Lobotomie
Lobotomie (ook wel: leukotomie) is een chirurgische operatie die rond het midden van de 20e eeuw werd toegepast. Tijdens de ingreep wordt de verbinding van het voorhoofdsgedeelte van de hersenen en de rest van de hersenen en het zenuwstelsel door een insnijding bijna geheel verbroken. De chirurg boorde eerst twee gaten in de schedel van de plaatselijk verdoofde patiënt en maakte de incisie in de hersenen. Later ontstond een snellere, 'transorbitale' methode zonder boren: een instrument werd onder plaatselijke verdoving boven de oogbol, onder het ooglid door, de schedel in gedreven en dan in de hersenen heen en weer bewogen.
Werking en indicatiegebied bewerken
De frontale hersenkwabben hebben een functie in "zelfsturendheid" en in het tot uiting komen van de eigen persoonlijkheid. Met lobotomie werd geprobeerd psychische stoornissen zoals schizofrenie te verhelpen, maar de effecten bleken onvoorspelbaar en hadden veel bijwerkingen. Hoewel tot in de jaren tachtig in Frankrijk en Denemarken nog enkele lobotomieën plaatsvonden, wordt de ingreep sinds de jaren zestig als barbaars beschouwd.
De criteria waaraan een patiënt moest voldoen waren tamelijk streng; in aanmerking kwamen depressie met risico op zelfmoord, chronische angststoornissen, en obsessieve-compulsieve aandoeningen die de patiënt verhinderden te functioneren. De oorspronkelijke methode was grof, maar naderhand werd de procedure verbeterd[1] en werden veel kleinere delen doorgesneden.
Patiënten bewerken
Hoewel de lobotomie dus bedoeld was om bepaalde psychische klachten te bestrijden, valt het in de aantallen op dat een grote groep patiënten bestond uit vrouwen en kinderen. Veel van de mensen die een lobotomie ondergingen werd niet gevraagd om toestemming; ouders en echtgenoten konden vragen om een lobotomie zonder dat de patiënt hier inspraak in had.[2]
Rosemary Kennedy, de zus van de latere president John F. Kennedy, is wellicht de bekendste persoon die een lobotomie onderging. Ook Rosemary werd niet gevraagd of ze akkoord ging met de lobotomie. Haar vader, die al politieke ambities had en haar broers klaarstoomde voor een carrière in de politiek, zag haar als een bedreiging voor deze plannen. Rosemary kon door een zuurstoftekort bij haar geboorte moeilijk meekomen met haar intelligente familie en werd daarom uit de spotlight gehouden. Toen Walter Freeman, een arts die veel lobotomieën had gedaan, dit als oplossing aanbood, greep haar vader dit met beide handen aan. Haar moeder zou later ontkennen op de hoogte te zijn. De gevolgen van de behandeling waren catastrofaal. Rosemary kon direct na de ingreep niet meer lopen, niet meer spreken en moest maanden fysiotherapie krijgen om het gebruik in een van haar armen terug te krijgen. Toen haar moeder haar na twintig jaar eindelijk bezocht, viel ze haar fysiek aan, ondanks dat ze voor de lobotomie als een warme persoonlijkheid werd omschreven.[3]
In 1951 werd geschat dat 18.000 mensen in Amerika een lobotomie hadden ondergaan. Een jaar eerder werd een schatting gedaan dat wereldwijd 10.000 mensen de ingreep hadden gehad, maar deze schatting lijkt dus aanzienlijk aan de lage kant. Vooral ook doordat tegenwoordig wordt geschat dat in Amerika over de hele linie zo'n 50.000 van deze behandelingen zijn uitgevoerd. In Zweden werden meer dan 4.500 lobotomieën gedaan. De aantallen in Nederland zijn veel kleiner. Men schat dat een 200-tal van deze ingrepen werden uitgevoerd in de periode voor 1972. Door een veelvoud aan terugvallen van 'behandelde' patiënten en kritiek op bestaand onderzoek begon men kritischer naar de behandelmethode te kijken.[2][4]
Ontwikkeling en toepassing bewerken
De eerste systematische experimenten door de neuroloog António Egas Moniz en de chirurg Almeida Lima van de Universiteit van Lissabon dateren van 1935, waarbij de frontale cortex en de rest van de hersenen werd doorgesneden. De resultaten waren tamelijk goed, in het bijzonder bij de behandeling van ernstige depressie, hypochondrie, en angst- of dwangstoornissen, hoewel sterke persoonlijkheidsveranderingen optraden en 4 procent van de patiënten de operatie niet overleefde.[5] Ondanks deze risico's werd de methode vooral in de VS met enthousiasme begroet als behandelwijze voor anders onbehandelbare aandoeningen. Rond 1937 hadden Moniz en de zijnen zo'n 40 lobotomieën uitgevoerd en werd het een beroepsstandaard. Moniz kreeg in 1949 zelfs een Nobelprijs.[6] Zijn methode wordt doorgaans 'lobotomie' genoemd, hoewel dit eigenlijk een term is voor een breder scala aan chirurgische procedures.
