Sociaaldemocratische Partij van Oostenrijk

politieke partij uit Oostenrijk

De Sociaaldemocratische Partij van Oostenrijk SPÖ (Duits: Sozialdemokratische Partei Österreichs) is een politieke partij in Oostenrijk. Het is met de Oostenrijkse Volkspartij een van de twee grote partijen in het land. De SPÖ voert een sociaaldemocratische politiek.

Sozialdemokratische Partei Österreichs
Logo
Personen
Partijleider Andreas Babler
Zetels
Zetels
40 / 183
Geschiedenis
Opgericht 30 december 1888
Algemene gegevens
Actief in Oostenrijk
Hoofdkantoor Löwelstraße 18
A-1014 Wenen
Richting centrumlinks
Ideologie Sociaaldemocratie
Kleuren Rood
Jongerenorganisatie Junge Generation
Internationale organisatie Socialistische Internationale
Europese fractie PES
Website officiële website
Portaal  Portaalicoon   Politiek
De sociaaldemocraten in de Nationale Raad, 4 maart 1919, met de eerste vrouwelijke gekozenen

De SDAPÖ tot 1934

bewerken

Er bestonden in Oostenrijk-Hongarije in de negentiende eeuw bestonden al verschillende sociaaldemocratische partijen. Deze werden in 1889 verenigd in de Sozialdemokratische Arbeiterpartei Österreichs SDAPÖ. De SDAPÖ was al een succesvolle partij in Oostenrijk-Hongarije, toen het land nog een monarchie was. De eerste partijvoorzitter was Viktor Adler, een vrij gematigde socialist. Net als andere socialistische leiders in Europa streed hij voor algemeen kiesrecht, en op 28 november 1905 wist hij Wenen lam te leggen met een algemene staking voor dat doel. En met succes.

Bij de eerste verkiezingen met algemeen stemrecht in 1907 werd de SDAPÖ de op een na grootste partij in de rijksraad en in 1911 de grootste partij. Tijdens de eerste jaren van de Eerste Wereldoorlog steunde de SDAPÖ in grote mate de regering van Oostenrijk-Hongarije onder Karl von Stürgkh.

De steun aan de regering verminderde naarmate de oorlog langer ging duren dan gedacht. De radicale vleugel begon zich te roeren en in oktober 1916 werd Von Stürgkh, de premier van Oostenrijk, door Friedrich Adler, zoon van Viktor Adler, vermoord. De gematigden onder Karl Renner bleven de regering nog beperkt steunen, doch de radicalere factie onder Otto Bauer nam een pacifistisch standpunt in. Zowel op advies van de SDAPÖ als op advies van de Christelijk-Sociale Partij werd in november 1918 de republiek uitgeroepen. Er werd een coalitieregering gevormd onder de SDAPÖ'er Karl Renner, waar zowel de sociaaldemocraten als de christelijk-socialen deel van uitmaakten.

Het leek er in het voorjaar van 1919 op dat de radicale elementen binnen de SDAPÖ en de Communistische Partij van Oostenrijk probeerden de nieuwe regering omver te werpen en een radenrepubliek, een socialistische republiek, te stichten. Loyale regeringstroepen, socialistische gardes en vrijkorpsen verijdelden deze poging.

De SDAPÖ werd in 1919 werd na de verkiezingen de grootste fractie binnen de Nationale Raad. De coalitie onder Renner werd voortgezet, doch viel in 1920 na interne conflicten. De regering zou pas na 1945 weer door een socialist worden geleid. De stad Wenen bleef echter een door de SDAPÖ bestuurde stad.

De SPÖ richtte in 1924 een paramilitaire afdeling op, de Republikanischer Schutzbund. Dit was toen in Oostenrijk gebruikelijk, iedere grotere partij had zijn eigen partijmilitie. De partij aanvaardde in 1926 het Linzer Programm, het Programma van Linz, van partijleider Otto Bauer. In het programma werd opgeroepen tot nationalisering van particulier eigendom, hervormingen en de verdediging van de republiek.

Engelbert Dollfuss kwam in 1932 aan de macht. Hij was een lid van de Christelijk-Sociale Partij CSP. Dollfuss was fel tegen de SDAPÖ, verbood de partij in 1934 en maakte van Oostenrijk een eenpartijstaat met alleen het Vaderlands Front. Er brak een korte, doch heftige burgeroorlog tussen de sociaaldemocratische milities en de regeringstroepen en de door hen gesteunde Heimwehr uit, die in het voordeel van de regering werd beslecht.

De SPÖ na de Tweede Wereldoorlog

bewerken

De sociaaldemocraten hadden zich niet tegen de Anschluss verzet, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog traden er sociaaldemocratische verzetsgroepjes tegen de Duitsers op.

