Wikipedia

Giacomo Meyerbeer

Duits-Franse componist en dirigent

Giacomo Meyerbeer, geboren als Jakob Liebmann Meyer Beer (Tasdorf (thans gemeente Rüdesdorf) bij Berlijn, 5 september 1791 - Parijs, 2 mei 1864) was een Duits componist en dirigent. Hij was een van de succesvolste operacomponisten uit de 19e eeuw en de voornaamste vertegenwoordiger van de grand opéra.

Giacomo Meyerbeer
Giacomo Meyerbeer
Algemene informatie
Volledige naam Giacomo Meyerbeer
Bijnaam Jakob Liebmann Meyer Beer
Geboren 5 september 1791
Geboorteplaats TasdorfBewerken op Wikidata
Overleden 2 mei 1864
Overlijdensplaats ParijsBewerken op Wikidata
Land Vlag van Duitsland Duitsland
Werk
Genre(s) Klassiek, Opera
Beroep componist, muziekpedagoog, dirigent
(en) AllMusic-profiel
(en) Discogs-profiel
(en) IMDb-profiel
(en) MusicBrainz-profiel
Portaal  Portaalicoon   Muziek
Monument voor Giacomo Meyerbeer in Spa. Meyerbeer verbleef meermaals in dit mondaine Belgische kuuroord.

Levensloop bewerken

Meyerbeer groeide op in Berlijn als zoon van de Joodse bankier Juda Herz Beer en Amalie Beer (geboren Malka Lipmann Meyer Wulff). Zijn broers waren de zakenman en amateurastronoom Wilhelm Beer en de schrijver Michael Beer. Jakob werd reeds jong als pianist opgeleid door Franz Seraphinus Lauska en Muzio Clementi. Hij begon als muzikant op te treden op zijn negende.

Latere compositiestudies werden geleid door kapelmeester B. A. Weber, vervolgens door Carl Friedrich Zelter en vanaf 1810 door abbé Vogler in Darmstadt, waar hij Carl Maria von Weber als schoolgenoot kreeg. Oorspronkelijk schreef hij verschillende religieuze composities en cantates, zoals Gott und die Natur. Vanaf 1810 signeerde hij met 'Meyerbeer'.

Zich toeleggend op dramatische compositie – waaraan hij zich later volledig zou wijden – schreef hij de opera Iephthas Gelübde, die voor het eerst in München werd opgevoerd, maar lauw werd onthaald. In 1813 trok hij naar Wenen om zich tien maanden aan studie te wijden bij Antonio Salieri. Hier schreef hij zijn tweede opera, Die beiden Kalifen, die in Wenen en Stuttgart maar weinig succes oogstte. Nu zou hij naar voorbeeld van Gioacchino Rossini zijn ernstig artistiek en technisch streven ombuigen in een meer toegankelijke en zintuiglijk bevallige vorm.

In 1814 trok Meyerbeer naar Parijs en tegen het eind van 1815 naar Italië, waar hij een aantal opera’s in de Italiaanse stijl en voor de Italiaanse markt zou schrijven, waarvan de partituren bewerkt werden door Rossini. Hiervan vonden Emma di Resburgo, Margherita d'Anjou en Il crociato in Egitto enige ingang in Duitsland. De andere waren Romilda e Constanza, La Semiramide riconosciuta, L'esule di Granada en Almansor.

Terug in Parijs in 1824 ging Meyerbeer samenwerken met de Franse librettist Eugène Scribe, wat resulteerde in de opera Robert le Diable, die in 1831 in Parijs in première ging en op enorme bijval bij het publiek kon rekenen. De samenwerking met Scribe zou een productieve periode inluiden waarin Meyerbeer uit de schaduw van zijn grote voorbeelden Rossini en Auber kon treden. De muziek versterkte steevast het verhaal en de dramatiek en was prachtig gearrangeerd. Zij was melodieus, energiek en contrastrijk.

Zijn tweede grote werk op een tekst van Scribe werd begin 1835 voltooid, maar zou pas in 1836 worden opgevoerd als Les Huguenots. Het overtrof zijn vorige opera qua inventiviteit, dramatiek en techniek en behaalde zowel in Parijs als in de rest van Europa een daverend succes.