De lobotomie werd populair gemaakt in de VS door Walter Freeman. Hij ontwikkelde de transorbitale lobotomie, een nieuwe techniek zonder schedelboring. Nadat een patiënt d.m.v. een elektroshock bewusteloos wordt gemaakt, wordt een ijspriem met een hamer door de oogkas zeven centimeter diep in de hersenen geslagen.[7][8] Vanaf 1945 tot 1960 prees hij orbitale lobotomie aan als effectieve behandelmethode. De nieuwe, relatief eenvoudige ingreep duurt nog maar een paar minuten en kan overal, ook buiten de (dure) operatiekamer worden uitgevoerd. Hierdoor werd de lobotomie enige tijd gezien als een algemeen bruikbare behandelmethode voor allerlei problemen, zoals zelfs wangedrag van kinderen. Uiteindelijk hebben in de VS ca. 40.000, in het Verenigd Koninkrijk ca. 17.000 en in Scandinavië ca. 9300 mensen deze specifieke operatie ondergaan, zonder dat er verder ernstig onderzoek naar de effectiviteit van de methode werd gedaan. Lobotomie wordt niet langer toegepast, omdat resultaten slechter bleken dan aanvankelijk gerapporteerd werd.[9] In veel landen waaronder Nederland werd lobotomie verboden. In de Sovjet-Unie werd lobotomie op 12 december 1950 verboden. Duitsland en Japan waren onder de eerste landen waar lobotomie reeds in de jaren vijftig verboden werd.[10] Noorwegen kende een schadevergoeding toe aan de nog levende slachtoffers van lobotomie.[11] De methode vindt nu nog steeds, in een lichtere vorm, toepassing in een aantal landen waaronder Spanje en het Verenigd Koninkrijk.[12] Er bestaat nu een nieuwe versie cingulotomie genoemd, die hersenweefsel wegbrandt met elektriciteit.
Lobotomie in literatuur en film bewerken
In de literatuur is lobotomie verwerkt in onder meer One Flew Over the Cuckoo's Nest door Ken Kesey. In deze roman uit 1962, die in 1975 werd verfilmd door Miloš Forman, wordt impliciet forse kritiek op de psychiatrie geuit, en wordt de lobotomie die de hoofdpersoon ondergaat behoorlijk extreem. Suddenly, Last Summer is een Amerikaanse film uit 1959 onder regie van Joseph L. Mankiewicz, gebaseerd op een toneelstuk van Tennessee Williams, waarin een chirurg een lobotomie weigert op een vrouw met waanideeën sinds de gruwelijke moord op haar neef. In de film Frances uit 1982 wordt op een gruwelijke manier een lobotomie getoond. De film is gebaseerd op het leven van actrice Frances Farmer. Haar opstandigheid werd geïnterpreteerd als een psychische stoornis. De film zou evenwel op dat punt niet waarheidsgetrouw zijn. Zij zou nooit zo'n behandeling ondergaan hebben. In de Franse oorlogsfilm Un amour à taire uit 2005 wordt lobotomie door de nazi's toegepast in concentratiekamp Dachau bij experimenten om het gedrag van homoseksuelen te veranderen. In de Amerikaanse film Shutter Island, met Leonardo DiCaprio in de hoofdrol, kiest de hoofdpersoon vermoedelijk bewust voor lobotomie. Een Amerikaanse fantasiefilm Sucker Punch uit 2011 toont toepassing van lobotomie om de hoofdpersoon het recente verleden en haar eigen identiteit te laten vergeten. In seizoen 2 van de dramaserie American Horror Story wordt een lobotomie bij een vrouw toegepast om haar te helpen bij haar schizofrenie. In het boek Alabama Song van Gilles Leroy over het echtpaar Fitzgerald (van The Great Gatsby) wordt er lobotomie toegepast op de vrouw van F. Scott Fitzgerald, Zelda Fitzgerald. Ook in de series Prison Break, Cold Case, Ratched en Jeffrey Dahmer worden lobotomieën toegepast. In de serie Bojack Horseman ondergaat Honey Sugerman een lobotomie na het verliezen van haar zoon, Crackerjack Sugarman, in de Tweede Wereldoorlog.
In het lied Lobotomie van The Amazing Stroopwafels wordt om de ingreep gevraagd om een geliefde te kunnen vergeten.