Jane Goodall

Jane Goodall
	Goodall in 2015
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Valerie Jane Morris-Goodall
Geboortedatum	3 april 1934
Geboorteplaats	Londen
Nationaliteit	Brits
Wetenschappelijk werk
Vakgebied	Biologie; Ethologie; Primatologie
Bekend van	Studie naar chimpansees
Promotor	Robert Hinde
Alma mater	Newnham College; Darwin College
Belangrijke prijzen	Orde van het Britse Rijk; Kyoto Prize; Hubbard Medal; Tyler Prize for Environmental Achievement
	officiële website
Portaal	Biologie

Valerie Jane Morris-Goodall (Londen, 3 april 1934) is een Britse antropologe en biologe, gespecialiseerd in ethologie en primatologie. Goodall is het bekendst van de studie die zij vanaf 1960 maakte van het sociale en familiale leven van de chimpansee in het Gombe Stream National Park in Tanzania.^[1] Ze is oprichtster van het Jane Goodall Institute en het jongerenprogramma Roots & Shoots.

Levensloop bewerken

Goodall was het eerste kind van Mortimer Herbert Morris-Goodall en Margaret Myfanwe 'Vanne' Joseph. Haar zus Judy werd geboren in 1938. Na de scheiding van haar ouders woonden de beide zussen bij hun moeder in Bournemouth in Engeland.

Goodall was al sinds haar jeugd geïnteresseerd in dieren. Na een secretariële opleiding werkte zij in 1957 en 1958 als secretaresse voor de antropoloog Louis Leakey in Kenia. Wegens haar voorliefde voor dieren vroeg Leakey haar om bij te dragen aan zijn onderzoek naar menselijke evolutie. Dit heeft ertoe geleid dat Goodall de chimpansees van Gombe Stream National Park in Tanzania vanaf 1960 is gaan bestuderen. Het werd de langstlopende studie naar wilde chimpansees ter wereld.^[2] Ze werd vergezeld door haar moeder.

Leakey zorgde er ook voor dat Goodall in 1962 terugkeerde naar het Verenigd Koninkrijk, waar ze in 1965 haar doctoraat in de ethologie aan Newnham College van de Universiteit van Cambridge haalde. Zij volbracht dit zonder ooit eerder te hebben gestudeerd. Daarna zette ze haar werk in Afrika voort.

In 1962 ontmoette Goodall de wildlifefotograaf Hugo van Lawick. Ze trouwden op 28 maart 1964 in de Chelsea Old Church te Londen. Ze kregen één kind: Hugo Eric Louis baron van Lawick (roepnaam Grub), geboren op 4 maart 1967 in Nairobi. Zij scheidden in 1974. In 1975 trouwde Goodall met Derek Bryceson, na zijn scheiding van zijn eerste vrouw. Bryceson was een lid van het parlement van Tanzania. Van het midden van de jaren zeventig tot zijn dood in 1980 was hij directeur van de nationale parken van Tanzania. Hij overleed aan kanker. Jane was op 47-jarige leeftijd weduwe, ze hertrouwde niet meer.

Wetenschappelijke bijdrage bewerken

Een van de grootste bijdragen van Goodall was de ontdekking dat chimpansees werktuigen maken én gebruiken. Sommige chimpansees gebruiken takjes en twijgen om termieten te vangen. De twijgjes worden in gaten gestoken waar zich termieten bevinden. Het twijgje wordt vervolgens met termieten bedekt, teruggetrokken en leeggegeten door de chimpansee. Tot deze ontdekking werd gedacht dat alleen mensen werktuigen gebruiken.

Verder ontdekte ze dat chimpansees soms vlees eten, gemeenschappelijk op jacht gaan en oorlog voeren met andere apensoorten en groepen chimpansees.

Zie het artikel Chimpanseeoorlog in Gombe National Park voor een voorbeeld van zo'n oorlog

In tegenstelling tot de toen gangbare praktijk van het toekennen van nummers, gaf Goodall namen aan dieren. Deze vermenselijking betekende een breuk met de toenmalige wetenschappelijke traditie, die erg argwanend stond tegen beschrijvingen van chimpanseegedrag in termen van menselijke drijfveren en emoties. Haar benadering bleek echter zeer vruchtbaar en wordt door ethologen sindsdien vrij algemeen toegepast.

