Atoombommen op Hiroshima en Nagasaki
De atoombomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki zijn twee luchtaanvallen met atoombommen die in 1945 door de Amerikaanse luchtmacht zijn uitgevoerd. Op 106 augustus werd de Japanse havenstad Hiroshima gebombardeerd en op 39 augustus de stad Nagasaki. Kort daarna capituleerde het Japans Keizerrijk onvoorwaardelijk. Hiermee kwam een eind aan de Tweede Wereldoorlog. Tevens leidde de capitulatie van Japan tot de onafhankelijkheid van de Aziatische landen die Japan tijdens de oorlog had veroverd.
Eind 1945 waren als gevolg van de aanvallen circa 250.0000000 mensen om het leven gekomen. Als gevolg van stralingsziekte en kanker zouden nog enige honderdduizenden slachtoffers zijn gevallen.
Feiten over Little Boy bewerken
De bom van Hiroshima
Bijnaam: Little Boy
Gewicht: 4,4 ton
Lengte: 3 m
Doorsnede: 71 cm
Verrijkt uranium: 64 kg
Explosieve kracht in ton TNT: 13.000
Bemanning kent doel van de missie niet
De Enola Gay is opgestegen. Over nog geen zes uur zal het toestel de eerste atoombom afwerpen. De bemanning kent weinig details over het wapen en de missie – het enige wat ze weten is dat de bom topgeheim en zeer krachtig is.
Drie jaar en acht maanden geleden, op 7 december 1941, bombardeerden de Japanners de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor, waardoor de Verenigde Staten bij de Tweede Wereldoorlog betrokken raakte.
Aanvankelijk was het lastig om de Japanners te verslaan, maar langzaam maar zeker verloren ze terrein in de Stille Oceaan. Om kleine eilandjes werd hevig gevochten. Maar om Japan te dwingen tot een onvoorwaardelijke overgave is een invasie van het land zelf nodig.
De bemanning van de Enola Gay kent het doelwit nog niet, dat moeten drie andere vliegtuigen aanwijzen. Die zijn onderweg naar de kuststeden Kokura, Hiroshima en Nagasaki.
Hiroshima heeft de voorkeur, maar als de bewolking te laag hangt, kan er naar een van de twee alternatieven uitgeweken worden.
Achtergrond bewerken
Nadat Leó Szilárd en Albert Einstein president Roosevelt schriftelijk hadden gewaarschuwd dat Hitler mogelijk een nieuwe bom ontwikkelde die in één klap hele steden kon vernietigen, begonnen de Amerikanen in 1939 een onderzoek naar de verrijking van uranium. Nazi-Duitsland had het potentieel om een kernwapen te ontwikkelen en te bouwen. Het land beschikte over een behoorlijke uraniumvoorraad en Duitse wetenschappers stonden hoog aangeschreven. Ondanks deze dreiging kwam het onderzoek in de VS naar de mogelijkheden van kernsplijting moeizaam op gang. Er werd weinig prioriteit aan gegeven en de beschikbaar gestelde financiële middelen waren dan ook gering. Het waren de Britten die aandrongen op meer actie van de Amerikanen. Zij voerden ook diverse onderzoeken uit en kwamen tot de conclusie dat de kritische massa splijtbare stof voor het op gang brengen van een nucleaire kettingreactie kleiner was dan aanvankelijk aangenomen. Ongeveer 12 kilo in plaats van de enkele tonnen waar eerder van uit werd gegaan. Er werd hierna wel meer prioriteit gegeven aan het project, maar er werden pas echt grootschalig middelen vrijgemaakt toen de Verenigde Staten in december 1941, na de aanval op Pearl Harbor, actief betrokken raakten bij de Tweede Wereldoorlog.
Het United States Army Corps of Engineers kreeg de leiding over een enorme, geheimzinnige onderneming. Naar aanleiding van de plaats waar dit legeronderdeel was gevestigd, werd deze in het vervolg (officieel op 13 augustus 1942) aangeduid als het Manhattanproject.[1] In 1943 werd het onderzoek grotendeels naar Los Alamos verplaatst. 130.000 wetenschappers en technici werkten 24 uur per dag aan de atoombom. Van over de hele wereld droegen hooggeplaatste natuurkundigen, onder wie Albert Einstein, Niels Bohr en Robert Oppenheimer, bij aan het project. Ze haastten zich om de kracht van de atoomkern te ontsluiten uit vrees dat nazi-Duitsland sneller was met de ontwikkeling van een kernbom. Dit was niet zo, want het Duitse project is nooit goed van de grond gekomen.