De socialistische partij werd op 14 april 1945 onder de naam Sozialistische Partei Österreichs SPÖ heropgericht. Adolf Schärf werd de eerste bondsvoorzitter van de SPÖ. Na de oorlog werd Karl Renner opnieuw bondskanselier. Hij stond aan het hoofd van een coalitieregering met de Oostenrijkse Volkspartij ÖVP, de vroegere CSP. Hij maakte in december 1945 al plaats voor de ÖVP'er Leopold Figl, die de coalitie voortzette.

De SPÖ was in de jaren vijftig en de jaren zestig net als andere sociaaldemocratische partijen in West- en Midden-Europa een typische pro-westerse partij. De SPÖ deed van 1966 tot 1970 niet aan de regeringsdeelname mee en schoof de naar links op. Bondsvoorzitter Bruno Kreisky werd in 1970 bondskanselier. De SPÖ regeerde van 1971 tot 1983 met een absolute meerderheid, van 1983 tot 1986 samen met de FPÖ en van 1986 tot 1999 was de ÖVP de regeringspartner.

De linkse koers van de SPÖ maakte eind jaren tachtig plaats voor een centrumlinkse koers. De naam werd in 1991 veranderd in Sozialdemokratische Partei Österreichs SPÖ.

De 21e eeuw

bewerken

Jörg Haider kwam met de FPÖ bij de parlementsverkiezingen van 1999 als grote winnaar uit de bus. Hoewel de Sozialdemokratische Partei Österreichs de grootste partij bleef, vormden de ÖVP en de FPÖ een regering. De SPÖ kwam daardoor in de oppositiebanken terecht. Alfred Gusenbauer werd in 2000 tot bondsvoorzitter van de SPÖ gekozen. De regering van de ÖVP en de FPÖ kwam in 2002 ten val, maar bij de verkiezingen bleef de ÖVP de grootste en kwam er opnieuw een regering met de FPÖ. De SPÖ boekte echter wel winst. Er was in het parlement maar vijf zetels verschil tussen de ÖVP-FPÖ en de SPÖ. De SPÖ haalde bij de parlementsverkiezingen van 2006[1] een verrassende verkiezingszege, ondanks het recente vakbondsschandaal waarin de BAWAG en ÖGB waren verwikkeld waren. Alfred Gusenbauer werd daardoor op 11 januari 2007 de nieuwe bondskanselier van een regering bestaande uit een coalitie van SPÖ en ÖVP. Deze regering viel in juli 2008 en in september van dat jaar vonden er nieuwe verkiezingen plaats. Werner Faymann, de nieuwe partijvoorzitter van de SPÖ, vormde een regering met de ÖVP en werd de nieuwe bondskanselier.

Faymann trad op 9 mei 2016 uit eigen beweging uit alle politieke functies terug, omdat hij naar eigen zeggen niet genoeg steun van zijn partij had voor het gevoerde beleid. De burgemeester van Wenen, Michael Häupl, nam voorlopig de leiding van de SPÖ over. President Fischer benoemde vice-kanselier Reinhold Mitterlehner van de ÖVP tot interim-kanselier. De SPÖ koos op 13 mei 2016 Christian Kern, de bestuursvoorzitter van de Oostenrijkse spoorwegmaatschappij ÖBB, als opvolger van Faymann. De landelijke SPÖ-afdelingen waren het op 12 mei daar al over eens geworden. Een andere kandidaat, Gerhard Zeiler, had zijn kandidatuur op diezelfde datum ingetrokken. Christian Kern werd op 17 mei 2016 als bondskanselier beëdigd en nam in juni van dat jaar het partijvoorzitterschap van de SPÖ van Michael Häupl over.

Bij de parlementsverkiezingen van 2017 bleef de SPÖ onder leiding van Kern stabiel op 52 zetels, maar dat was niet genoeg om de grootste te blijven. De partij werd door coalitiepartner ÖVP met 62 zetels voorbijgestreefd, die vervolgens een nieuwe regering met de FPÖ vormde. Kern werd op 18 december 2017 als bondskanselier door ÖVP-leider Sebastian Kurz opgevolgd, in september 2018 legde hij het voorzitterschap van de SPÖ neer en stelde zich namens de partij kandidaat voor de Europese Parlementsverkiezingen van 2019. Hij werd opgevolgd door Pamela Rendi-Wagner, waardoor de SPÖ voor het eerst in de geschiedenis door een vrouw wordt geleid.