Jane Goodall zet zich in voor het behoud van de mensapen (het zogenaamde Great Ape Project). Ze is sinds 2002 ambassadeur voor de Verenigde Naties. Ze werd benoemd tot dame-commandeur in het Orde van het Britse Rijk (OBE) tijdens een ceremonie in Buckingham Palace in 2004. In januari 2006 ontving Goodall voor haar inspanningen UNESCO’s zestigste-verjaardagsmedaille.

Films en vele documentaires zijn over haar en haar werk gemaakt. Er is ook een orchidee naar haar genoemd: Dendrobium goodallianum.^[3]

Jane Goodall Instituut bewerken

In 1977 richtte Goodall het Jane Goodall Institute op dat in meer dan dertig landen actief is.^[4] Het zet zich in voor de duurzame bescherming van chimpansees en hun leefgebieden en werkt daarbij altijd samen met lokale gemeenschappen in Afrika.

Publiek optreden bewerken

Goodall hield op de TED-bijeenkomst van maart 2007 een presentatie over de grote gelijkenissen en kleine verschillen tussen mensen en mensapen. TED is een van de bijeenkomsten waar Goodall veel waarde aan hecht. Haar publieke lezingen houdt ze ook op vele andere plaatsen en tijden, zoals op de Commonwealth Club, verschillende (internationale) universiteiten en natuurreservaten. Uiteraard ook bij haar eigen Jane Goodall Institute, dat zich vooral inzet voor een duurzaam samenleven van mens en natuur.^[5]^[6]

Goodall laat zich ook geregeld uit over de negatieve impact van de mens op de natuur en het klimaat.^[7]

Onderscheidingen bewerken

1980: Orde van de Gouden Ark
1984: J. Paul Getty Award for Conservation Leadership
1985: Living Legacy Award van de Women's International League for Peace and Freedom
1985: Society of the United States; Award for Humane Excellence, American Society for the Prevention of Cruelty to Animals
1987: Golden Plate Award, American Academy of Achievement
1989: Encyclopædia Britannica Award for Excellence on the Dissemination of Learning for the Benefit of Mankind; Anthropologist of the Year Award
1990: The AMES Award, American Anthropological Association; Whooping Crane Conservation Award, Conoco, Inc.; Gold Medal of the Society of Woman Geographers; Inamori Foundation Award; Washoe Award; The Kyoto Prize in Basic Science
1991: The Edinburgh Medal
1993: Rainforest Alliance Champion Award
1994: Chester Zoo Diamond Jubilee Medal
1994: Eredoctoraat Universiteit Utrecht (erepromotor: Jan van Hooff)
1995: Orde van het Britse Rijk, uitgereikt door Koningin Elizabeth II; The National Geographic Society Hubbard Medal for Distinction in Exploration, Discovery, and Research; Lifetime Achievement Award, In Defense of Animals; The Moody Gardens Environmental Award; Honorary Wardenship of Uganda National Parks
1996: The Zoological Society of London Silver Medal; The Tanzanian Kilimanjaro Medal; The Primate Society of Great Britain Conservation Award; The Caring Institute Award; The Polar Bear Award; William Procter Prize for Scientific Achievement
1997: John & Alice Tyler Prize for Environmental Achievement; David S. Ingells, Jr. Award for Excellence; Common Wealth Award for Public Service; The Field Museum's Award of Merit; Tyler Prize for Environmental Achievement; Royal Geographical Society / Discovery Channel Europe Award for A Lifetime of Discovery
1998: Disney's Animal Kingdom Eco Hero Award; National Science Board Public Service Award; The Orion Society's John Hay Award
1999: Botanical Research Institute of Texas International Award of Excellence in Conservation, Community of Christ International Peace Award
2001: Graham J. Norton Award for Achievement in Increasing Community Livability; Rungius Award of the National Museum of Wildlife Art, USA; Roger Tory Peterson Memorial Medal, Harvard Museum of Natural History; Master Peace Award; Gandhi/King Award for Non-Violence
2002: The Huxley Memorial Medal, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland; United Nations "Messenger of Peace" Appointment
2003: Benjamin Franklin Medal in Life Science; Harvard Medical School's Center for Health and the Global Environment Award; Prince of Asturias Award for Technical and Scientific Achievement; Dame Commander of the Order of the British Empire, presented by His Royal Highness Prince Charles; Chicago Academy of Sciences' Honorary Environmental Leader Award
2004: Nierenberg Prize for Science in the Public Interest; Will Rogers Spirit Award, the Rotary Club of Will Rogers and Will Rogers Memorial Museums; Life Time Achievement Award, the International Fund for Animal Welfare; Honorary Degree from Haverford College
2005: Eredoctoraat in de wetenschap van Syracuse University
2005: Eredoctoraat in de wetenschap van Rutgers University
2005: Discovery and Imagination Award
2006: 60th Anniversary Medal of the UNESCO
2006: Légion d'honneur (Frankrijk)
2007: Carl Linnaeus-eredoctoraat, Universiteit van Uppsala
2007: Eredoctoraat van Universiteit van Liverpool
2008: Eredoctoraat van Universiteit van Toronto
2009: Eredoctoraat van National University of Córdoba
2009: Eredoctoraat van Pablo de Olavide University
2010: Bambi prijs in the categorie "Onze Aarde"
2010: Golden Doves for Peace journalistic prize issued by the Italian Research Institute Archivio Disarmo
2011: Eredoctoraat van American University of Paris
2011: Orde van Verdienste (Italië)
2012: Named Grand Marshal of the 2013 Tournament of Roses Parade
2012: Eredoctoraat van National Tsing Hua University (NTHU, Taiwan)
2013: Key to the city by Gustavo Petro, former mayor of Bogota (Colombia)
2013: Eredoctoraat van Trinity College Dublin
2014: President's Medal by the British Academy
2015: The Perfect World Foundation Award The Conservationist of the years 2015 & The Prize "The Fragile Rhino"
2017: International Cosmos Prize
2019: Gold Medal of the Royal Canadian Geographical Society
2019: Eredoctoraat in de wetenschap from McGill-universiteit
2020: Eredoctoraat in de wetenschap van Universiteit Hasselt^[8]
2023: Officier in de Orde van Oranje-Nassau (Nederland).^[9]