In 1842 werd Meyerbeer door de koning van Pruisen als hoofddirigent aangesteld in opvolging van Spontini, met de verplichting om vier maanden per jaar de Berlijnse opera te leiden. In de praktijk was dit echter vooral een erefunctie en Meyerbeer schonk zijn loon aan de kapel.

Naast kleinere gelegenheidscomposities, verschenen Das Feldlager in Schlesien voor de inwijding van de Berlijnse Opera in 1844, de muziek voor het treurspel van zijn overleden broer Michael Struensee en de derde grote opera, Le prophète, die voor het eerst in 1849 te Parijs werd opgevoerd en vervolgens op alle grote Duitse podia werd gebracht.

De laatste werken van Meyerbeer, die van nu af afwisselend in Berlijn en Parijs leefde, waren L'étoile du nord 1854, een herwerking van Das Feldlager in Schlesien voor de Parijse komische opera, en Dinorah, ou le pardon de Ploermel 1859, een tweede, minder creatieve opéra-comique. Verder schreef hij nog gelegenheidsstukken zoals Schillermarsch ter gelegenheid van het Schillerjubileum, de Fackeltänze bij de kroning van de koning van Pruisen en de Festouvertüre.

Toen hij in Parijs de première van zijn twintig jaar oude maar nog niet opgevoerde opera L'Africaine voorbereidde, stierf Meyerbeer onverwachts. Zijn lichaam werd – zoals bij testament bepaald – bijgezet op het Joods kerkhof aan de Schönhauser Allee te Berlijn.

Meyerbeers testament bepaalde ook dat zijn aanzienlijke nalatenschap werd nagelaten aan minder fortuinlijke kunstenaars. De Meyerbeer Stichting zou elke twee jaar een wedstrijd organiseren voor veelbelovende Duitse componisten, met als inzet een beurs voor een studieverblijf van zes maanden in Italië en de steden Wenen, München, en Dresden.

Werk bewerken

Zijn opera’s - vooral Les Huguenots met zijn dramatische warmte, karakteristieke melodieën en weloverwogen orkestrering - oefenden tot in de vroege twintigste eeuw een enorme aantrekkingskracht uit op het Europese publiek.

Hij wist de Duitse, Italiaanse en Franse stijl tot een eigen eclectische operastijl samen te voegen, die de grand opéra zou blijven kenmerken.

Vooral met de vorm van zijn opera's oefende Meyerbeer invloed uit op andere operacomponisten, zoals Jacques Fromental Halévy en Daniel François Esprit Auber. Zelfs Hector Berlioz onderging zijn invloed tot op zekere hoogte in zijn opera Les Troyens, Giuseppe Verdi in Aida en Don Carlos, Richard Wagner in Rienzi.

Meyerbeer was artistiek gezien tot meer in staat dan wat het grote publiek kon waarderen. Dat hij zich niettemin aan de smaak van het publiek aanpaste, kunnen we hem moeilijk kwalijk nemen. Het gevolg van deze concessie is wel geweest, dat de belangstelling voor zijn werken in de twintigste eeuw vrijwel volledig verdwenen is, en Meyerbeer alleen nog als een historische figuur beschouwd werd. Wellicht is het tijd voor een herontdekking.

Van Berlioz is de bekende uitspraak afkomstig dat Meyerbeer niet alleen het geluk had talent te hebben, maar ook het talent om geluk te hebben.

Composities bewerken

Werken voor orkest bewerken

  • 1839 Fantasie
  • 1845 Fackeltanz Nr. 1 in Bes-groot (ook voor harmonieorkest)
  • 1853 Fackeltanz Nr. 3 in c-klein (ook voor harmonieorkest)
  • 1858 Fackeltanz Nr. 4 in C-groot (zur Ankunft des neuvermählten Kronprinzen Friedrich Wilhelm mit Prinzessin Victoria von England) (ook voor harmonieorkest)
  • 1859 Festmarsch zu Schillers 100-jähriger Geburtstagsfeier
  • 1861 Krönungsmarsch für zwei Orchester aufgeführt in Königsberg während des Krönungszuges nach der Kirche seiner Majestät dem König Wilhelm I von Preußen
  • 1862 Festouverture im Marschstil für die Londoner Weltanschauung

