zijn bijdrage aan de niet-evenwichtthermodynamica."
1978	Peter Mitchell	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn formulering van de chemiosmotische theorie."
1979	Herbert Brown Georg Wittig	Verenigde Staten  Duitsland	"Voor hun ontwikkeling van boor- en fosforbevattende reagentia in de organische synthese (de Wittig-reactie)."
1980	Paul Berg	Verenigde Staten	"Voor zijn fundamentele studie naar de biochemie van nucleïnezuren, in het bijzonder recombinant DNA."
	Walter Gilbert Frederick Sanger	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun bijdragen aan de bepaling van de basenvolgorde in nucleïnezuren."
1981	Kenichi Fukui Roald Hoffmann	Japan  Verenigde Staten	"Voor hun theorieën op het gebied van het verloop van chemische reacties."
1982	Aaron Klug	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn ontwikkeling van kristallografische elektronenmicroscopie."
1983	Henry Taube	Verenigde Staten	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van mechanismes van elekronenoverdrachtsreacties."
1984	Robert Bruce Merrifield	Verenigde Staten	"Voor zijn ontwikkeling van de methodologie voor chemische syntheses op een vaste matrix."
1985	Herbert Hauptman Jerome Karle	Verenigde Staten	"Voor hun ontwikkeling van directe methoden voor de bepaling van kristalstructuren."
1986	Dudley Herschbach Yuan Lee John Polanyi	Verenigde Staten  Hongarije	"Voor hun bijdragen op het gebied van de dynamica van elementaire chemische processen."
1987	Donald Cram Jean-Marie Lehn Charles Pedersen	Verenigde Staten  Frankrijk	"Voor hun ontwikkeling en gebruik van moleculen met structuurspecifieke interacties met hoge selectiviteit."
1988	Johann Deisenhofer Robert Huber Hartmut Michel	Duitsland	"Voor hun bepaling van de driedimensionale structuur van een fotosynthetisch reactiecentrum."
1989	Sidney Altman Thomas Cech	Canada  Verenigde Staten	"Voor hun ontdekking van katalytische eigenschappen van RNA."
1990	Elias James Corey	Verenigde Staten	"Voor zijn ontwikkeling van de theorie en methodologie van organische syntheses, met name de retrosynthetische analyse."
1991	Richard Ernst	Zwitserland	"Voor zijn bijdragen aan de ontwikkeling van hoger resolutie NMR-spectroscopie."
1992	Rudolph Marcus	Verenigde Staten	"Voor zijn bijdragen aan de theorie van elektronenoverdrachtsreacties in chemische systemen."
1993	Kary Mullis Michael Smith	Verenigde Staten  Canada	"Voor hun bijdragen aan de ontwikkeling van methoden binnen de DNA-chemie."
1994	George Olah	Verenigde Staten	"Voor zijn bijdragen aan de chemie der carbokationen."
1995	Paul Crutzen Mario Molina Frank Sherwood Rowland	Nederland  Mexico  Verenigde Staten	"Voor hun verrichtingen op het gebied van de atmosfeerchemie, in het bijzonder het ozongat."
1996	Robert Curl Harold Kroto Richard Smalley	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun ontdekking van fullerenen."
1997	Paul Boyer John E. Walker	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor hun verklaring van het enzymatische mechanisme bij de synthese van ATP."
	Jens Skou	Denemarken	"Voor zijn ontdekking van het iontransportenzym Na+K+-ATPase."
1998	Walter Kohn	Verenigde Staten	"Voor zijn ontwikkeling van de dichtheidsfunctionaaltheorie (DFT)."
	John Pople	Verenigd Koninkrijk	"Voor zijn ontwikkeling van computationele methoden in de kwantumchemie."
1999	Ahmed Zewail	Egypte	"Voor zijn studie naar de overgangstoestanden van chemische reacties met behulp van femtoseconde spectroscopie."
2000	Alan Heeger Alan MacDiarmid Hideki Shirakawa	Verenigde Staten  Nieuw-Zeeland  Japan	"Voor hun ontdekking en ontwikkeling van geleidende polymeren."
2001	William Knowles Ryoji Noyori	Verenigde Staten  Japan	"Voor hun verrichtingen op het gebied van chiraal gekatalyseerde hydrogeneringsreacties."