Publicaties bewerken

Boeken bewerken

1969 - My Friends the Wild Chimpanzees
1971 - Innocent Killers
1971 - In the Shadow of Man
1986 - The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior
1990 - Through a Window: 30 years observing the Gombe chimpanzees
1991 - Visions of Caliban
1999 - Brutal Kinship
1999 - Reason For Hope; A Spiritual Journey
2000 - 40 Years At Gombe
2000 - Africa In My Blood
2001 - Beyond Innocence: An Autobiography in Letters, the later years
2002 - The Ten Trusts: What We Must Do To Care for the Animals We Love
2005 - Harvest for Hope: A Guide to Mindful Eating
2009 - Hope for Animals and Their World: How Endangered Species Are Being Rescued from the Brink
2013 - Seeds of Hope: Wisdom and Wonder from the World of Plants
2021 - The Book of Hope

Kinderboeken bewerken

1972 - Grub: The Bush Baby
1988 - My Life with the Chimpanzees
1989 - The Chimpanzee Family Book
1989 - Jane Goodall's Animal World: Chimps
1989 - Animal Family Series: Chimpanzee Family; Lion Family; Elephant Family; Zebra Family; Giraffe Family; Baboon Family; Hyena Family; Wildebeest Family
1994 - With Love
1999 - Dr. White
2000 - The Eagle & the Wren
2001 - Chimpanzees I Love: Saving Their World and Ours
2002 - (voorwoord) "Slowly, Slowly, Slowly," Said the Sloth door Eric Carle
2004 - Rickie and Henri: A True Story

Films bewerken

Goodall is het onderwerp van meer dan 40 films en documentaires:

1965 - Miss Goodall and the Wild Chimpanzees, National Geographic Society
1975 - Miss Goodall: The Hyena Story
1984 - Among the Wild Chimpanzees, National Geographic Special
1988 - People of the Forest'
1990 - Chimpanzee Alert
1990 - The Life and Legend of Jane Goodall, National Geographic Society.
1990 - The Gombe Chimpanzees, Bavarian Television
1995 - Fifi's Boys, BBC
1996 - Chimpanzee Diary, BBC2 Animal Zone
1997 - Animal Minds, BBC
Stem van zichzelf in de animatiereeks The Wild Thornberrys
2000 - Jane Goodall: Reason For Hope PBS-special
2001 - Chimps R Us, SAF seizoen 11, aflevering 8. Scientific American Frontiers.
2002 - Jane Goodall's Wild Chimpanzees, in samenwerking met Science North
2005 - Jane Goodall's Return to Gombe, Animal Planet
2006 - Chimps, So Like Us, HBO-film genomineerd voor een Academy Award in 1990
2007 - When Animals Talk We Should Listen, in coproductie met Animal Planet
2010 - Jane's Journey, in coproductie met Animal Planet
2012 - Chimpanzee, in coproductie met Disneynature
2017 - Jane, biografie van National Geographic Studios, in samenwerking met Public Road Productions
2020 - Jane Goodall: The Hope, biografie, National Geographic Studios