Werken voor harmonieorkest bewerken

Oratoria en cantates bewerken

  • 1806 Kantate zur Geburtstagsfeier von Liebmann Meyer Wulff
  • 1809 Kantate zur Geburtstagsfeier von Amalia Beer - tekst: Aron Wolfssohn
  • 1811 Kantate zur Geburtstagsfeier von Jacob Beer - tekst: Aron Wolfssohn
  • 1811 Gott und die Natur, oratorium
  • 1815 Gli Amori di Teolinda, dramatische cantate - libretto: Gaetano Rossi - première: 18 maart 1816, Verona

Muziektheater bewerken

Opera's bewerken

Voltooid in titel aktes première libretto
1811-1812 Jephtas Gelübde 3 aktes 23 december 1812, München, Hoftheater Aloys Wilhelm Schreiber
1812 Wirth und Gast, oder Aus Scherz Ernst;
1e rev. als: Die beiden Kalifen;
2e rev. als: Alimelek 		2 aktes 6 januari 1813 Stuttgart, Hoftheater;
1e rev.: 20 oktober 1814, Wenen, Theater am Kärntnertor;
2e rev.: 1815, Praag 		Johann Gottfried Wohlbrück
1814 Das Brandenburger Tor 1 akte 5 september 1991, Berlijn, Schauspielhaus, Berliner Festwochen Johann Emanuel Veith
1817 Romilda e Costanza 2 aktes 19 juli 1817, Padua, Teatro Nuovo Gaetano Rossi
1819 Semiramide riconosciuta 2 aktes 3 februari 1819, Turijn, Teatro Regio di Torino Gaetano Rossi, naar Pietro Metastasio
1819 Emma di Resburgo 2 aktes 26 juni 1819, Venetië, Teatro San Benedetto Gaetano Rossi, naar Leone Andrea Tottola en Jean Nicolas Bouilly
1820 Margherita (Margarita) d'Anjou 2 aktes 14 november 1820, Milaan, Teatro alla Scala;
Franse versie: 11 maart 1826, Parijs, Théâtre de l'Odéon 		Felice Romani, naar Réné-Charles Guilbert de Pixérécourt;
Franse versie (vertaling): Thomas Sauvage
1821-1822 L'Esule di Granata 2 aktes 12 maart 1822, Milaan, Teatro alla Scala Felice Romani
1823-1824 Il Crociato in Egitto (De kruisridders in Egypte) 2 aktes 1e versie: 7 maart 1824, Venetië, Teatro La Fenice;
2e versie: 25 september 1825, Parijs, Théâtre-Italien 		Gaetano Rossi
1826-1831 Robert le diable (Robert de duivel) 5 aktes 21 november 1831, Parijs, Opéra Garnier Eugène Scribe en Germain Delavigne
1832-1836 Les Huguenots;
a) ook bekend als: Anglikaner und Puritaner;
b) en als: Die Gibellinen in Pisa;
c) en als: Die Welfen und Gibellinen 		5 aktes 29 februari 1836, Parijs, Opéra Garnier;
a) 1838, München;
b) 1839, Wenen, Theater in der Josefstadt;
c) 1839, Wenen 		Eugène Scribe, Émile Deschamps en Gaetano Rossi;
a) Charlotte Birch-Pfeiffer;
b) Georg Ott
1835-1849 Le Prophète 5 aktes 16 april 1849, Parijs, Opéra Garnier Eugène Scribe en Emile Deschamps
1837-1864 L'Africaine;
ook bekend als Vasco da Gama,
na het overlijden van Meyerbeer door François-Joseph Fétis voltooid 		5 aktes 28 april 1865, Parijs, Opéra Garnier August Eugène Scribe en Charlotte Birch-Pfeiffer
1843-1844 Ein Feldlager in Schlesien;
a) ook bekend als: Vielka 		3 aktes 7 december 1844, Berlijn, Staatsopera Unter den Linden;
a) 18 februari 1847, Wenen, Theater am Kärntnertor 		Eugène Scribe, vertaalt van Ludwig Rellstab;
a) Charlotte Birch-Pfeiffer
1849-1854 L'Étoile du Nord;
2e versie: als Stella del nord 		3 aktes 1e versie: 16 februari 1854, Parijs, Opéra-Comique;
2e versie: 19 juli 1854, Londen, Royal Opera House Covent Garden 		Eugène Scribe, naar Vielka en zijn ballet-pantomime La Cantinière
1854-1859 Le Pardon de Ploërmel;
2e versie: als Dinorah;
3e versie: Le Chercheur du trésor;
4e versie: Die Wallfahrt nach Ploërmel 		3 aktes 1e versie: 4 april 1859, Parijs, Opéra-Comique;
2e versie: 26 juli 1859, Londen, Royal Opera House Covent Garden 		naar Jules Barbier, Michel Carré en de componist;
3e versie: naar Michel Carré