Toen Duitsland op 8 mei 1945 capituleerde had nog geen enkel land een werkend prototype voltooid. Op 16 juli vond de eerste test-explosie plaats (de plutoniumbom Trinity). Vervolgens kwamen twee atoombommen gereed voor gebruik, namelijk een uraniumbom (Little Boy) en een plutoniumbom (Fat Man). Er zou lang zijn nagedacht of deze bommen ook ingezet moesten worden. Veel geleerden als Józef Rotblat waren tegen: de bom was ontwikkeld om Hitler voor te zijn, maar nu was Duitsland verslagen. Uiteindelijk besloten de VS de bom tegen Japan te gebruiken. Het hierbij gehanteerde argument was dat een atoombomaanval de oorlog met Japan zou bekorten waardoor onder meer veel Amerikaanse soldatenlevens gespaard zouden blijven. De Amerikaanse ervaringen op Okinawa speelden hierbij een belangrijke rol. Tijdens de slag om Okinawa (van 1 april tot 21 juni 1945) hadden de Amerikanen als gevolg van felle Japanse tegenstand en kamikazeaanvallen onverwacht hoge verliezen geleden. Het Amerikaanse leger redeneerde dat het veroveren van het vasteland van Japan op vergelijkbare tegenstand zou stuiten en nog veel meer doden zou kosten.
Van een publiekelijk aangekondigde proefexplosie boven een onbewoond eiland, om zo te demonstreren over welk nieuwe wapen de Amerikanen beschikten, werd afgezien. Het risico bestond immers dat de bom niet zou werken. Ook was men bang dat als de Japanners zouden ontdekken waar de bom zou afgaan, zij bewust geallieerde krijgsgevangenen op die plek zouden onderbrengen.[1]
Inzet bewerken
.jpg)
Van 17 juli tot 2 augustus vond in Berlijn de conferentie van Potsdam plaats. Een dag eerder hadden de Amerikanen met succes een proefexplosie uitgevoerd, de Trinity-test. De Amerikaanse president Harry S. Truman was opgetogen wegens het goede nieuws en meldde tijdens de conferentie aan de Russische dictator Jozef Stalin dat hij een nieuw en krachtig wapen tot zijn beschikking had. Stalin, die ironisch genoeg dankzij Sovjet-spionage lang voor Truman op de hoogte was dat de Amerikanen een atoomwapen ontwikkelden, moedigde Truman om het wapen zo goed mogelijk te gebruiken tegen de Japanners.[2]
Op 26 juli werd de verklaring van Potsdam uitgegeven. Hierin legden de leiders van de landen die tegen Japan vochten, Harry S. Truman, Winston Churchill en de Chinese leider Chiang Kai-shek, de voorwaarden voor de Japanse overgave vast. Bepaald werd dat Japan zich onvoorwaardelijk zou moeten overgeven, daar het anders "direct en totaal zou worden verwoest". Maar voor de Japanners was een onvoorwaardelijke overgave onbespreekbaar, omdat zij vreesden voor de goddelijke positie van de keizer (kokutai). Zonder dat de Japanners het beseften werden de voorbereidingen voor de eerste atoombomaanval in de geschiedenis afgerond. Het gebruik van de atoombom moet ook in een ruimere context bekeken worden. Zonder de oorlog in Japan zou de VS niet snel een mogelijkheid krijgen om de impact van het wapen te tonen aan de wereld, in het bijzonder aan de Sovjet-Unie. Deze gebeurtenis moet dus ook worden beschouwd in het kader van de oplopende spanningen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
Waarom werden Hiroshima en Nagasaki gekozen als doelwitten? bewerken
Al op 10 mei 1945, twee dagen na de capitulatie van nazi-Duitsland, bepaalde een commissie van militairen en wetenschappers te Los Alamos tijdens een tweedaags overleg welke Japanse steden doelwit zouden worden van de atoombomaanvallen. De verwoestende kracht van het kernwapen moest goed zichtbaar zijn.
De atoombom had twee doelen. Volgens de commissie die de potentiële doelwitten in Japan had uitgekozen moest hij ‘een zo groot mogelijk psychologisch effect op Japan hebben’ en moest ‘het eerste gebruik zo spectaculair zijn dat het belang van het wapen internationaal bekend wordt’.
Gekozen werd in eerste instantie voor Yokohama, Hiroshima, Kokura, Niigata en Kioto.[3] Alle vijf de steden voldeden aan de vier criteria die de commissie en president Harry S. Truman opstelden.
