Oranjesluizen
De Oranjesluizen zijn een complex van schutsluizen in het IJ. Ze vormen de grens tussen het Binnen- en het Buiten-IJ en dragen bij aan het op peil houden van de waterhoogte in het Noordzeekanaal. Ze zorgen er ook voor dat er niet te veel zilt water uit het Noordzeekanaal in het IJmeer komt. Bij een verschil tussen het Buiten- en Binnen-IJ van meer dan 1,45 m wordt er niet meer geschut. De sluizen worden beheerd door Rijkswaterstaat.
| Oranjesluizen | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Oranjesluizen, luchtfoto vanuit het noorden
| ||||
| Algemene gegevens | ||||
| Locatie | Amsterdam | |||
| Waterweg(en) | IJ | |||
| Beheerder | Rijkswaterstaat | |||
| ||||
| Oranjesluizen (1872) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Algemene gegevens | ||||
| Lengte | 70/ 90/ 70 m | |||
| Breedte | 13,50/ 17,50/ 13,50 m | |||
| Diepte | 3,50 m | |||
| Bouw | ||||
| Bouwperiode | 1870 - 1872 | |||
| Opening | 1872 | |||
| ||||
| Prins Willem Alexandersluis (1995) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Algemene gegevens | ||||
| Lengte | 200 m | |||
| Breedte | 24,10 m | |||
| Diepte | (drempel - 4.70 NAP) 3,50 m | |||
| Bouw | ||||
| Opening | maart 1995 | |||
| ||||
Het complex strekt zich uit van het dorp Schellingwoude op de noordoever van het IJ tot de noordpunt van het Zeeburgereiland, een plek die vroeger bekendstond als de Paardenhoek.
Het bestaat uit drie kleinere sluizen bedoeld voor kleine beroepsvaart en pleziervaart, een grote sluis voor de binnenvaart, en twee vispassages. De kleinere sluizen hebben deuren die open en dicht kunnen klappen. De schutkolken van deze sluizen meten 14 bij 67 meter (twee stuks) en 18 bij 90 meter.
Prins Willem-Alexandersluis bewerken
De grote sluis, de in 1995 toegevoegde Prins Willem-Alexandersluis, heeft een kolk van 24 bij 200 meter en schuifdeuren die over een hydrovoet glijden: een zeer dunne laag water. De sluizen worden bediend vanuit twee bedieningsgebouwen.
Jaarlijks passeren ongeveer 120.000 schepen door de sluizen. Wandelaars en fietsers kunnen over de sluizen het IJ oversteken. Ook is er een vispassage, waar een grote variatie van vissoorten gebruik van maakt.
Geschiedenis bewerken
Na lange discussies ging in 1865 de eerste spade de grond in voor het Noordzeekanaal. Tegelijk werd begonnen met de bouw van de Oranjesluizen. Om de waterstand in het kanaal goed te kunnen regelen, was het noodzakelijk om het IJ aan de oostzijde af te sluiten van de Zuiderzee. Aanvankelijk wilde men dat doen met een dam met slechts één sluis erin en een stoomgemaal. Op aandringen van Amsterdammers en van binnenschippers werd besloten het aantal sluizen te verhogen tot drie, zodat scheepvaart tussen Amsterdam en de Zuiderzee goed mogelijk bleef. Justus Dirks maakte het ontwerp, en De Amsterdamsche Kanaal-Maatschappij, de onderneming die de bouw van het kanaal leidde, stelde de waterbouwkundige Johannis de Rijke aan als opzichter van de bouw van de Oranjesluizen. Koning Willem III legde op 29 april 1870 de eerste steen. Er was toen al vijf jaar met veel tegenslag gewerkt aan de aanleg van de kistdam die het grootste deel van de afsluiting vormde. Op 25 september 1872 voer het eerste schip door de sluis.
Voor het personeel (sluismeester, ingenieur, kantonnier en sluisknechten) werden in totaal 23 woningen ten noorden van de sluizen (tegen Schellingwoude aan) gebouwd.
Het stoomgemaal aan de noordkant van de sluizen werd al in 1895 vervangen door een nieuwe aan de zuidkant. En in 1975 werd dit weer vervangen door een elektrisch gemaal bij de Sluizen van IJmuiden. Op de fundamenten van het eerste stoomgemaal is in 1975 een vispassage gemaakt.
In 1909 werd ten noorden van de sluizen een telegraaf- en hulppostkantoor gericht op binnenvaartschippers (naar ontwerp van rijksbouwmeester Cornelis Peters) gebouwd.
Door toenemende drukte in de jaren 70 en 80 van de 20e eeuw ontstonden soms gevaarlijke situaties wanneer beroepsvaart en plezierschepen door dezelfde sluis wilden. Bovendien waren binnenvaartschepen sinds 1872 aanzienlijk groter geworden. Daarom werd een aparte sluis gebouwd voor de binnenvaart, de Prins Willem-Alexandersluis. Deze werd in 1995 geopend.
Tussen 1997 en 2000 werd het oude complex ingrijpend gerenoveerd en gemoderniseerd: de fundering werd vernieuwd en de sluizen kregen dubbelkerende deuren. De sluis is nu gereserveerd voor de recreatievaart. Een kunstwerk herinnert aan de renovatie.
Literatuur bewerken
- Kadraaiers en zeekastelen, geschiedenis van het Oostelijk Havengebied, door Ton Heijdra (Amsterdam 1993)
- Sluizen en gemalen in Het Noordzeekanaal: anderhalve eeuw ontwerpen, bouwen en vernieuwen. G.J. Arends. Utrecht Matrijs. 2001
- Weekblad Schuttevaer, 14 juni 1999
- Oer-Hollands, over Johannis de Rijke, NRC Handelsblad 13 januari 2000
Externe link bewerken
-
De Oranjesluizen gezien vanaf de Schellingwouderbrug. -
Woningen sluisknechten en voormalig telegraaf- en hulppostkantoor.
| Havens en werven in het Amsterdamse havengebied |
|---|
 |