Toneelmuziek bewerken

Werken voor koren bewerken

  • 1814 Das Königslied eines freien Volkes, voor vier mannenkoor en blaasinstrumenten - tekst: Friedrich Wilhelm Gubitz
  • 1814 Des teutschen Vaterland, voor vier mannenkoor en blaasinstrumenten - tekst: Ernst Moritz Arndt
  • 1835 Bundeslied, voor mannenkoor
  • 1850 Uv'nukho yomar, voor driestemmig koor - tekst: Samuel Naumbourg, Hebreeuws gebed "Zemiroth Yisrael"
  • 1851 Friedericus Magnus, voor gemengd koor en orkest
  • 1857 Pater Noster, voor gemengd koor
  • 1858 Salve Regina, voor gemengd koor
  • 1864 Prière du matin, voor dubbel gemengd koor - tekst: Émile Deschamps

Vocale muziek bewerken

  • 1834 Festgesang zur Errichtung des Gutenberg-Denkmals in Mainz, voor 4 solisten (mannenstemmen), mannenkoor en piano
  • 1845 Festgruß zum Empfangen Ihrer Majestät Königin Victoria an dem Rhein, voor vier mannenstemmen (solo) en gemengd koor
  • 1848 Festhymne zur 25. Vermählungsfeier Ihrer Majestäten des Königs (Frederik Willem IV van Pruisen) und der Königin (Elisabeth Ludovika van Beieren) von Preußen, voor solisten en gemengd koor
  • 1851 Ode an Rauch zur Einweihung des Denkmals Friedrich des Großen, voor solisten, gemengd koor en orkest
  • 1853 Psalm 91, voor sopraan, alt, tenor, bas en dubbel gemengd koor
  • Lieder, o.a. Le chant du berger

