Christus Victor

De term Christus Victor staat voor een bekende christelijke verzoeningsleer: volgens de diverse theologische modellen die onder deze term worden geschaard, heeft Jezus de barrières tussen God en mens overwonnen en zo een nieuwe samenleving tussen God en mens mogelijk gemaakt (verzoening).^[1]

Geschiedenis bewerken

Samen met het 'losprijs'-model (waarin Christus' dood wordt gezien als het losgeld dat de Satan ontvangt om de mensen die hij gevangen houdt vrij te laten) was 'Christus Victor' de belangrijkste manier om de betekenis van Jezus uit te leggen in de vroege kerk (de 'losprijs'-modellen worden overigens ook wel onder de 'Christus Victor'-modellen geschaard). Kerkvaders als Ireneus, Origenes, Athanasius, Basilius de Grote, Gregorius van Nyssa, Gregorius van Nazianze, Gregorius de Grote, Chrysostomos, Ambrosius en Augustinus worden vaak in verband gebracht met deze theorie.^[2] De Zweedse (lutherse) theoloog Gustaf Aulén (1879-1977) identificeert Maarten Luther's opvatting over de verzoening met die van Christus Victor.^[3] Dit wordt bestreden door o.m. Ritschl en Brunner.^[4]

In de 11de eeuw volgde echter een belangrijke wending door de nieuwe verzoeningsleer van Anselmus: hij kwam in diens beroemde Cur Deus Homo met zijn eigen theorie van verzoening door voldoening. Die groeide in populariteit en werd, m.n. door de invloed van Calvijn, vanaf de Reformatie binnen het protestantisme de belangrijkste verzoeningsleer. In de 20ste eeuw beleefde de Christus Victor-modellen echter een hernieuwde belangstelling, mede door de opkomst van de charismatische beweging en de bevrijdingstheologie.^[5] Sindsdien zijn er diverse denkers in orthodoxe en vrijzinnige kring die een of andere vorm ervan aanhangen.

Inhoud van de zienswijze bewerken

Aanhangers van de Christus Victor-visie (die zich bevinden binnen het hele christelijke spectrum: charismatisch, gereformeerd, vrijzinnig, rooms-katholiek, luthers en vooral Oosters-orthodox) baseren zich op diverse Bijbelteksten, zoals Johannes 12:31, Kolossenzen 2:15, 1 Johannes 3:8 en Hebreeën 2:14-15. Hierin wordt Jezus getypeerd als overwinnaar op de Satan of de kwade machten.^[6] Dat geldt ook voor diverse teksten waarin Paulus spreekt over 'de machten en krachten'. Een belangrijke overweging betreft het godsbeeld: aanhangers vinden het niet bij God passen om 'losgeld' te eisen voor zijn eigen kinderen. Dit past volgens hen veel beter bij een Satan-figuur.^[7]

Er zijn diverse manieren waarop aanhangers van de Christus Victor-visie zich verhouden ten opzichte van andere visies op de betekenis van Jezus. Veel theologen stellen dat geen enkele visie het totale beeld genoegzaam weergeeft, maar wel elk een deel ervan, zodat ze uiteindelijk elkaar aanvullen. Anderen zien wel een hiërarchie in de visies, hoewel ze andere perspectieven daarmee niet uitsluiten. Weer anderen willen exclusief een enkele verzoeningsleer.

Kritiek bewerken

Het was vooral Anselmus die de kritiek op het Christus Victor-model aanzwengelde. Hij liet de 'losprijs' niet betaald worden aan Satan, maar aan God. Deze theoloog stelde dat de Christus Victor- en losprijs-modellen te veel 'eer' toekennen aan de Satan-figuur en de kwade machten. Een ander belangrijk kritiekpunt voor hem was dat in deze zienswijzen Jezus het kwaad in de val lokt; Jezus wordt bijvoorbeeld vergeleken met een aas, dat God uitgooit om de Satan uit de wereld te halen.^[8] Het bezwaar van Anselmus cs. is dat God hier zou bedriegen en dat past niet bij zijn eigenschappen.^[9] Bij de Anselmiaanse verzoeningsleer gaat de verzoening weliswaar van God uit, maar de rol van de mens, het subjectieve element, valt niet te ontkennen, daar het de mens Jezus Christus is die geofferd wordt.^[10]

Hedendaagse aanhangers bewerken

Internationaal

Gustaf Aulén^[11]
Rob Bell
Greg Boyd^[12]
Shane Claiborne
Peter Enns
René Girard^[13]
Brad Jersak^[14]
Tony Jones
Stanley Hauerwas
David Bentley Hart^[15]^[16]
Alan Hirsch
Gregory MacDonald
Brian McLaren
J.D. Myers
Robin Parry
Walter Wink
Tom Wright^[17]
Brian Zandt

Nederland

Zie ook bewerken

Literatuur bewerken

G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, uit het Zweeds vertaald door J. Henzel, H.J. Paris, A'dam 1931
F.W. Korff: Christologie. De Leer van het Komen Gods, dl. II, Callenbach N.V., Nijkerk 1942, pp. 66-68

Externe links bewerken

The Christus Victor View of Atonement door Greg Boyd
Healing the Gospel door Derek Flood
Penal Substitution vs. Christus Victor door Derek Flood

