Frantz Fanon

Frantz Fanon
	Fanon (Tunis, 1959)
Algemene informatie
Geboren	20 juli 1925; Fort-de-France
Overleden	6 december 1961; Washington
Beroep	schrijver, filosoof
Bekend van	Les Damnés de la Terre
Portaal	Mens & maatschappij

Frantz Fanon (Fort-de-France, 20 juli 1925 – Washington, 6 december 1961) was een Frans-Martinikaanse psychiater, schrijver, Pan-Afrikaans filosoof, vrijheidsstrijder en revolutionair. Zijn bekendste werk is Les Damnés de la Terre (De verworpenen der aarde, 1961). Zijn werk had grote invloed op het postkoloniale denken.

Biografie bewerken

Opleiding bewerken

Fanon werd geboren op Martinique, als zoon van een douaneambtenaar. Hij groeide op in een middenklassengezin, en volgde het Lycée Schoelcher, waar Aimé Césaire een van zijn leraren was.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende hij in het leger van de Vrije Fransen (waar hij het Oorlogskruis verdiende) en vervolgens studeerde hij geneeskunde en psychiatrie in Frankrijk. Hij werkte van 1952 tot 1956 als psychiater in Algerije waar hij zich ook bezighield met de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd, en wel als redacteur van het blad van het Front de Liberation Nationale (FLN).

Geschriften bewerken

Fanon is een denker en schrijver die niet alleen invloed had op het postkoloniale denken, maar ook op het marxisme en de kritische theorie van zijn tijd.

Zijn eerste boek, Peau noire, masques blancs (Zwarte huid, blanke/witte maskers), gaat over de psychologische gevolgen van kolonisatie en onderdrukking. Fanons opleiding en praktijkervaring leidde hem ertoe veel van de problemen die hij tegenkwam te zien als psychologisch en als product van dominantie die ontstaat in onderdrukkende koloniale omstandigheden. Bewustzijn beschouwde hij niet als een raciaal kenmerk, maar als een uit politieke en sociale omstandigheden ontstaan feit. Fanons bewustzijn strekte zich uit tot alle gekoloniseerde volken, ongeacht ras.

Met zijn tweede boek Les Damnés de la Terre verkreeg hij wereldwijde faam als inspiratiebron voor vrijheidsstrijders in de derde wereld. Fanon stelt zich niet tevreden met nationale of economische onafhankelijkheid, maar predikt een integraal herontwaken, ook in cultureel en intellectueel opzicht. Hiermee heeft Fanon grote invloed gehad op antikoloniale en nationale bevrijdingsbewegingen, zoals die van Ali Shariati in Iran, Steve Biko in Zuid-Afrika, Malcolm X in de Verenigde Staten en Ernesto Che Guevara op Cuba. Guevara was met name geïnteresseerd in Fanons theorieën over geweld. Shariata en Biko met name in Fanons ideeën over 'de nieuwe mens' en 'zwart bewustzijn'. Fanons invloed strekt(e) zich uit tot bevrijdingsbewegingen als de PLO in Palestina, de Black Panthers in de VS en de Tamiltijgers in Sri Lanka.^[1]

Josie Dublé bewerken

Fanon was gehuwd met Josie Dublé (1930-1989) en had met haar een zoon. Uit een eerdere relatie had hij een dochter.

Fanon staat er om bekend dat hij niet zelf zijn werken opschreef, maar ze dicteerde aan zijn vrouw Josie, die zijn werk opschreef en in een aantal gevallen redigeerde, aanpaste en aanvulde.^[2]

Fanon overleed op 36-jarige leeftijd aan de gevolgen van leukemie.

Nederlandstalige publicaties bewerken

Zwarte huid, blanke maskers. Vertaald door Evelien van Leeuwen. Utrecht, Bruna, 1971. 3e druk 1984 (Amsterdam, Van Gennep). ISBN 90-6012-562-2
Zwarte huid, witte maskers. Vertaald door Jeanne Holierhoek. Octavo Publicaties, 2018. ISBN 9789490334246.
De verworpenen der aarde. Inleiding door Jean-Paul Sartre. Vertaald door Han Meyer. Utrecht, Bruna, 1969. 3e druk 1984 (Amsterdam, Van Gennep). ISBN 9060123948
Waarom de Algerijnen geweld gebruiken: rede gehouden op de Afrikaanse konferentie van Accra. Amsterdam, Socialistisch Perspectief, 1960.

