Bistabiel relais

Een bistabiel relais is een relais met twee standen, waarvan het anker in beide standen kan blijven staan als het relais niet is bekrachtigd. De contacten, die door het anker bediend worden, blijven dan ook staan in de stand waarin ze het laatst geschakeld werden, het spanningsloos maken van het relais heeft geen invloed op deze stand. Het vasthouden van het anker in een van de twee posities kan langs mechanische of permanent magnetische weg (ook wel remanente relais genoemd) geregeld zijn. Een korte spanningspuls is al voldoende om het relais om te schakelen.

Enkele bistabiele relais, het middelste heeft twee spoelen

Er zijn globaal twee soorten bistabiele relais, een met één spoel en een met twee spoelen. Om een bistabiel relais met één spoel te schakelen moet de polariteit van de spanning over de spoel omgewisseld worden. Dit wordt gedaan door de pluspool en de minpool van de stuurspanning om te wisselen, en opnieuw een (korte) puls te geven. Een andere veel toegepaste methode is het gebruik van een condensator in serie met de spoel. Bij een opgaande flank van een spanningspuls over dit netwerk zal de condensator via de spoel van het relais worden opgeladen, er loopt een positieve stroom door de keten en bij de neergaande flank wordt deze ontladen, er loopt een negatieve stroom. Hierbij is het van belang dat de stuurspanning in beide posities laagohmig is, zodat er steeds voldoende stroom kan lopen. Relais met twee spoelen worden afwisselend via de ene en de andere spoel bekrachtigd (ook wel aangeduid met set en reset). Deze relais bestaan in twee soorten, bij de ene hebben de spoelen een voorgeschreven polariteit door een ingebouwde vrijloopdiode, bij de andere niet.

Een bistabiel relais wordt dus niet met normale, continue, wissel- of gelijkspanning bediend, zoals "gewone" (monostabiele) relais, maar door pulsen op de ene of op beide spoelen - hiervoor zijn doorgaans gelijkstroompulsen benodigd.

Toepassing

Een bistabiel relais biedt voordelen boven gewone monostabiele relais in toepassingen waarin het relais gedurende langere tijd in de beide standen moet blijven staan en waar een zo laag mogelijke stroomopname of warmteontwikkeling, met name bij toepassing van meer relais in een kleine ruimte, van belang is. De verhoogde contactdruk in de beide standen, die ook onafhankelijk is van de bekrachtiging en die een grotere betrouwbaarheid oplevert, is een ander voordeel. De onafhankelijkheid van spanningsuitval kàn een voordeel zijn, maar hoeft dat niet altijd te zijn. Een elektronische kamerthermostaat werkt weliswaar met een bistabiel relais om de batterijen niet te zeer te belasten, er moet wel een voorziening ingebouwd zijn die ervoor zorgt dat het relais nog uitgeschakeld kan worden als de batterijen leegraken.

In de verlichtingswereld worden speciale bistabiele relais voorzien van drukknopaansluitingen waarmee lampen (op afstand, bijvoorbeeld in trappenhuizen) in- en uitgeschakeld of ook wel stapsgewijs gedimd kunnen worden. Deze apparaten worden impulsrelais, afstandschakelaar of teleruptor genoemd.

Het relais voor het omschakelen van grootlicht naar dimlicht van een voertuig is lange tijd een bistabiel relais geweest, maar in modernere voertuigen wordt dat elektronisch geregeld.

Zie ook

• Relais, het monostabiele type
• Teleruptor
• Domotica