Nagasaki kwam later in de plaats van de cultuurstad Kioto. Henry Stimson zou president Truman ervan overtuigd hebben om Kioto van de lijst met doelwitten te verwijderen, omdat hij er ooit op huwelijksreis was geweest en in deze stad veel historische tempels stonden. Het pleidooi voor het schrappen van Kioto als doel wordt gewoonlijk toegeschreven aan kunsthistoricus Langdon Warner, maar deze heeft dat ontkend. Volgens Warner zou minister van Oorlog Henry Stimson Kioto van de lijst hebben geschrapt. Er zijn zelfs monumenten ter ere van Warner in Kioto en Kamakura.[4]
> Criterium 1: stad
De stad moest een straal van circa 5 kilometer hebben, zodat er veel gebouwen zouden sneuvelen.
> Criterium 2: militair doel
Met een garnizoen van zo’n 40.000 man en een grote haven waar voorraden voor het Japanse leger ingescheept werden, voldeed Hiroshima ruimschoots aan dit criterium.
> Criterium 3: groot effect
De commissie koos steden waar de kans op massale verwoesting het grootst was. Doordat Hiroshima tussen de heuvels lag, konden de hitte en de drukgolf niet ontsnappen.
> Criterium 4: intact
De stad mocht niet eerder zijn gebombardeerd, om de uitwerking van de bom zo zichtbaar mogelijk te maken. Ook dat gold voor Hiroshima. [5]
Hiroshima bewerken
Een team onder leiding van Paul Tibbets vloog de uraniumbom Little Boy op 6 augustus in de B-29 bommenwerper Enola Gay van Tinian naar Hiroshima en wierp de bom op 9500 meter hoogte boven de stad af. De explosieve energie bedroeg ongeveer 63 terajoule, wat overeenkomt met 15 kiloton TNT. Tijdens de aanval had de stad ongeveer 255.000 inwoners. Toen Little Boy om 8.15 uur explodeerde, kwamen vrijwel direct 78.000 mensen om het leven als gevolg van de enorme drukgolf en de intense hitte die bij de explosie vrijkwam. Een vergelijkbaar aantal mensen raakte gewond. In de daaropvolgende dagen stierven nog veel mensen als gevolg van stralingsziekte.
In Hiroshima verbleven, in tegenstelling tot wat het Amerikaanse opperbevel veronderstelde, wel enkele Amerikaanse krijgsgevangenen. Het betrof hier overlevende bemanningsleden van een bommenwerper die recent was neergeschoten. Deze ongelukkigen kwamen samen met honderden Japanse militairen om in het kasteel van Hiroshima. De bom ontplofte toen zij bezig waren met hun ochtendgymnastiekoefeningen op het exercitieterrein. Allen verbrandden levend. Hoewel er ook geruchten zijn, dat een aantal van de overlevende gevangenen op 6 augustus 1945 door hun Japanse bewakers werd gedood uit wraak voor de vernietiging die in de stad was aangericht. De hitte van de explosie was zo intens dat op 1.900 m van het epicentrum nog branden uitbraken. Deze groeiden aan een tot een enorme vuurstorm van meer dan 3 km in doorsnee. De bebouwing van de stad die grotendeels uit hout bestond, vormde een ideale brandstof. De meeste doden in Hiroshima vielen als gevolg van deze vuurstorm.[1]
Het duurde enkele uren voordat men zich elders in Japan realiseerde dat in Hiroshima iets verschrikkelijks was gebeurd. De uitzending van de nationale omroep was in Hiroshima weggevallen, de belangrijkste telegraaflijn van het land was iets ten noorden van de stad verbroken, en vanuit kleine spoorwegstations in de buurt kwamen verwarde berichten over een enorme explosie die zou hebben plaatsgevonden. Ook de verbindingen met het militaire hoofdkwartier in Hiroshima leken weggevallen. Pas nadat vanuit Tokio een verkenningsvliegtuigje met een piloot en een stafofficier naar de stad was gestuurd, werd duidelijk dat zich daar een ramp van ongekende omvang had voorgedaan. Al op 160 kilometer van de stad was een enorme rookkolom zichtbaar, meldde de tweekoppige bemanning. Het vliegtuig cirkelde rond de stad en landde iets ten zuiden ervan, waarna de officier de verwoestingen rapporteerde aan het hoofdkwartier in Tokio.
