Parkbegraafplaats Tereken

De parkbegraafplaats Tereken is de oudste nog bestaande begraafplaats van de Belgische stad Sint-Niklaas. De begraafplaats ligt in het zuiden van de stad in de wijk Tereken, nabij de Sint-Jozefskerk. Zoals de naam al doet vermoeden, wordt het domein stilaan omgevormd tot een park waar zowel ruimte is voor graven als voor recreatieve activiteiten. Het kerkhof is bekend voor de grote hoeveelheid monumentale concessies van art-deco-steenhouwers en heeft bijzonder funerair erfgoed.

Parkbegraafplaats Tereken
Zicht op de begraafplaats, graf Heyman met een crucifix door Werner Heyndrickx met in de achtergrond de Sint-Jozefskerk
Plaats	Sint-Niklaas  België
Ligging	51° 9′ NB, 4° 9′ OL
Gesticht in	1879
In gebruik	1879-1988
Architectuur en landschap
Oppervlakte	8,6 hectare
Detailkaart
Portaal    Mens & maatschappij

Het huidige kerkhof is ingedeeld in 18 grote percelen, genummerd van A-R, waarbij de A-gronden aan de ingang zijn gelegen. In 1969 waren er ruim 58 707 personen bijgezet. Door plaatsgebrek werd er in het verleden overgraven: oude concessies werden ontgraven en hergebruikt.

Geschiedenis

De begraafplaats werd aangelegd in 1879, kort na de bouw van de Sint-Jozefskerk. Sinds de opening van de nieuwe begraafplaats Heimolen in 1988 wordt er niet meer begraven. Kloosterlingen en concessiehouders vormen hierop de uitzondering. In totaal liggen er zo'n 60.000 personen begraven.

In de periode 1879 tot 1946 werden ruim 2874 eeuwige concessies toegestaan en betaald, veelal door bemiddelde concessiehouders, die deze grondafstand lieten graveren op hun zerk. Nadien werd de eeuwige concessie afgeschaft, wegens te grote vraag, en het concessiebeheer werd sindsdien door de stad reeds verschillende malen aangepast. Door het monumentaal karakter van dit erfgoed werd geadviseerd deze kelders niet te openen en over te brengen bij de opening van het nieuwe kerkhof.

De gemeenteraad van 12 augustus 1946 besliste om de concessies te egaliseren: er ontstond de bezorgdheid over een evolutie tot een standenbegraafplaats. Om deze evolutie af te remmen werden toen vijf klassen ingevoerd, waarbij de A-klasse gronden gelegen waren langs de lanen, en de facto verkozen werden door de rijke burgerij. Een aparte klasse, exclusief voor kinderen (E) werd ingevoerd. Ondanks de beoogde doelstelling van de gemeenteraad, bleef er een groot verschil tussen de A-gronden en de overige korte concessies, die overgraven werden na kortere termijn.

De gemeenteraad van 30 mei 1952 sneed opnieuw in de concessieduurte: de Klasse D, werd ingekort van 25 naar 15 jaar. Vanaf 1978 werden bij goedkeuring de perken in fasen afgebouwd, met als voorruitzicht het in gebruik nemen van de nieuwe stedelijke begraafplaats.

Sinds 2007 worden er oude grafstenen verwijderd, waardoor er ruimte ontstaat voor een nieuwe functie. Er werd geopteerd voor een park, waardoor er telkens nieuwe bomen, struiken en bloemen geplant worden. Ook speeltuigen en bijenkorven krijgen een plaats. Monumentale graven blijven omwille van hun historische waarde behouden.

Funerair erfgoed

De denker, door Robert Van de Velde

Heilige Aanschijn

Treurende vrouw (brons, door Sylvain Norga), grafzerk door Isidore Duellaert

Het kerkhof is vermaard vanwege de vele concessies met hoge erfgoedwaarde. Concessiehouders vroegen vaak aan de beroemde steenkappers de zerken te versieren in art-decostijl. Een aanzienlijk aantal monumentale zerken is toe te schrijven aan een generatie van belangrijke beeldhouwers. De meeste hadden hun steenkapperij in de Terekenwijk.