Bestseller 60 bewerken

Boeken met noteringen in de Nederlandse Bestseller 60	Datum van verschijnen	Datum van binnenkomst	Hoogste positie	Aantal weken	Opmerkingen
Het boek van hoop	2021	27-10-2021	19	1

Externe links bewerken

(en) The Jane Goodall Institute
(nl) Jane Goodall Instituut Nederland
(nl) (fr) (en) Jane Goodall Instituut Belgium

Bronnen, noten en/of referenties

↑ JGI-USA Board of Directors. Geraadpleegd op 22 september 2015.
↑ (en) Research in Gombe is OFFICIALLY Guinness' Longest Wild Chimp Study. Jane Goodall's Good for All News (17 november 2018). Gearchiveerd op 14 december 2019. Geraadpleegd op 7 mei 2020.
↑ Jane Goodalls wilde orchidee. National Geographic (21 mei 2015). Gearchiveerd op 26 mei 2015. Geraadpleegd op 25 mei 2015.
↑ HOME. www.thejanegoodallinstitute.com. Gearchiveerd op 29 augustus 2020. Geraadpleegd op 7 mei 2020.
↑ Wie zijn we. Jane Goodall Instituut Belgium. Gearchiveerd op 2 maart 2020. Geraadpleegd op 19 april 2020.
↑ Wereldberoemde chimpansee-expert Jane Goodall geeft lezing op Universiteit Utrecht. De Utrechtse Internet Courant (14 november 2019). Gearchiveerd op 9 augustus 2020. Geraadpleegd op 19 april 2020.
↑ Jane Goodall over de relatie tussen mens en dier. NPO-start (19 april 2020). Gearchiveerd op 20 april 2020.
↑ Jane Goodall: een rockster onder de antropologen. EOS Wetenschap (12 november 2020). Gearchiveerd op 13 november 2020. Geraadpleegd op 15 november 2020.
↑ Lintje voor Jane Goodall, die al 60 jaar strijdt voor apen en natuur. nos.nl (29 april 2023). Gearchiveerd op 29 april 2023. Geraadpleegd op 29 april 2023.

Zie de categorie Jane Goodall van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] JGI-USA Board of Directors. Geraadpleegd op 22 september 2015.

[2] (en) Research in Gombe is OFFICIALLY Guinness' Longest Wild Chimp Study. Jane Goodall's Good for All News (17 november 2018). Gearchiveerd op 14 december 2019. Geraadpleegd op 7 mei 2020.

[3] Jane Goodalls wilde orchidee. National Geographic (21 mei 2015). Gearchiveerd op 26 mei 2015. Geraadpleegd op 25 mei 2015.

[4] HOME. www.thejanegoodallinstitute.com. Gearchiveerd op 29 augustus 2020. Geraadpleegd op 7 mei 2020.

[5] Wie zijn we. Jane Goodall Instituut Belgium. Gearchiveerd op 2 maart 2020. Geraadpleegd op 19 april 2020.

[6] Wereldberoemde chimpansee-expert Jane Goodall geeft lezing op Universiteit Utrecht. De Utrechtse Internet Courant (14 november 2019). Gearchiveerd op 9 augustus 2020. Geraadpleegd op 19 april 2020.

[7] Jane Goodall over de relatie tussen mens en dier. NPO-start (19 april 2020). Gearchiveerd op 20 april 2020.

[8] Jane Goodall: een rockster onder de antropologen. EOS Wetenschap (12 november 2020). Gearchiveerd op 13 november 2020. Geraadpleegd op 15 november 2020.

[9] Lintje voor Jane Goodall, die al 60 jaar strijdt voor apen en natuur. nos.nl (29 april 2023). Gearchiveerd op 29 april 2023. Geraadpleegd op 29 april 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]