Japan wenste zich echter nog niet onvoorwaardelijk over te geven. De Japanse regering wilde aan overgave vier voorwaarden stellen:
- behoud van de goddelijke positie van de keizer;
- ontwapening en demobilisatie onder verantwoordelijkheid van het keizerlijk hoofdkwartier;
- geen Amerikaanse bezetting; en
- de berechting van Japanse oorlogsmisdadigers zou aan de Japanse regering moeten worden toevertrouwd.
Nu Japan zich nog steeds tegen onvoorwaardelijk overgave verzette besloten de Amerikanen een tweede atoombom af te werpen, ditmaal boven Kokura.
Nagasaki bewerken
Een bemanning onder commando van Charles Sweeney ging op 9 augustus in de B-29 Bockscar met de plutoniumbom Fat Man van het Oceanisch eiland Tinian op weg naar de oude Japanse vestingstad Kokura, waar veel oorlogsindustrie was gevestigd. Boven Kokura hing echter veel bewolking en Sweeney had opdracht de aanval op zicht uit te voeren. Nadat drie aanlopen waren afgebroken, werd uitgeweken naar het alternatieve doel, Nagasaki. Omdat ook daar het zicht slecht was, werd het doelwit gemist. Bommenrichter Frederick Ashworth wierp de bom af op ongeveer drie kilometer[6] van het doelwit. Daardoor vond de explosie gedeeltelijk boven dunbevolkt gebied plaats.
Fat Man had een geschatte kracht van 21 kiloton. De bom ontplofte boven een vallei, waardoor de kracht van de explosie werd begrensd door de omliggende heuvels. Dit, de vorm van de stad en de aanwezige soort bebouwing voorkwam ook dat er een vuurstorm ontstond in Nagasaki. Dat verhinderde niet dat in een gebied van meer dan 3 vierkante kilometer alle bebouwing werd verwoest. Vooral het industriële centrum was zwaar getroffen. In de munitiefabriek van Mitsubishi kwamen 6.200 van de in totaal 7.500 werknemers om het leven als gevolg van de explosie.[1]
Bij de aanval vielen 39.000 doden en 25.000 gewonden, aanzienlijk minder dan bij de aanval op Hiroshima.[7] Negen van de slachtoffers waren Nederlanders. Dat waren allen krijgsgevangenen.[8]
Capitulatie bewerken
De Sovjet-Unie was op 8 augustus, ondanks het niet-aanvalsverdrag dat het met Japan ondertekend had, Mantsjoekwo (Mantsjoerije) binnengevallen. De regering van Japan besloot na dit alles te capituleren op voorwaarde dat de soevereiniteit van de keizer erkend zou worden. De geallieerden lieten echter weten dat de regeringsvorm na het beëindigen van de oorlog slechts door de wil van het volk zou worden bepaald.
Op 12 augustus besloot keizer Hirohito tot de overgave. Bij de vergaderingen hierover werden de atoombommen nauwelijks genoemd.[9] Hirohito nam op 14 augustus een radiorede op, die de volgende dag werd uitgezonden. In deze historische toespraak - de Gyokuon-hoso oftewel 'uitzending van de keizerlijke stem' genoemd - richtte de keizer zich voor het eerst in de Japanse geschiedenis rechtstreeks tot het volk. Zijn toespraak zorgde voor verwarring onder de luisteraars. De keizer sprak in een archaïsch, hoofs Japans, dat voor de gewone Japanner moeilijk te begrijpen was, en de kwaliteit van de geluidsopname was niet al te best. De keizer repte ook niet van 'capitulatie', maar sprak slechts over 'het aanvaarden van de Verklaring van Potsdam'. De conservatieve krachten binnen de legertop voelden ondanks de twee atoombomaanvallen nog steeds niets voor een dergelijke oneervolle overgave en hadden op 14 augustus tevergeefs geprobeerd de grammofoonplaat met de toespraak erop te vernietigen.
Het capitulatiekabinet van Suzuki Kantaro trad af en werd opgevolgd door het kabinet van Higashikuni Nomiya, dat op 16 augustus door de keizer werd aangesteld.
Op 2 september werd de overgave van Japan officieel ondertekend aan boord van USS Missouri, een Amerikaans slagschip dat in de baai van Tokio lag. Voor Japan tekenden de minister van Buitenlandse Zaken Mamoru Shigemitsu en generaal Umezu Yoshijiro. Generaal Douglas MacArthur tekende in zijn kwaliteit van Supreme Commander for the Allied Powers. Na hem tekenden negen geallieerde officieren - voor ieder land één - onder wie admiraal Conrad Helfrich namens Nederland.
