Wikipedia

M1 (spoorwegrijtuig)

spoorwegrijtuig

Het Spoorwegrijtuigtype M1 is een voormalige serie van ongeveer 500 rijtuigen van Belgische spoorwegen voor binnenlands verkeer. Het type verschilde door de uitvoering behoorlijk van de voorgangers. De rijtuigen deden vanaf de jaren 30 van de twintigste eeuw dienst tot eind jaren 80.

M1
43045, bewaard door TSP
Interieur van bewaard M1-2e-klasserijtuig
Exploitant NMBS
Aantal 506
Nummering c10: 63000 - 63252
b5c4: 65002 - 65127
c8p: 67001 - 67127
Fabrikant Métallurgique, C.C.C., SAFB, Baume & Marpent, Familleureux, Enghien St.-Eloi, Ateliers de la Dyle, Ateliers Germain, La Brugeoise et Nicaise & Delcuve, Ragheno, Energie, 's-Gravenbrakel, Ateliers de Seneffe, Ateliers de Godarville
In dienst 1935-1938
Spoorwijdte 1,435 meter (normaalspoor)
Massa ~ 42 ton
Aslast 10,5 ton
Lengte over buffers 22,760 meter
Breedte 3,040 meter
Hoogte 3,770 meter
Aantal zitplaatsen c10: 94 (3e klasse)
b5c4: 38 (2e klasse)
b5c4: 36 (3e klasse)
c8p: 77 (3e klasse met bagageafdeling)
Maximumsnelheid 120 km/h
Portaal  Portaalicoon   Verkeer & Vervoer

Uitvoering bewerken

Het meest opvallende aan de rijtuigen waren de beide middendeuren. Deze waren pneumatisch bediend. Daarnaast ontbrak de oorspronkelijke eerste klasse. Nadat de derde klasse in 1956 werd afgeschaft, werd de derde klasse (C) tweede klasse (B) en de tweede klasse (B) eerste klasse (A). Ook waren er geen coupés meer, maar waren alle afdelingen open. De rijtuigen waren oorspronkelijk bedoeld voor lokaal verkeer, maar deden vaak ook dienst in sneltreinen. Hoewel de rijtuigen qua uitvoering en onderhoud bijzonder aantrekkelijk waren vanuit de zijde van de NMBS, was het comfort voor de reizigers minder. Zo was er een slechte isolatie qua geluid en verwarming. Ook was de binnenverlichting matig. De 3e klasse was uitgevoerd met harde houten banken met een rugleuning van slechts beperkte hoogte. In de jaren 60 werden 35 rijtuigen omgebouwd tot stuurstandrijtuigen, waardoor trekduwverkeer mogelijk was. Na afvoer uit de reizigersdienst werd een aantal rijtuigen voor museale doeleinden bewaard.

Prototypen bewerken

In de jaren 30 werden 6 proefrijtuigen gebouwd door Métallurgique Nivelles en Ateliers de la Dyle. Métallurgiques bouwde korte rijtuigen van ongeveer 20 meter in de versie c8 (63001), b4c4 (65001) en c5p (67001). Ateliers de la Dyle bouwde rijtuigen van 23 meter lengte in de versie c10 (63002), b5c4 (65002) en c8p (67002).

Rijtuig 63001 werd in 1957 vernummerd tot b8 42002. De b4c4 65001 werd in 1954 verbouwd tot c-rijtuig met nummer 63000. In 1957 werd dit b8 42001. Rijtuig c5p 67001 werd in 1957 vernummerd in b5p 49040. Nadat het in 1972 werd omgebouwd tot stuurstandrijtuig kreeg het rijtuig het nummer 49118.

Seriebouw bewerken

De serielevering werd gebouwd door een groot aantal constructeurs. Zij waren gebaseerd op de lange versie (23 meter).

C10 bewerken

  • Deze 250 rijtuigen (+ de twee proefrijtuigen) type c10 werden gebouwd vanaf 1935. De rijtuigen in de serie 63003 - 63042 werden gebouwd door Métallurgique Nijvel. De 63043 - 63082 door C.C.C., de 63083 - 63122 door SAFB, de 63123 - 63147 door Baume en Marpent, de 63148 - 63192 door Familleureux, de 63193 - 63222 door Enghien St.-Eloi en de 63223 - 63252 door Ateliers Germain.
M1 c10
63003 - 63252

Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen 39 rijtuigen, waarvan een deel nog een tweede leven kreeg in Duitsland. Bij de herklassering in 1957 kregen de resterende rijtuigen de nummering 42001 - 42214.

B5C4 bewerken

 
Een b5c4-rijtuig.
  • Door drie fabrikanten werden in totaal 125 rijtuigen gebouwd met zowel een tweede als een derde klasse. Dit werd de reeks 65003 - 65127. De rijtuigen in de nummers 65003 - 65047 werden gebouwd door La Dyle. Rijtuigen 65048 - 65092 door La Brugeoise et Nicaise & Delcuve. De 65093 tot 65127 werden ten slotte gebouwd door Ragheno.
M1 b5c4
65003 - 65127

Na de Tweede Wereldoorlog waren zeven rijtuigen vernietigd of vermist. Tijdens de herklassering in 1957 werden de rijtuigen vernummerd in de serie AB 43.001 en 43.002 - 43.115.

