Delmenhorst (stad)

gemeente in Nedersaksen, Duitsland

Delmenhorst (Nederduits: Demost) is een kreisfreie Stadt in de Duitse deelstaat Nedersaksen. De stad telt 77.503 inwoners (31 december 2020)[1] op een oppervlakte van 62,45 km². Op 31 december 2020 had 17,69% van de inwoners een niet-Duits staatsburgerschap (13.710 niet-Duitsers)[2] en hadden 105 inwoners het Nederlandse staatsburgerschap[3]. Sinds 2006 maakt Delmenhorst ook deel uit van de metropoolregio Bremen/Oldenburg[4].

Delmenhorst
Kreisfreie Stadt in Duitsland Vlag van Duitsland
Vlag van Delmenhorst
Wapen van Delmenhorst
Delmenhorst (Nedersaksen)
Delmenhorst
Situering
Deelstaat Vlag van de Duitse deelstaat Nedersaksen Nedersaksen
Coördinaten 53° 3′ NB, 8° 38′ OL
Algemeen
Oppervlakte 62,45 km²
Inwoners
(31-12-2020[1])
77.503
(1.241 inw./km²)
Hoogte 7 m
Burgemeester Petra Gerlach (CDU)
Overig
Postcodes 27749–27755
Netnummer 04221
Kenteken DEL
Gemeentenr. 03 4 01 000
Website www.delmenhorst.de
Locatie van Delmenhorst
Kaart van Delmenhorst
Portaal  Portaalicoon   Duitsland

Stadsdelen bewerken

Respectievelijk: stadsdeelnummer; aantal inwoners per 31 december 2010; wijken, die tot het stadsdeel behoren:

  • 1 Mitte; 7.791 Mitte/Nord, Mitte/West, Bahnhofstraße, Mitte/Ost, Wiekhorn
  • 2 Deichhorst 10.755 Tiergarten, Lange Wand, Caspari
  • 3 Dwoberg/Ströhen 8.327 Ströhen Nord, Lessingstraße, Hansaviertel
  • 4 Bungerhof 6.915 Deichhausen, Neuendeel, Hasbergen, Schönemoorer Straße, Deichhäuser Heide
  • 5 Schafkoven/Donneresch 10.058 Schohasbergen, Nordwolle, Tappenort
  • 6 Iprump/Stickgras 5.516 Emshoop, Bremer Straße
  • 7 Stickgras/Annenriede 10.621 Stephanusstraße, Tiefes Moor, An der Riede Nord, An der Riede Süd, Hasport
  • 8 Hasport/Annenheide 4.144 Hasportsee, Annenheide West, Annenheide Ost
  • 9 Düsternort 7.632 Stadion, Düsternort Süd
  • 10 Brendel/Adelheide 5.415 –

Ligging, verkeer, vervoer bewerken

Naburige gemeenten bewerken

  • Hude (Oldb) in het westen
  • Lemwerder in het noorden
  • Bremen in het oosten: vanaf het centrum van Delmenhorst is het ca. 8 km naar Bremen-Huchting en ca. 14 km naar het centrum van Bremen. De hoofdwegen maken nogal wat bochten; de afstand hemelsbreed van centrum naar centrum is slechts 10 km.
  • Stuhr in het oost-zuidoosten
  • Ganderkesee in het zuiden.

Rivieren en beken bewerken

Delmenhorst ligt in het laagland enkele kilometers ten zuiden van de rivier de Wezer en de polders van Stedingen. Direct ten noorden stroomt de Ochtum, die in de noordelijke buurgemeente Lemwerder in de Wezer uitmondt. Delmenhorst dankt zijn naam aan een ander stroompje, de Delme, dat in Twistringen in Naturpark Wildeshauser Geest ontspringt en in de stad bij wijze van stadsgracht is omgeleid. Op een kunstmatig eiland in de Delme bevindt zich de ruïne van het vroegere kasteel van Delmenhorst. De Delme is weer een zijriviertje van de Ochtum.