	Barry Sharpless	Verenigde Staten	"Voor zijn verrichtingen op het gebied van chiraal gekatalyseerde oxidatiereacties."
2002	Kurt Wüthrich John Fenn Koichi Tanaka	Zwitserland  Verenigde Staten  Japan	"Voor hun ontwikkeling van methoden voor identificatie en structuuranalyse van biologische macromoleculen."
2003	Peter Agre Roderick MacKinnon	Verenigde Staten	"Voor hun ontdekkingen op het gebied van kanalen in celmembranen."
2004	Aaron Ciechanover Avram Hershko Irwin Rose	Israël  Verenigde Staten	"Voor hun ontdekking van de rol van ubiquitine bij de eiwit degradatie."
2005	Robert Grubbs Richard Schrock Yves Chauvin	Verenigde Staten  Frankrijk	"Voor de ontwikkeling van de metathesemethode in de organische syntheses (alkeenmetathese)."
2006	Roger Kornberg	Verenigde Staten	"Voor de studie van de moleculaire basis van eukaryotische transcriptie."
2007	Gerhard Ertl	Duitsland	"Voor zijn studies naar chemische processen op vaste oppervlakken."
2008	Osamu Shimomura Martin Chalfie Roger Tsien	Japan  Verenigde Staten	"Voor hun ontdekking en ontwikkeling van het groen fluorescent proteïne (GFP)."
2009	Thomas Steitz Ada Yonath Venkatraman Ramakrishnan	Verenigde Staten  Israël	"Voor studies naar de structuur en de functies van het ribosoom."
2010	Richard Heck Ei-ichi Negishi Akira Suzuki	Verenigde Staten  Japan	"Voor de ontwikkeling van door palladium gekatalyseerde koppelingsreacties in de organische synthese."
2011	Daniel Shechtman	Israël	"Voor de ontdekking van quasikristallen."
2012	Brian Kobilka Robert Lefkowitz	Verenigde Staten	"Voor de studie naar G-proteïnegekoppelde receptor."
2013	Martin Karplus Michael Levitt Arieh Warshel	Verenigde Staten  Israël	"Voor de ontwikkeling van multischaalmodellen voor complexe chemische systemen."
2014	Eric Betzig Stefan Hell William Moerner	Verenigde Staten  Duitsland	"Voor de ontwikkeling van superresolutie fluorescentiemicroscopie."
2015	Tomas Lindahl Paul Modrich Aziz Sancar	Zweden  Verenigde Staten  Turkije	"Voor hun mechanische studies van DNA-reparatie."
2016	Jean-Pierre Sauvage Fraser Stoddart Ben Feringa	Frankrijk  Verenigd Koninkrijk  Nederland	"Voor het ontwerp en de synthese van moleculaire machines."
2017	Jacques Dubochet Joachim Frank Richard Henderson	Zwitserland  Duitsland  Verenigd Koninkrijk	"Voor de ontwikkeling van de cryo-elektronenmicroscopie, waarmee in hoge resolutie de structuur bepaald kan worden van biomoleculen in oplossing."
2018	Frances Arnold Gregory Winter George P. Smith	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk	"Voor de eerste gecontroleerde evolutie van eiwitten, waarmee nieuwe medicijnen gemaakt kunnen worden."
2019	John B. Goodenough M. Stanley Whittingham Akira Yoshino	Verenigde Staten  Verenigd Koninkrijk  Japan	"Voor de ontwikkeling van lithium-ionbatterijen."
2020	Emmanuelle Charpentier Jennifer Doudna	Frankrijk  Verenigde Staten	"Voor het ontwikkelen van een methode om het genoom te veranderen."
2021	Benjamin List David MacMillan	Duitsland  Verenigd Koninkrijk	"Voor het ontwikkelen van asymmetrische katalyse."
2022	Carolyn Bertozzi Morten Meldal Karl Barry Sharpless	Verenigde Staten  Denemarken  Verenigde Staten	"Voor de ontwikkeling van klikchemie en bio-orthogonale chemie."
2023	Moungi Bawendi Louis Brus Alexei Ekimov	Tunesië  Verenigde Staten  Rusland	"Voor de ontdekking en synthese van kwantumdots."

Referenties

• All Nobel Prizes in Chemistry, o.a. meer bijzonderheden over de motivering van de prijzen

Nobelprijs

Alfred Nobel · Sveriges Riksbank

Karolinska-instituut · Zweedse Academie · Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen · Noors Nobelinstituut / Noors Nobelcomité

Economie · Fysiologie of Geneeskunde · Literatuur · Natuurkunde · Scheikunde · Vrede