Kamermuziek bewerken

  • 1813 Klarinettenquintett

Bibliografie bewerken

  • Hector Berlioz: Avonden met het orkest; Vijfde avond: De "s" in "Robert le Diable", een grammaticaal verhaal, Mens en Melodie 50:47-9 Jan 1995
  • Hector Berlioz, Avonden met het orkest (vertaling van «Les soirées de l'orchestre» door Pepijn van Doesburg), Amsterdam/Antwerpen: Atlas, 2006 (512 blz.). ISBN 90-450-1371-1
  • M. Cornaz: Le fonds musical des archives de la famille d'Arenberg a Enghien, Revue Belge de Musicologie 49:139+ 1995
  • Piero Sonti: Repertorio di musica sinfonica - Gli autori, le composizioni dal Seicento a oggi, Ricordi, 2001, 1060 p., ISBN 978-8809022553
  • Francis Claudon: Dictionnaire de l'opéra-comique français, Paris: Peter Lang, 1995, 531 p., ISBN 978-3906753423
  • G. Quarg: Adolf Bernhard Marx an Giacomo Meyerbeer: Briefe aus den Jahren 1839 bis 1845, Musica 49:166-72 N3 1995
  • A. Pascuzzi: L'opera francese nell'800, Rassegna Musicale Curci Quadrimestrale 48:25-7 N2 1995
  • Gaspare nello Vetro: Nomi Citati Nella Cronologia, in: Teatro Reinach 1871-1944: gli spettacoli musicali opere concerti operette, Parma: Comune di Parma - Archivo storico Teatro Regio, 1995, 653 p.
  • Richard Bletschacher: Apollons Vermächtnis: vier Jahrhunderte Oper, Wien: Ueberreuter, 1994, 496 p., ISBN 978-3800034987
  • J. Loskill: Große Oper in der großen Halle, Opernwelt N2:53 Feb 1994
  • Theodore Fenner: Italian Opera: the Operas, in: Opera in London: views of the press 1785-1830, Carbondale, Illinois: Southern Illinois University Press, 1994, 788 p., ISBN 978-0-80931-912-1
  • Marta Ottlová: Mezinarodni konference "Giacomo Meyerbeer: kriticka edice dila, Hudební věda 31:169-71 N2 1994
  • Mark Everist: The name of the rose: Meyerbeers opera comique, "Robert le Diable", Revue de Musicologie 80:211-50 N2 1994
  • Wolfgang Suppan, Armin Suppan: Das Neue Lexikon des Blasmusikwesens, 4. Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Schulz GmbH, 1994, ISBN 3-923058-07-1
  • Wolfgang Suppan: Das neue Lexikon des Blasmusikwesens, 3. Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Schulz GmbH, 1988, ISBN 3-923058-04-7
  • Wolfgang Suppan: Lexikon des Blasmusikwesens, 2. eränzte und erweiterte Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Fritz Schulz, 1976
  • Mark Everist: Giacomo Meyerbeer, the Theatre Royal de l'Odeon, and music drama in Restoration Paris, 19th Century Music 17:124-48 N2 1993
  • H. Moeller: Myslenky k Novemu vydani Meyerbeera, Hudební věda 31:185-7 N2 1994
  • Maximilian Wittmann: Meyerbeer and Mercadante? The reception of Meyerbeer in Italy, Cambridge Opera Journal 5:115-32 N2 1993
  • A. le Naour: Schöpfer der Grand Opera: Giacomo Meyerbeer: eine Ausstellung in Berlin, Musica 46:186-7 N3 1992
  • F. van der Kooij: Ein Streifzug durch Tante Caecilias Kolonialwarenladen, Dissonanz/dissonance N32:8-9 May 1992
  • W. E. Runyan: French grand opera: its influence upon orchestration, Opera Journal: (US) 25:3-34 N1 1992
  • Franco Rossi, Michele Girardi: Indice Dei Nomi, in: Il teatro la Fenici: chronologia degli spettacoli 1938-1991, Venezia: Albrizzi Editore, 1992, 650 p., ISBN 88 317 5509 9
  • Vefa de Bellaing: Autres compositeurs inspire par la Bretagne, in: Dictionnaire des compositeurs de musique en Bretagne, Nantes: Ouest Editions (18 février 1992). 280 p., ISBN 978-2-908-26111-0
  • Frieder Reininghaus: Für eine bessere Zukunft - Ein Meyerbeer-Kongress in Thurnau, Neue Zeitschrift für Musik 153:36-7 Jan 1992
  • Frieder Reininghaus: Tot oder wiedererweckt? Meyerbeers Opern auf den deutschen Bühnen nach 1945, Neue Zeitschrift für Musik 149:4-10 Jun 1988
  • Dieter Klöcker: Meyerbeers wiederentdecktes und für Heinrich Baermann entstandenes Klarinettenquintett, Tibia 17:178-81 N3 1992
  • M. Jahrmaerker: Thurnau, 25. bis 29. September 1991: Symposion "Giacomo Meyerbeer", Die Musikforschung, 45:285-6 N3 1992