Autowegen bewerken

De Autobahn A1 Bremen- Osnabrück loopt ten zuiden van de gemeente langs. Op het grondgebied van het in het oosten aangrenzende Stuhr liggen afrit 58 Bremen/Brinkum en afrit 60 Delmenhorst Ost. De Autobahn A28 Bremen- Oldenburg eindigt op de grens van de gemeentes Delmenhorst en Stuhr. Door de zuidoostelijke wijken van de stad loopt de Bundesstraße B75. Bij de wijk Düsternort-Süd komt deze op de A28 uit.

Vliegverkeer bewerken

De Flughafen Bremen ligt slechts ca. 8 km ten oosten van de stad Delmenhorst, aan de zuidrand van Bremen.

Treinverkeer bewerken

Spoorlijn Verloop van de lijn Vervoerder
IC 2435 Norddeich Mole – Leer – Oldenburg – Delmenhorst – Bremen – Verden – Hannover – Braunschweig – Magdeburg – Halle (Saale) – Leipzig DB Regio Nord
RE 1 Norddeich Mole – Leer – Oldenburg – Delmenhorst – Bremen – Verden – Hannover DB Regio Nord
RE 19 Wilhelmshaven – Varel – Oldenburg – Delmenhorst – Bremen NordWestBahn
RB 58 Osnabrück – Vechta – Wildeshausen – Delmenhorst – Bremen NordWestBahn
Regio-S-Bahn Bremen/Niedersachsen#RS 3 Bad Zwischenahn – Oldenburg – Hude – Delmenhorst – Bremen NordWestBahn
Regio-S-Bahn Bremen/Niedersachsen#RS 4 Nordenham – Brake – Hude – Delmenhorst – Bremen NordWestBahn

Busverkeer bewerken

Delmenhorst heeft zeven, door de lokale firma DELBUS geëxploiteerde, stadsbuslijnen, die bovendien alle doorrijden naar het Roland-Center, een groot winkelcentrum aan de zuidwestkant van Bremen in het stadsdeel Huchting. In het busstation van dat winkelcentrum kan man dan op de Bremer tram of op andere bussen overstappen.

Economie bewerken

In de stad is een fabriek van diepvriesmaaltijden, -patat e.d. gevestigd, die intussen haar activiteiten heeft uitgebreid en nu ook een online supermarkt is. De al meer dan 100 jaar geleden opgerichte linoleumfabriek, die in 2014 en 2017 twee maal failliet ging, heeft in 2019 een doorstart gemaakt. De fabriek is in bezit van een Frans concern. In de stad is ook een fabriek, die hijskranen en landbouw- en graafmachines produceert, gevestigd.

De stad heeft een Amtsgericht en is inkoopcentrum voor de omliggende dorpen.

Historie bewerken

In de 12e eeuw werd de streek, die voordien uit moerasland bestond, door Hollandse immigranten bedijkt en ontgonnen. Er ontstond een landschap van langgerekte, door sloten van elkaar gescheiden landbouwpercelen met aan de dijk telkens een boerderij. Deze nederzettingen heten in het plaatselijk dialect: Hollersiedlungen, waarbij Holler mogelijk een verbastering van Hollander is.

