Silene (anjergeslacht)

Silene
	Silene gallica, de typesoort
	Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade:	Geavanceerde tweezaadlobbigen
Orde:	Caryophyllales
Familie:	Caryophyllaceae (Anjerfamilie)
	Geslacht
	Silene; L. (1753)
	Typesoort
Silene anglica L. [= Silene gallica L.]
	Silene uniflora
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Silene op Wikispecies
Portaal	Biologie

Silene is een geslacht met vele honderden soorten planten uit de anjerfamilie (Caryophyllaceae).

Herkomst van de naam bewerken

Volgens diverse moderne auteurs is de naam afkomstig uit de Griekse mythologie: de begeleider van Dionysos heette Seilenos.^[1]^[2] Een andere verklaring is dat de naam afgeleid zou zijn van het Oudgriekse σίαλον (sialon), speeksel of mondschuim, ofwel omdat diverse soorten een kleverige stengel hebben (vandaar ook het Engelse "catchfly" = vliegenvanger), dan wel vanwege het schuim van cicaden dat dikwijls op de planten wordt aangetroffen.^[3]^[4] De naam werd al in de vierde eeuw v.Chr. gebruikt door Theophrastus. Matthias de l'Obel vermeldt dat in zijn Kruydtboeck,^[5] en Linnaeus schrijft het in zijn Hortus Cliffortianus.^{[noot 1]}

Systematiek bewerken

Silene groeide in de loop der tijd uit tot een geslacht met vele honderden soorten. Met de opkomst van de moleculaire fylogenie werd duidelijk dat de grenzen tussen de nauw verwante geslachten Silene, Lychnis, Melandrium en enkele andere, niet op de op dat moment bestaande manier houdbaar waren. Een mogelijke oplossing was om dan de geslachten samen te voegen tot één groot geslacht. De namen Silene en Lychnis zijn exact even oud, en bij het samenvoegen van de geslachten, moet dan een arbitraire keuze voor een van de twee namen gemaakt worden. De ICN schrijft voor dat de eerste auteur die die keuze maakt, gevolgd moet worden. In 1771 had Giovanni Antonio Scopoli die keus als eerste gemaakt, en daarbij de naam Lychnis gebruikt.^[6] De consequentie daarvan was dat voor vele honderden namen in Silene nu een nieuwe combinatie zou moeten worden gemaakt in Lychnis, tot op dat moment een geslacht met hooguit 15 soorten. In 1992 diende Richard Rabeler daarom een voorstel in om de naam Silene te conserveren tegenover Lychnis.^[7] De naam Silene is inmiddels als nomen conservandum opgenomen in Appendix III, E(2) van de ICN Shenzhen Code (2018).^[8] Als Silene anglica, de typesoort van Silene, en Lychnis chalcedonica, de typesoort van Lychnis, beide in hetzelfde geslacht worden geplaatst, wat inmiddels een gangbare opvatting is,^[9] dan krijgt dat geslacht dus de naam Silene.

Soorten bewerken

In de Benelux komen de volgende vertegenwoordigers voor:

Avondkoekoeksbloem (S. latifolia subsp. alba)
Besanjelier (S. baccifera)
Blaassilene (S. vulgaris)
Dagkoekoeksbloem (S. dioica)
Echte koekoeksbloem (S. flos-cuculi)
Franse silene (S. gallica)
Gaffelsilene (S. dichotomata), tuinplant, soms verwilderd
Hemelroosje (S. coeli-rosa), tuinplant, soms verwilderd
Kegelsilene (S. conica)
Nachtkoekoeksbloem (S. noctiflora)
Nachtsilene (S. nutans)
Oorsilene (S. otites)
Pekbloem (S. armeria), tuinplant, vaak verwilderd
Prikneus (S. coronaria), tuinplant, soms verwilderd
Rode pekanjer (S. viscaria), tuinplant, soms verwilderd

Enkele andere soorten:

Silene acaulis (stengelloze silene), in Noord-Europa en hooggebergten van Midden-Europa
Silene uniflora, op IJsland en langs de Atlantische en Oostzeekust van Noordwest-Europa
Silene stenophylla, in Noordoost-Azië

Externe links bewerken

(en) Silene in Plants Of the World Online, met onder meer een lijst van soorten

Noten

↑ De naam Silene werd sinds de oudheid niet meer voor planten gebruikt totdat Linnaeus hem opnieuw invoerde. Waar Linnaeus onder Silene (Species plantarum vanaf p. 416) verwijst naar andere auteurs die de naam gebruikten, betreft dat steeds recente publicaties waarin de auteur de naam Silene juist van Linnaeus heeft overgenomen, bijvoorbeeld uit de eerste editie van Genera plantarum (1737), uit Flora Lapponica (1737), uit Hortus Cliffortianus (1738) of uit de tweede editie van Genera plantarum (1742).
Linnaeus geeft in Hortus Cliffortianus zelf tekst en uitleg over de herkomst van de naam. Hij schrijft: "Silene est nomen antiquum Theophrasti (F.B. 242) at Viscaria et Viscago a Visco confecta (F.B. 227) et Muscipula commune ac aequivocum cum oeconomico instrumento (F.B. 231) minus arrident." (Hortus Cliffortianus: 172): "Silene is een antieke naam van Theophrastus, terwijl Viscaria en Viscago, uit "Viscum" vervaardigd, en Muscipula, een algemeen voorkomend woord en gelijkluidend aan een goedkoop instrument ["muscipula" betekent muizenval], weinig goedkeuring verdienen." De toevoegingen tussen haakjes verwijzen naar enkele aforismen uit zijn eigen Fundamenta botanica (1736), waarin hij onder meer stelt dat een geslacht dat in de oudheid al een naam had, die naam bij voorkeur moet behouden (242), dat een geslachtsnaam, opgebouwd uit een andere geslachtsnaam versmolten met een aan het eind toegevoegde lettergreep, een slecht idee is (227), en dat een geslachtsnaam die gelijk is aan een anatomische term, de naam van een ziekte, of de naam van een voorwerp, niet gebruikt moet worden (231). De namen Viscaria, Viscago en Muscipula worden in Hortus Cliffortianus alle drie genoemd als de geslachtsnaam van een synoniem voor een soort die Linnaeus in Silene plaatste.