Slachtoffers bewerken
In de jaren na de aanval op Hiroshima was kanker de belangrijkste doodsoorzaak. Ook het aantal miskramen in het gebied rond Hiroshima vertoonde een sterk stijgende lijn. Door de na-effecten als gevolg van de ioniserende straling liep het dodental uiteindelijk op tot ongeveer 140.000 eind 1945. Volgens een in 2004 afgerond onderzoek door de gemeente Hiroshima, heeft Little Boy in totaal 237.062 levens gekost. In Nagasaki zouden nog zo'n 70.000 mensen zijn omgekomen, onder meer als gevolg van leukemie.
Hibakusha bewerken
De overlevenden van de beide atoombomaanvallen worden hibakusha (被爆者) genoemd. Op 31 maart 2007 telde Japan 251.834 hibakusha. In Japan bestond aanvankelijk weinig kennis over de effecten van nucleaire straling, en de overlevenden werden gediscrimineerd. In 1956 richtten zij een vereniging op, Nihon Hidankyo, die bij de overheid een toelage afdwong. Als hibakusha worden beschouwd:
- mensen die zich op het moment van de aanval binnen een paar kilometer van het hypocentrum bevonden,
- mensen die zich in de eerste twee weken na de aanvallen binnen twee kilometer van het hypocentrum bevonden,
- mensen die zijn blootgesteld aan fall-out,
- baby's van zwangere vrouwen uit elk van de categorieën hierboven.
Een deel van de hibakusha werd in de Verenigde Staten aan de gevolgen van de atoombomaanvallen behandeld. Hibakusha strijden ook tegen atoombewapening.
Tot de overlevenden behoorden ook circa veertigduizend Koreaanse dwangarbeiders, die na de oorlog vrijwel allemaal naar Korea terugkeerden. Bij een verdrag dat in 1965 werd gesloten zag Zuid-Korea af van schadevergoeding. In 2005 werd de Japanse regering echter veroordeeld tot schadevergoeding aan veertig van de Koreaanse slachtoffers.[bron?]
Gedachten achteraf van de bemanning over de atoombom bewerken
De 12-koppige bemanning van de Enola Gay twijfelde er niet aan dat het gooien van de atoombom weliswaar veel mensen het leven heeft gekost, maar nog meer heeft gered. Geen van hen heeft ooit spijt betuigd.
Robert Shumard, werktuigkundige
‘Niemand wil zo’n enorme verwoesting aanrichten. Maar het moest gedaan worden.’
Richard Nelson, radiotelegrafist
’Oorlog is vreselijk. Oorlog doodt en verwoest. We vinden het allemaal heel erg als mensen sterven. We zijn allemaal mensen. Maar ik heb er geen spijt van dat ik aan de missie deelnam. Ook als ik de uitwerking van tevoren had gekend, was ik meegegaan.’
Navigator Theodore Van Kirk
‘Ik ben er trots op aan boord van de Enola Gay te zijn geweest. De oorlog was op 14 augustus voorbij. Wie weet hoe lang hij nog had geduurd als we de bom niet hadden gegooid.’
Kolonel Paul Tibbets
’Ja, we hebben veel mensen gedood, maar ook veel levens gered. Een invasie van Japan was immers niet nodig.
Copiloot Robert Lewis
‘Ik heb eraan bijgedragen dat de wereld veiliger is geworden. Niemand heeft sindsdien een atoombom durven gebruiken. Zo wil ik herinnerd worden. Als de man die eraan bijdroeg dat het zo verlopen is.’
Herdenkingen, musea bewerken
Zowel in Hiroshima als in Nagasaki werd in 1955 een vredespark ingericht en een museum gebouwd dat gewijd is aan de atoombomaanval. Hiroshima heeft daarnaast een vredesmonument dat bestaat uit de ruïne van een tentoonstellingsgebouw dat als een van slechts enkele gebouwen in het centrum van de stad de aanval doorstond.
Op 9 augustus 1996, precies 51 jaar na de aanval, werd in Nagasaki een nieuw museum geopend.
De aanvallen op Hiroshima en Nagasaki worden ter plaatse elk jaar herdacht. De namen van de in het afgelopen jaar overleden hibakusha worden jaarlijks aan de cenotaven toegevoegd.
Zie ook bewerken
- Vredesmonument in Hiroshima
- Park van de Vrede in Nagasaki
- Hiroshima Nagasaki August, 1945 (documentaire)
|