Partijnaam

bewerken

Standpunten 2019

bewerken

De volgende standpunten werden door de SPÖ ingenomen in aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2019:

Standpunt
Invoeren van een basisinkomen  
Werkweek verkorten naar 30 uur  
Verlaging bedrijfsbelasting  
Verhoging pensioenleeftijd  
Invoeren van algemene studiekosten  
Vrouwenquote van 50% voor kandidatenlijsten bij verkiezingen  
Vergoeding van abortussen door de verzekering  
Werkvergunning voor asielzoekers  
Terugsturen van allochtonen die een misdrijf plegen  
Partijfinancieringen controleren en eventueel bestraffen  
Belasting op radio en televisie afschaffen  
Verplichte vaccinatie voor kinderziektes  
Invoeren statiegeld op drankverpakkingen  
Invoeren CO2-belasting  
Bron: Wahlkabine

Prominente SPÖ-leden

bewerken

Verkiezingsresultaten

bewerken

1945: 76 zetels (44,6) 1949: 67 zetels (38,7) 1953: 73 zetels (42,1) 1956: 74 zetels (43,0) 1959: 78 zetels (44,7)

Verkiezingsresultaten 1945 - heden

bewerken
Jaar Percentage Zetels Verschil
1945 44,60% 76  6
1949 38,70% 67  9
1953 42,10% 73  6
1956 43,05% 74  1
1959 44,78% 78  4
1962 44,0% 76  2
1966 42,56% 74  2
1970 48,42% 81  7
1971 50,04% 93  12
1975 50,42% 93  0
1979 51,03% 95  2
1983 47,65% 90  5
1986 43,11% 80  10
1990 42,78% 80  0
1994 34,92% 65  15
1995 38,06% 71  6
1999 33,15% 65  6
2002 36,51% 69  4
2006 35,30% 68  1
2008 29,70% 58  10
2013 26,82% 52  6
2017 26,90% 52  0
2019 21,18% 40  12

Bondspresidenten 1945-heden

bewerken

De Bondspresident is het federale staatshoofd van Oostenrijk.

Afbeelding Persoon Periode Opmerking
  Karl Renner
1870-1950
29 april 194531 december 1950 † tijdens ambtsperiode
  Theodor Körner
1873-1957
21 juni 1951 - 4 januari 1957 † tijdens ambtsperiode
  Adolf Schärf
1890-1965
22 mei 195728 februari 1965 † tijdens ambtsperiode
  Franz Jonas
1899-1974
9 juni 196524 april 1974 † tijdens ambtsperiode
  Heinz Fischer
*1938
8 juli 20048 juli 2016

Bondskanseliers 1945-heden

bewerken

De Bondskanselier is het hoofd van de regering.

Afbeelding Persoon Periode Kabinet(ten)
  Karl Renner
1870-1950
27 april 194520 december 1945 Voorlopige Staatsregering 27.04.1945-20.12.1945
  Bruno Kreisky
1911-1990
21 april 197024 mei 1983 Kreisky I 21.04.1970-04.11.1971
Kreisky II 04.11.1971-28.10.1975
Kreisky III 28.10.1975-05.06.1979
Kreisky IV 05.06.1979-24.05.1983
  Fred Sinowatz
1929-2008
24 mei 198316 juni 1986 Sinowatz 24.05.1983-16.06.1986
  Franz Vranitzky
*1937
16 juni 198628 januari 1998 Vranitzky I 16.06.1986-21.01.1987
Vranitzky II 21.01.1987-17.12.1990
Vranitzky III 17.12.1990-29.11.1994
Vranitzky IV 29.11.1994-12.03.1996
Vranitzky V 12.03.1996-28.01.1997
  Viktor Klima
*1947
28 januari 19984 februari 2000 Klima 28.01.1998-04.02.2000
  Alfred Gusenbauer
*1960
11 januari 20072 december 2008 Gusenbauer 11.01.2007-02.12.2008
  Werner Faymann
*1960
2 december 20089 mei 2016 Faymann I 02.12.2008-16.12.2013
Faymann II 16.12.2013-18.05.2016
  Christian Kern
*1966
17 mei 201618 december 2017 Kern 17.05.2016-18.12.2017

Bondsvoorzitters van de SPÖ

bewerken
Afbeelding Persoon Periode
  Adolf Schärf
1890-1965
19451957
  Bruno Pittermann
1905-1983
1957 — 1967
  Bruno Kreisky
1911-1990
1967 — 1983
  Fred Sinowatz
1929-2008
1983 — 1988
  Franz Vranitzky
*1937
1988 — 1997
  Viktor Klima
*1947
1997 — 2000
  Alfred Gusenbauer
*1960
2000 — 2008
  Werner Faymann
*1960
2008 — 2016
  Christian Kern
*1966
2016 — 2018
  Pamela Rendi-Wagner
*1971
sinds 2018

Websites

bewerken
  • (de) officiële website
  • (de) "Den Nationalsozialisten in die Hände getrieben". gearchiveerd, over de geschiedenis van de SPÖ tussen 1970 en 2000
Zie de categorie Social Democratic Party of Austria van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.