C8D bewerken

 
Een c8p.

Negen rijtuigen van deze serie werden vernield of raakten vermist na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de herklassering in 1957 werden de overgebleven rijtuigen vernummerd in B9P 49.001 - 49.118.

Trek-duwstuurstandrijtuigen bewerken

 
Een stuurstandrijtuig type BDx op het station van Hasselt.

Vanaf halverwege jaren 60 werd een aantal trek-duwstammen gecreëerd uit de rijtuigserie M1. Hierdoor behoefde de locomotief niet meer om te lopen naar de andere kant van de trein. Hiertoe diende een stuurstand voor de machinist te worden ingebouwd in de B8P-rijtuigen. Uiteindelijk werden 35 rijtuigen verbouwd tot een stuurstandrijtuig. Zij krijgen de benaming BDx. Ook een aantal tussenrijtuigen werd voor deze exploitatievorm aangepast. Zo diende een 30-dradige kabelverbinding te worden gelegd door de rijtuigen om commando's vanuit de stuurcabine van het stuurstandrijtuig door te geven aan de locomotief. Begin jaren 80 werd er ook een aantal stuurstandrijtuigen type M1 ingezet tezamen met rijtuigen M2. Vanwege het gebrekkige comfort van de BDx-rijtuigen M1 werden deze afgesloten voor reizigers.

Tweede leven bewerken

Hoewel het grootste gedeelte van de rijtuigen is gesloopt, heeft een klein deel van de vloot een tweede leven gekregen, voornamelijk in de vorm van museummaterieel. Tevens werden 49 rijtuigen verkocht aan de Marokkaanse Spoorwegen.

Oost-Duitsland bewerken

 
M1-wagons getrokken door een Duitse Baureihe 118 in 1969 in Halle-Nord.

Tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog zijn een aantal M1's naar Duitsland afgevoerd. In totaal waren dit acht BC-rituigen, zes CD-rijtuigen en 38 C-rijtuigen. Tot in de jaren zeventig zijn er een aantal door de Deutsche Reichsbahn in het district Halle (Saale) (DDR) ingezet.

Marokko bewerken

Tussen 1985 en 1987 werden 14 AB-rijtuigen, 23 B-rijtuigen en 12 BD-rijtuigen verkocht aan de spoorwegen van Marokko.

Gezondheidsdienst van het leger bewerken

Tijdens de mobilisatieperiode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog werd door de Belgische minister van de Defensie besloten dat een aantal rijtuigen M1 geschikt werd gemaakt voor het vervoer van gewonden. Hierbij werden maatregelen genomen waarbij een rijtuig in 40 uur omgebouwd kon worden voor ziekenvervoer. Zo werden obstakels bij de deuren weggenomen (bagagerekken en banken) en werden bevestigingspunten aangebracht waarbij boven de ramen een bed kon worden aangebracht ter hoogte van de bagagerekken. Ook werden de rijtuigen iets versmald, om zo te passen binnen het Duitse omgrenzingsprofiel. Zo werd een rijtuig geschikt voor het vervoeren of verzorgen van 28 gewonden in bedden. Uiteindelijk werd een deel van de maatregelen uitgevoerd bij 168 rijtuigen c10.

Uiteindelijk bleef na de Tweede Wereldoorlog één rijtuig continu in deze omgebouwde staat ter beschikking staan aan het Belgische Rode Kruis. Dit betrof rijtuig B10 42.087 ex 63.105 en staat sinds 2015 in Train World.

Museumrijtuigen bewerken

Nummer Bij Opmerking Afbeelding
B 42002 TSP Niet gerestaureerd

https://www.pfttsp.be/index.php/nl-NL/materieel/rijtuigen/1071-m1-42002-b

B 42005 Stoomcentrum Maldegem[1] Eerst bij Museum Stoomtrein der Twee Bruggen. Later verbouwd tot rijdend buffet.
B 42014 CFV3V
B 42094 CFV3V
B 42097 TSP Gerestaureerd

https://www.pfttsp.be/index.php/nl-NL/materieel/rijtuigen/175-m1-42097-b

B 42170 Nene Valley Railway  
B 42??? SDP Inmiddels gesloopt.  
AB 43045 TSP Gerestaureerd

https://www.pfttsp.be/index.php/nl-NL/materieel/rijtuigen/176-m1-43045-ab

 
B 43060 CFV3V
BD 49020 CFV3V
BD 49051 Station Wilderen Afkomstig van het Stoomcentrum Maldegem.[2] In 2014 verplaatst naar Wilderen om als restaurant te dienen. Niet gerestaureerd, wel herschilderd
BDx 49108 TSP Niet gerestaureerd

https://www.pfttsp.be/index.php/nl-NL/materieel/rijtuigen/177-m1-49108-bdx

C 63073 Stoomcentrum Maldegem[3] (ooit bij SDP ?) Bewaard als B 42062  
BC 65051 Stoomcentrum Maldegem[2] Bewaard als AB 43046  
C 63105 NMBS museum Train World te Schaarbeek (vanaf 1957: B 42087)  
Zie de categorie SNCB/NMBS M1 passenger car van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=M1_(spoorwegrijtuig)&oldid=65716950"