Controverse bewerken

Fanons eerste boek, Peau noire, masques blancs, is twee keer in het Nederlands vertaald. De eerste vertaling, door Van Leeuwen, stamt uit 1971, de tweede, door Holierhoek, uit 2018. De boekpresentatie van de tweede was op 13 december 2018 in De Balie,^[3] met als sprekers Glenn Helberg (transcultureel psychiater), Patricia Pisters (hoogleraar filmwetenschappen) en de schrijvers Babah Tarawally, Babs Gons en Grâce Ndjako. Holierhoek las een toelichting op haar vertaling voor.^[4] Deze avond bleek dat er een controverse was rondom de (al dan niet) vertaling van bepaalde Franse begrippen. Zo doet de vertaling van het Franse woord nègre door het Nederlandse woord neger volgens Ndjako onvoldoende recht aan Fanons inzet en project. Fanon gebruikte met opzet de begrippen Noir en nègre in verschillende betekenis. Volgens Ndjako zijn vertalers van kleur, zwarte denkers en activisten onmisbaar om tot een waardevolle vertaling te komen.^[5]

Bibliografie bewerken

Jaar	Titel	Uitgever	Vertaling	Notitie
1952	Peau noire, masques blancs	Éditions du Seuil	Black Skin, White Masks	Vertaling door Richard Philcox, uitgegeven door Grove Press, New York, 2008
1959	L'An V de la révolution algérienne	La Découverte	A Dying Colonialism	Vertaling uitgegeven door Monthly Review Press, 1965; heruitgegeven door Grove Press, New York, 1994
1961	Les Damnés de la Terre	La Découverte	The Wretched of the Earth	Vertaling door Richard Philcox, uitgegeven door Grove Press, New York, 2004
1964	Pour la révolution africaine	Écrits politiques	Toward the African Revolution	Vertaling uitgegeven door Monthly Review Press, 1967; heruitgegeven door Grove Press, New York, 1988
2011	Œuvres	La Découverte
2015	Écrits sur l’aliénation et la liberté	La Découverte	Alienation and Freedom	Vertaling uitgegeven door Bloomsbury Academic, Londen, 2018
2018	Écrits sur l’aliénation et la liberté. Œuvres II	La Découverte

Bronnen, noten en/of referenties

Hans Achterhuis Frantz Fanon: denken vanuit het perspectief van de onderdrukten, in Filosofen van de derde wereld: Frantz Fanon, Che Guevara, Paulo Freire, Ivan Illich, Mao Tse-Toeng, uitg. Ambo, Bilthoven (1975, diverse heruitg.); pp.32-47.

↑ Francio Guadeloupe, Anton de Kom, voorloper van Frantz Fanon, Caraïbisch Uitzicht, 22 maart 2010. Gearchiveerd op 28 september 2022.
↑ Gordon, Lewis (2015). What Fanon Said. New York: Fordham University Press.
↑ Zwarte Huid, Witte Maskers. Over Frantz Fanon. De Balie (13 december 2018). Gearchiveerd op 8 augustus 2022. Geraadpleegd op 9 juni 2022.
↑ Jeanne Holierhoek, Toelichting van de vertaalster (pdf). Octavo Publicaties (13 december 2020). Geraadpleegd op 8 juni 2022. "In de eerste versie van de Nederlandse vertaling was het woord nègre vaak als zwarte vertaald. Toen bleek dat de erfgenamen wilden dat strikt aan de termen in het origineel zou worden vastgehouden. Ze gaven er een beknopte motivatie bij: geen verhullen van de realiteit en het geweld van taal, geen eufemismen, geen aanpassing aan de hedendaagse moraal en sociale context."
↑ Grâce Ndjako (oktober-november 2019). Fanon: gevangen in de witte blik . Gearchiveerd op 26 februari 2021. De Nederlandse Boekengids, in samenwerking met Dipsaus en Alphabet Street 2019 (5) "Verschillende redacteuren hebben recent aangegeven specifieke woorden niet onvertaald te willen laten, maar in de filosofie is die strategie bepaald niet ongebruikelijk."

[1] Francio Guadeloupe, Anton de Kom, voorloper van Frantz Fanon, Caraïbisch Uitzicht, 22 maart 2010. Gearchiveerd op 28 september 2022.

[2] Gordon, Lewis (2015). What Fanon Said. New York: Fordham University Press.

[3] Zwarte Huid, Witte Maskers. Over Frantz Fanon. De Balie (13 december 2018). Gearchiveerd op 8 augustus 2022. Geraadpleegd op 9 juni 2022.

[4] Jeanne Holierhoek, Toelichting van de vertaalster (pdf). Octavo Publicaties (13 december 2020). Geraadpleegd op 8 juni 2022. "In de eerste versie van de Nederlandse vertaling was het woord nègre vaak als zwarte vertaald. Toen bleek dat de erfgenamen wilden dat strikt aan de termen in het origineel zou worden vastgehouden. Ze gaven er een beknopte motivatie bij: geen verhullen van de realiteit en het geweld van taal, geen eufemismen, geen aanpassing aan de hedendaagse moraal en sociale context."

[5] Grâce Ndjako (oktober-november 2019). Fanon: gevangen in de witte blik . Gearchiveerd op 26 februari 2021. De Nederlandse Boekengids, in samenwerking met Dipsaus en Alphabet Street 2019 (5) "Verschillende redacteuren hebben recent aangegeven specifieke woorden niet onvertaald te willen laten, maar in de filosofie is die strategie bepaald niet ongebruikelijk."

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]