Na hun overwinning in de Kruistocht tegen de Stedingers in 1234 werd door de mannen van de eerste graaf van Delmenhorst op een moerassig terrein aan de Delme een burcht, Horst genaamd, gebouwd. Zo komt Delmenhorst aan zijn naam. Delmenhorst was het middelpunt van het graafschap Delmenhorst, dat meestal verbonden was met het graafschap Oldenburg. In 1371 kreeg het stadsrechten naar Bremer model, het marktrecht echter pas in 1690. In 1311 werd de doorgaande handelsweg over land vanuit de stad Bremen verlegd en kwam in plaats van door het dorp Hasbergen, door Delmenhorst zelf te lopen. De burcht was van ca. 1450 tot haar inname door Hanzeatisch-Münsterse troepen in 1482 tijdelijk in handen van[5] een roofridder, hetgeen de doorgaande handel sterk bemoeilijkte. Na 1482 kreeg het Prinsbisdom Münster de zeggenschap over Delmenhorst. Van 1538 (Hasbergen) tot 1547 (Delmenhorst zelf) werd de gemeente door de graven van Oldenburg veroverd, waardoor de graafschappen herenigd werden. In 1577 werd er voor de derde keer een jongere tak te Delmenhorst gevestigd met graaf Anton II. De laatste graaf was Christiaan die in 1647 overleed. Daardoor vond de definitieve hereniging met Oldenburg plaats. Na het uitsterven van de graven van Oldenburg in 1667 kwamen beide graafschappen aan de koning van Denemarken. Onder Deens bewind werd Delmenhorst van 1711 tot 1731 verpand aan het keurvorstendom Hannover. In 1774 werden de graafschappen Oldenburg en Delmenhorst verenigd tot het hertogdom Oldenburg voor het huis Holstein-Gottorp. De burcht was in de 17e eeuw een fraai en weelderig lustslot, maar verviel in de 18e eeuw en werd daarna afgebroken. Alleen in het historisch museum van Delmenhorst zijn nog archeologische vondsten aanwezig, die aan dit kasteel herinneren.

De stad werd na de komst van de spoorwegen (1867: opening van de lijn naar Bremen en Oldenburg) een belangrijke vestiging van industrie. Met name de grote textielfabrieken (met een aparte zeep- en parfumfabriek, waarvoor afvalstoffen van de wolproductie als grondstof dienden) van Nordwolle ( 1884-1931/doorstart 1932-1981), die tot de grootste in deze branche in heel Duitsland behoorden, moeten worden genoemd. Nordwolle liet in 1888 ook een grote arbeiderswoonwijk bouwen. Verder waren er belangrijke fabrieken die jute, linoleum en kurkproducten maakten. Vanaf ca. 1900 werd Delmenhorst ook een belangrijke garnizoensstad.

In de nazi-periode werden in de industrie veel dwangarbeiders, ook vanuit concentratiekampen ingezet. De oorlogsschade door geallieerde bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef beperkt. In 1946 werd Delmenhorst bij de nieuw gevormde deelstaat Nedersaksen gevoegd. Vanaf datzelfde jaar kwamen liefst ca. 15.000 Heimatvertriebene, vooral Duitsers uit Silezië, in de stad wonen, waardoor extra stadsuitbreiding noodzakelijk werd. Van de vele kazernes in de stad werden er na 1990, toen de Koude Oorlog ten einde was en de militaire aanwezigheid werd ingekrompen, enkele gesloten en verbouwd tot woonvormen voor sociaal zwakkeren.

Monumenten e.d. bewerken

  • Het in 1908 door de architect Heinz Stoffregen ontworpen raadhuiscomplex met watertoren
  • In het stadscentrum staat de evangelisch-lutherse kerk van de Heilige Drie-eenheid, eind 18e eeuw gebouwd
  • Direct ten zuiden van het stadhuis, in een fraai stadspark, is de Burginsel (het Kasteeleiland). Hier stond vroeger het kasteel van de stad. Nu is het een plek, waar vaak muziekuitvoeringen e.d. worden gegeven. Direct aan de westrand van het park ligt het plaatselijke overdekte zwembad, met enige wellnessfaciliteiten.
  • Museum Stedelijke Kunstgalerie in de Villa Coburg, met als belangrijkste thema's:
  • Museum van de industriecultuur (officieel: Nordwestdeutsches Museum für IndustrieKultur) in gebouwen van de voormalige Nordwolle-fabrieken
  • Museum Watermolen Hasbergen: reconstructie van de, sinds 1450 bestaande, watermolen
  • Museumspoorlijn Jan Harpstedt, naar Harpstedt v.v.: toeristische ritten per stoomtrein, in de zomer en daarbuiten in de weekends
  • Enkele rond 1900 in jugendstil gebouwde fabrikantenvilla's