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Wat vieren we met Pasen? EO-Geloven, 3 april 2015
↑ What happened at the cross? Reknew, 20 april 2015
↑ G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, pp. 106 e.v.
↑ G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, pp. 104-105
↑ J Denny Weaver (2007), The Nonviolent Atonement: Human Violence, Discipleship and God. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-4908-3.
↑ Christus Victor, in 10 minuten uitgelegd. Reinier Sonneveld (27 december 2018). Gearchiveerd op 25 september 2020. Geraadpleegd op 9 maart 2019.
↑ Jezus is de grote doorbraak EO-Geloven, 26 februari 2015
↑ G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, p. 57
↑ R.J. Daly, S.J.: Sacrifice Unveiled: The True Meaning of Christian Sacrifice, T&T Clark International, Londen en New York 2009, p. 112: "The monks Anselm was trying to teach where no longer worried about 'the devil's rights' over the human race. They no longer thought the ransom of Christ was paid to the devil. As a positive replacement Anselm offered the so-called 'satisfaction theory': payment is indeed made, and made in justice, but to God, not to de devil. But this solution only transferred the problem to another place [d.i. van de duivel naar God]."
↑ Jezus is bij Anselmus uiteraard ook Zoon van God, maar het is de menselijke natuur van Jezus die voor satisfactie, genoegdoening moet zorgen.
↑ G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931
↑ G. Boyd: The “Christus Victor” View of the Atonement (2008)
↑ F. Depoortere: René Girard and Christus Victor: Solving the Problem of the Cross (2011)
↑ B. Jersak: Zo Zoon, zo Vader: De God die als Jezus is, (uit het Engels vert. door D. Saavert,) Kok, Utrecht 2017
↑ D. Bentley Hart: The New Testament. A New Translation, Yale University Press, New Haven en Londen 2017, p. 458
↑ Bentley Hart meent evenwel dat Cur deus homo in overeenstemming is met de Christus Victor-leer, zie D. Bentley Hart: A Gift Exceeding Evey Debt, Pro Ecclesia VII, 3, 1998, v.a. p. 333. Op p. 335: "[T]hat the 'Cur Deus Homo' does not represent a catastrophic breach between the theologies of West and East, but only a change of accent ... the atonement theories of either tradition emanate from the ... same story: the story of Christ trampling down death by death. ... [M]isreadings of Anselm are legion."
↑ N.T. Wright: Jesus and the Victory of God, SPCK, Londen 1996
↑ A.B. Brouwer: De Verzoening, Neerbosch Boekhandel en Uitgeverij, Neerbosch 1947, p. 129

[1] Wat vieren we met Pasen? EO-Geloven, 3 april 2015

[2] What happened at the cross? Reknew, 20 april 2015

[3] G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, pp. 106 e.v.

[4] G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, pp. 104-105

[5] J Denny Weaver (2007), The Nonviolent Atonement: Human Violence, Discipleship and God. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-4908-3.

[6] Christus Victor, in 10 minuten uitgelegd. Reinier Sonneveld (27 december 2018). Gearchiveerd op 25 september 2020. Geraadpleegd op 9 maart 2019.

[7] Jezus is de grote doorbraak EO-Geloven, 26 februari 2015

[8] G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, p. 57

[9] R.J. Daly, S.J.: Sacrifice Unveiled: The True Meaning of Christian Sacrifice, T&T Clark International, Londen en New York 2009, p. 112: "The monks Anselm was trying to teach where no longer worried about 'the devil's rights' over the human race. They no longer thought the ransom of Christ was paid to the devil. As a positive replacement Anselm offered the so-called 'satisfaction theory': payment is indeed made, and made in justice, but to God, not to de devil. But this solution only transferred the problem to another place [d.i. van de duivel naar God]."

[10] Jezus is bij Anselmus uiteraard ook Zoon van God, maar het is de menselijke natuur van Jezus die voor satisfactie, genoegdoening moet zorgen.

[11] G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931

[12] G. Boyd: The “Christus Victor” View of the Atonement (2008)

[13] F. Depoortere: René Girard and Christus Victor: Solving the Problem of the Cross (2011)

[14] B. Jersak: Zo Zoon, zo Vader: De God die als Jezus is, (uit het Engels vert. door D. Saavert,) Kok, Utrecht 2017

[15] D. Bentley Hart: The New Testament. A New Translation, Yale University Press, New Haven en Londen 2017, p. 458

[16] Bentley Hart meent evenwel dat Cur deus homo in overeenstemming is met de Christus Victor-leer, zie D. Bentley Hart: A Gift Exceeding Evey Debt, Pro Ecclesia VII, 3, 1998, v.a. p. 333. Op p. 335: "[T]hat the 'Cur Deus Homo' does not represent a catastrophic breach between the theologies of West and East, but only a change of accent ... the atonement theories of either tradition emanate from the ... same story: the story of Christ trampling down death by death. ... [M]isreadings of Anselm are legion."

[17] N.T. Wright: Jesus and the Victory of God, SPCK, Londen 1996

[18] A.B. Brouwer: De Verzoening, Neerbosch Boekhandel en Uitgeverij, Neerbosch 1947, p. 129

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]