  • D. D. Scholz: Weltbürger der Musik - Eine Meyerbeer-Ausstellung in Berlin, Neue Zeitschrift für Musik 153:35-6 Jan 1992
  • Henry Pleasants: The tragedy of Meyerbeer, Opera Quarterly: 8:28-38 N1 1991
  • D. Harris: A composer by moments, Opera News 55:26-8 May 1991
  • P. J. Smith: Viewpoint Meyerbeer, Opera News 55:4 May 1991
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution, Bärenreiter-Verlag, Kassel 1988, ISBN 3-7618-0899-2
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 2: Das 19. Jahrhundert, Bärenreiter Verlag, Kassel 1991, ISBN 3-7618-1028-8
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 3: Das 20. Jahrhundert. Teil 1: Von Verdi und Wagner bis zum Faschismus, Bärenreiter Verlag, Kassel 2000, ISBN 3-7618-14364
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 3: Das 20. Jahrhundert. Teil 2: Deutsche und italienische Oper nach 1945, Frankreich und Großbritannien, Bärenreiter Verlag, Kassel 2005, ISBN 3-7618-14372
  • Ulrich Schreiber: Opernführer für Fortgeschrittene. Die Geschichte des Musiktheaters - Band 3: Das 20. Jahrhundert, Teil 3: Ost- und Nordeuropa, Nebenstränge am Hauptweg, Interkontinentale Verbreitung, Bärenreiter Verlag, Kassel 2006, ISBN 3-7618-18599
  • M. Parouty: Les Huguenots a Montpellier, Diapason-Harmonie (Currently Diapason (France)) N367:26 Jan 1991
  • Milan Pospíšil: Meyerbeerovy dopisy v ceskych archivech, Hudební věda 28:257-65 N3 1991
  • Milan Pospíšil: O Meyerbeerovi v Drazdanech, Hudební věda 28:378-9 N4 1991
  • Paul E. Bierley, William H. Rehrig: The heritage encyclopedia of band music: composers and their music, Westerville, Ohio: Integrity Press, 1991, ISBN 0-918048-08-7
  • R. Swanston: Meyerbeer: a European composer of music-drama before Wagner. - A bicentenary reassessment, Royal College of Music Magazine 88:22-7 N3 1991
  • H. Berck: Bratsche: oder, Viola d'amore in Scène et Romance des Raoul aus Giacomo Meyerbeers Oper "Les Huguenots" (1836)?, Die Viola/The Viola/l'Alto, 6:21-8 1991
  • Will Crutchfield: Meyerbeer at 200, Opera News 55:22+ May 1991
  • Ronald Crichton: Sketches for a portrait of Meyerbeer, Opera (England) 41:1419-25 Dec 1990
  • Montpellier "Il crociato in Egitto"., Diapason-Harmonie (Currently Diapason (France)) N363:36 Sep 1990
  • Gerd Rienacker: Wirkung ohne Ursache? Dramaturgie und Aesthetik Meyerbeers im Spiegel von Richard Wagners Kritik, Musik und Gesellschaft 39:232-8 May 1989
  • Reiner Zimmermann: Komponist extremer Wirkungen - Zum Leben und Schaffen Giacomo Meyerbeers, Musik und Gesellschaft 39:226-31 May 1989
  • G. Muller: Ein politischer Stellvertreterkrieg - Heinrich Heines Auseinandersetzung mit Giacomo Meyerbeer, Musik und Gesellschaft 39:241-4 May 1989
  • Joachim Herz: Unverantwortliche Gedanken und zu verantwortende Erfahrungen mit Giacomo Meyerbeer, Musik und Gesellschaft 39:238-41 May 1989
  • Matthias Brzoska: Historisches Bewußtsein und musikalische Zeitgestaltung, Archiv für Musikwissenschaft 45:60+ N1 1988
  • Paolo Fabbri, Roberto Verti: Personaggi Citati Nelle Fonti, in: Due secoli di teatro per musica a Reggio Emilia. Repertorio cronologico delle opere e dei balli 1645-1857, Reggio Emilia: Edizioni del Teatro Municipale Valli, 1987, 479 p.
  • Joachim Toeche-Mittler: Armeemärsche, 1. Teil - Eine historische Plauderei zwischen Regimentsmusiken und Trompeterkorps rund um die deutsche Marschmusik, 2. Auflage, Neckargmünd, Kurt Vowinckel Verlag, 213 S.
  • Joachim Toeche-Mittler: Armeemärsche, 2. Teil - Sammlung und Dokumentation, 2. Auflage, Neckargmünd, Kurt Vowinckel Verlag, 1977, 161 S.
  • Joachim Toeche-Mittler: Armeemärsche, 3. Teil - die Geschichte unserer Marschmusik, 2. Auflage, Neckargmünd, Kurt Vowinckel Verlag, 1977,

Bronnen bewerken

Externe links bewerken

Bladmuziek van Giacomo Meyerbeer op de website van het International Music Score Library Project

Zie de categorie Giacomo Meyerbeer van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Giacomo_Meyerbeer&oldid=66819535"