Bevolkingsontwikkeling bewerken

Bevolkingsontwikkeling 1968-heden[6]
Datum Inwoners Buitenlanders[a]
Totaal % Nederlanders
31.12.2022 78.385
31.12.2021 77.522 14.365 18,53% 105
31.12.2020 77.503 13.710 17,69% 105
31.12.2019 77.559 13.220 17,05% 105
31.12.2018 77.607 12.970 16,71% 100
31.12.2017 77.521 12.410 16,01% 100
31.12.2016 77.045 11.225 14,57% 100
31.12.2015 76.323 10.029 13,14% 90
31.12.2014 74.804 8.139 10,88% 89
31.12.2013 74.052 7.163 9,67% 95
31.12.2012 73.588 6.616 8,99% 87
31.12.2011 73.364 6.243 8,51% 81
31.12.2010 74.361 6.102 8,21% 76
31.12.2009 74.512 6.190 8,31% 77
31.12.2008 74.751 6.245 8,35% 76
31.12.2007 75.135 6.323 8,42% 77
31.12.2006 75.320 6.486 8,61% 74
31.12.2005 75.916 6.751 8,89% 75
31.12.2004 76.094 6.697 8,8% 74
31.12.2003 75.986 6.951 9,15% 74
31.12.2002 76.083 6.953 9,14% 76
31.12.2001 76.284 6.891 9,03% 72
31.12.2000 76.644 6.792 8,86% 75
31.12.1999 76.903 6.893 8,96% 84
31.12.1998 77.368 6.883 8,9% 89
31.12.1997 77.958 6.993 8,97% 83
31.12.1996 78.238 6.708 8,57% 75
31.12.1995 78.226 6.496 8,3% 84
31.12.1994 77.899 6.279 8,06% 81
31.12.1993 77.127 5.793 7,51% 87
31.12.1992 76.848 5.759 7,49% 83
31.12.1991 75.967 4.984 6,56% 83
31.12.1990 75.154 4.823 6,42% 86
31.12.1989 74.350
31.12.1988 72.901
31.12.1987 72.315 4.264 5,9%
31.12.1986 70.512 4.162 5,9%
31.12.1985 70.546 4.058 5,75%
31.12.1984 70.671 4.138 5,86%
31.12.1983 71.574 4.841 6,76%
31.12.1982 71.888 5.150 7,16%
31.12.1981 72.282 5.136 7,11%
31.12.1980 72.370 4.853 6,71%
31.12.1979 72.140 4.520 6,27%
31.12.1978 71.726 4.247 5,92%
31.12.1977 71.645
31.12.1976 71.499
31.12.1975 71.488
31.12.1974 70.992
31.12.1973 69.559
31.12.1972 68.463
31.12.1971 67.278
31.12.1970 66.301
31.12.1969 66.156
31.12.1968 64.919
Datum Inwoners Totaal % Nederlanders
Buitenlanders[a]
  1. a b Vanwege geheimhoudingsredenen (§ 16 Bundesstatistikgesetz) worden de statistieken van buitenlanders vanaf 2016 alleen nog maar afgerond weergegeven (veelvoud van vijf).

Galerij bewerken

Belangrijke personen in relatie tot de stad bewerken

Geboren in Delmenhorst bewerken

Overig bewerken

Partnersteden bewerken

Trivia bewerken

Een kleurrijke figuur uit de stadshistorie van Delmenhorst was Jan Tut (eigenlijk Johann Georg Christian von Seggern, 1846-1931). Hij was sigarenmaker, lantaarnopsteker en de laatste nachtwacht van Delmenhorst, met een toeter blazend (vandaar zijn bijnaam) om het juiste uur van de avond aan te geven. Vooral over de manier waarop hij, in de late 19e eeuw 's avonds laat in de kroegen van de stad het verplichte sluitingsuur aankondigde, terwijl hij zelf niet afkerig was van het nuttigen van sterke drank, doen nog steeds populaire anekdotes de ronde. Door de stad worden rondleidingen georganiseerd, waarbij de gids de rol van Jan Tut naspeelt en, vaak in het plaatselijk dialect, ook een aantal anekdotes vertelt. Jan Tut was zo'n geliefd personage in Delmenhorst, dat in 1983 in de stad een klein standbeeld van hem (met zijn toeter) is opgericht.

Zie de categorie Delmenhorst van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.