Bronnen en/of referenties

↑ CRC World Dictionary of Plant Names; CRC noemt Silenos hier als begeleider van Bacchus, maar in de Griekse mythologie heette die Dionysos; in de door CRC geciteerde werken van Linnaeus, staat geen toelichting op de naam.
↑ Battaglia, S. (1998). Grande dizionario della lingua italiana XIX: 1
↑ Kruckeberg, A.R. (1996). Gardening with Native Plants of the Pacific Northwest, ed. 2: 268
↑ Boulger, G.S. (1914). The sea campion, Silene amoena, British flowering plants: LXIV
↑ l'Obel, M. de (1581). Kruydtboeck: 537, onder de afbeelding van "Zee-grasseken"; meer precies meldt hij dat de plant volgens Ulisse Aldrovandi door Theophrastus Silene werd genoemd.
↑ Scopoli, G.A. (1771). Flora Carniolica ed. 2(1): 302
↑ Rabeler, R.K. (1992). Proposal to Conserve 2490 Silene L. against Lychnis L. (Caryophyllaceae). Taxon 41(1): 126–128
↑ Appendices van de ICN Shenzhen Code (2018) online
↑ Lychnis als synoniem voor Silene in Plants Of the World Online

Zie de categorie Silene van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[6] De naam Silene werd sinds de oudheid niet meer voor planten gebruikt totdat Linnaeus hem opnieuw invoerde. Waar Linnaeus onder Silene (Species plantarum vanaf p. 416) verwijst naar andere auteurs die de naam gebruikten, betreft dat steeds recente publicaties waarin de auteur de naam Silene juist van Linnaeus heeft overgenomen, bijvoorbeeld uit de eerste editie van Genera plantarum (1737), uit Flora Lapponica (1737), uit Hortus Cliffortianus (1738) of uit de tweede editie van Genera plantarum (1742).
Linnaeus geeft in Hortus Cliffortianus zelf tekst en uitleg over de herkomst van de naam. Hij schrijft: "Silene est nomen antiquum Theophrasti (F.B. 242) at Viscaria et Viscago a Visco confecta (F.B. 227) et Muscipula commune ac aequivocum cum oeconomico instrumento (F.B. 231) minus arrident." (Hortus Cliffortianus: 172): "Silene is een antieke naam van Theophrastus, terwijl Viscaria en Viscago, uit "Viscum" vervaardigd, en Muscipula, een algemeen voorkomend woord en gelijkluidend aan een goedkoop instrument ["muscipula" betekent muizenval], weinig goedkeuring verdienen." De toevoegingen tussen haakjes verwijzen naar enkele aforismen uit zijn eigen Fundamenta botanica (1736), waarin hij onder meer stelt dat een geslacht dat in de oudheid al een naam had, die naam bij voorkeur moet behouden (242), dat een geslachtsnaam, opgebouwd uit een andere geslachtsnaam versmolten met een aan het eind toegevoegde lettergreep, een slecht idee is (227), en dat een geslachtsnaam die gelijk is aan een anatomische term, de naam van een ziekte, of de naam van een voorwerp, niet gebruikt moet worden (231). De namen Viscaria, Viscago en Muscipula worden in Hortus Cliffortianus alle drie genoemd als de geslachtsnaam van een synoniem voor een soort die Linnaeus in Silene plaatste.

[1] CRC World Dictionary of Plant Names; CRC noemt Silenos hier als begeleider van Bacchus, maar in de Griekse mythologie heette die Dionysos; in de door CRC geciteerde werken van Linnaeus, staat geen toelichting op de naam.

[2] Battaglia, S. (1998). Grande dizionario della lingua italiana XIX: 1

[3] Kruckeberg, A.R. (1996). Gardening with Native Plants of the Pacific Northwest, ed. 2: 268

[4] Boulger, G.S. (1914). The sea campion, Silene amoena, British flowering plants: LXIV

[5] 'Obel, M. de (1581). Kruydtboeck: 537, onder de afbeelding van "Zee-grasseken"; meer precies meldt hij dat de plant volgens Ulisse Aldrovandi door Theophrastus Silene werd genoemd.

[7] Scopoli, G.A. (1771). Flora Carniolica ed. 2(1): 302

[Rabeler-8] Rabeler, R.K. (1992). Proposal to Conserve 2490 Silene L. against Lychnis L. (Caryophyllaceae). Taxon 41(1): 126–128

[9] Appendices van de ICN Shenzhen Code (2018) online

[10] Lychnis als synoniem voor Silene in Plants Of the World Online

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[noot 1]

[6]

[7]

[8]

[9]