Fort Rammekens

bouwwerk in Vlissingen

Fort Rammekens is een Nederlands fort bij Ritthem, bij de monding van het voormalige kanaal van Welzinge, dat toegang gaf tot de haven van Middelburg, op enkele kilometers ten oosten van Vlissingen aan de Westerschelde. Oorspronkelijk noemde men het fort ook wel Zeeburg. Tot de Franse tijd stond het fort half in de volle zee en was er bebouwing op aanwezig. Na die tijd heeft het fort veel van zijn oorspronkelijke allure verloren.

Fort Rammekens
Het fort in 2007
Locatie Ritthem, Vlag van Nederland Nederland
Coördinaten 51° 27′ NB, 3° 39′ OL
Algemeen
Eigenaar Staatsbosbeheer
Huidige functie museum
Gebouwd in 1547
Gebouwd door Donato de Boni di Pellizuoli en Peter Fransz
Monumentale status rijksmonument
Monumentnummer  37847
Website Fort Rammekens
Gezicht op de rede van Fort Rammekens bij Vlissingen (1652)
Fort Rammekens (Zeeland)
Fort Rammekens
Inname van Fort Rammekens in 1573 op een prent van Frans Hogenberg

In 1496 werd Rammekens genoemd als een baai waar schepen afmeerden. Johanna van Castilië ging hier op 8 september van dat jaar aan land, op weg naar haar huwelijksceremonie in Lier, waar ze in oktober met Filips de Schone in de echt zou treden.[1]

Bouw bewerken

Het fort dateert uit 1547, het werd gebouwd in opdracht van Maria van Hongarije die landvoogdes van de Nederlanden was. De belangrijkste taak was de drukke scheepvaartroutes naar Middelburg, destijds de grootste koopstad der Noordelijke Nederlanden, en Antwerpen te beschermen en te controleren. Op deze plek - het "Vlacke" genaamd - begon de toegang tot de vaarweg naar Middelburg en de vaargeul richting Antwerpen liep hier vlak langs de kust.[2]

De Italiaanse ingenieur Donato de Boni di Pellizuoli was verantwoordelijk voor het ontwerp van het fort. Het werd over de toenmalige zeedijk heen gebouwd en kreeg een ruitvorm met een naar de Westerschelde gericht bastion. Dat had dikke muren waarin kanonnen konden worden opgesteld. Er werd veel natuursteen toegepast vanwege het zoute zeewater. Aan het uiteinde van beide muren lagen halfbastions waar kanonnen in de open lucht stonden opgesteld. Pas veel later, gedurende de Napoleontische periode, werden deze halfbastions overwelfd en kregen ze een aarden dekking.[2] De muren aan de landzijde zijn gemetseld, hier is ook de ingang. De poort heeft een doorgang met bocht om te voorkomen dat vijandelijke kogels ver in het binnenterrein konden doordringen. De binnenplaats was bebouwd. Het fort had alleen aan de landzijde een slotgracht; aan de voorzijde lag de zee.

Tachtigjarige Oorlog bewerken

Het fort had tussen 1560 en 1575 een belangrijke rol in de Tachtigjarige Oorlog, het verwisselde meerdere malen van bezetter. Op 1 maart 1567 probeerde de geuzenleider Jan van Marnix Rammekens vergeefs in handen te krijgen. Op 5 augustus 1573 kon het dan toch worden ingenomen door watergeuzen onder bevel van Charles de Boisot.[3] Het slechts zeventig man sterke garnizoen gaf zich over na een kort gevecht. Op 8 februari 1574 werd hier de overdracht van de stad Middelburg ondertekend door Cristóbal de Mondragón en Willem van Oranje. Filips van Egmont werd er na 1580 door het Staatse leger gevangen gehouden.

Van 1585 tot 1616 was het Engels bezit: koningin Elizabeth kreeg het toen samen met Brielle, Vlissingen en Oostende in onderpand, in ruil voor een leger van vijfduizend soldaten dat de Nederlanden kwam helpen in de strijd tegen Spanje. In 1616 werd het weer aan Nederland overgedragen.

Andere bestemming bewerken

In 1787 werd op de binnenplaats van het fort een hospitaal ingericht voor zieke bemanningsleden van de schepen van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) die voor de kust lagen te wachten op gunstige wind. Na de bezetting door de Fransen kwam Fort Rammekens in 1814 weer in Nederlandse handen. Het zeefort werd in 1869 als vesting opgeheven maar bleef in gebruik als kruitmagazijn.[2]

Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1942) werden bovenop het fort twee bunkers van het type Tobruk Regelbau 201 gebouwd. Deze bunkers maakten deel uit van Landfront Vlissingen. Ook deze objecten zijn rijksmonumenten geworden op 12 juli 2013.

In de jaren 1960 werd het omringende schorrengebied van het Sloe ingepolderd; het Sloegebied werd een industriegebied met havens. Voor de haven werden strekdammen aangelegd waardoor het oude slikken en schorrengebied verdween. Fort Rammekens kwam daardoor verder van de zee te liggen. Sinds de jaren zestig zijn fort en omringend natuurgebied in beheer bij Staatsbosbeheer. Als oudste nog bestaande zeefort in West-Europa is het opgenomen in het register van rijksmonumenten. Vanwege de combinatie van geschiedenis en natuur werken Staatsbosbeheer en het Zeeuws maritiem muZEEum samen. Het museum regelt de ontvangst van de ruim 12.000 bezoekers die het fort per jaar aandoen.

Afbeeldingen bewerken

Literatuur bewerken

  • Bram Silkens en Jan van der Hoeve (red.): Fort Rammekens. Een Habsburgse vesting aan de Schelde. Pictures Publishers, 2022.
  • Karl Kiem, Die Baugeschichte der Festung Rammekens. Berlin 1982 (Diploma proefschrift TU Berlijn, typoscript).
  • Karl Kiem, "Rammekens, eine frühe Bastionärfestung in den Niederlanden (De Boni, ab 1547)", in: architectura, Zeitschrift für die Geschichte der Baukunst, 1987 vol. 18, nr. 1, p. 67–75.

Externe links bewerken

Zie de categorie Fort Rammekens van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.