• Frans Adolf Farsyn-Heyndrickx (°1872, Sint-Niklaas)
• Isidore Duellaert - Derboven (°1880, Sint-Niklaas)
• Joseph Heyndrickx - Pyl (°1879, Sint-Pauwels)
  • Werner Heyndrickx
• Jozef Schelfhout
• Louis Van de Velde - Van Steenlandt
  • Robert Van de Velde (°1895)

De monumentale zerken door hen gekapt, illustreren het hoogtepunt van de Wase art-decobeeldhouwkunst. Ondanks de verschillende monumentale kunstwerken, is anno 2023 geen enkel gesigneerd graf wettelijk beschermd, waardoor verschillende zerken als bedreigd erfgoed kunnen worden beschouwd. Om het funerair erfgoed te ontsluiten werd een informatiebrochure geschreven door de provincie Oost-Vlaanderen, waarbij een twintigtal zerken werden beschreven. Dit is een slechts een fractie van de ruim 2874 eeuwige concessies, die als waardevol werden aangemerkt.

Joseph Heyndrickx-Pyl

• Monumentale grafzerk van de familie Pyl-Thys
• Monumentale grafzerk van de familie Scheerders-Nys
• Monumentale grafzerk van de familie Henri Verbreyt
• Monumentale grafzerk van de familie Trommelmans-Scheerders
• Monumentale grafzerk van de familie Van Reeth-Scheerders, kunstenaar
• Monumentale grafzerk van de zusters van het Spinhuis
• Monumentale grafzerk van de zusters van de Berkenboom
• Monumentale grafzerk van de familie Faems-Bonne, galerijhouder Ankerstraat
• Monumentale grafzerk van de familie Pieter Frans Mariman-De Paepe, veevoederhandelaar
• Monumentale grafzerk van de familie Leo Maillet-Segers, apotheker

Isidore Duellaert-Derboven

• Monumentale grafzerk van de zusters Jozefienen
• Monumentale grafzerk van de zwartzusters van het ziekenhuis
• Monumentale grafzerk van de familie Fonteyne-Billiet

Frans Faresyn-Heyndrickx

• Monumentale grafzerk van de familie Achilles Stoffyn-Van Stappen

Louis Vande Velde-Van Steenlandt

• Monumentale grafzerk van Jan Frans Van Havermaet, beeldhouwer.
• Monumental grafzerk voor de familie Reychler.

Andere bestaande concessies

• Monumentaal neogotisch grafmonument van Pierre-Antoine Verwilghen
• Monumentale grafzerk van gemeenteraadslid Charles Vercauteren-Leclercq
• Monumentale grafzerk van de familie Janssens de Varebeke
• Monumentale grafzerk van de familie Felix Van Naemen-Boeÿe
• Monumentale grafzerk van de familie de Schoutheete de Tervarent
• Monumentale grafzerk van de familie Scheerders-Nys
• Monumentale grafzerk van Oscar Van Durme, met portret in arduin door Robert Van de Velde
• Grafkapel in art-decostijl van de familie Cole-Van Hoyweghen, door architect Hilaire De Boom
• Familie Boeyé
• Familie Nobels
• Familie Prisse
• Familie Albert Joos-Kurtz: bouwmeester en vader van kardinaal Joos
• Familie Florimond Sax-De Maeyer: directeur van de stedelijke muziekacademie
• Familie Reychler
• Romain De Vidts, burgemeester
• Henri Van Severen, goudborduurder
• Hendrik Heyman
• Edmond Meert
• Joseph Heyndrickx-Pyl, arduinhouwer
• echtpaar Sander Wijnants - Lea Steppe: Directeur SASK, met bronzen dodenmasker

Britse oorlogsgraven

St. Niklaas Communal Cemetery
De negen graven op begraafplaats Tereken
Locatie	Sint-Niklaas,  België
Totaal begraven	9
Ongeïdentificeerd	0
Type	Gemeentelijke begraafplaats
Verantwoordelijke	Commonwealth War Graves Commission
Slachtoffers per land
Verenigd Koninkrijk 7  Canada 2
Slachtoffers per oorlog
Eerste Wereldoorlog 1 Tweede Wereldoorlog 8

Op de begraafplaats Tereken liggen negen soldaten uit het Britse Rijk begraven. Acht daarvan zijn gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog en één in de Eerste Wereldoorlog. Alle personen zijn geïdentificeerd. Er liggen zeven Britten en twee Canadezen.

De graven worden onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission en zijn daar geregistreerd onder St. Niklaas Communal Cemetery.

Frans oorlogsmonument

Op 3 mei 2007 werd een zerk onthuld als eerbetoon aan drie Franse militairen van L’Armée de L’Air Groupe 552 die op 13 mei 1940 zijn neergeschoten door Flak en zijn neergestort ter hoogte van Nieuwkerken-Waas. Het monument staat naast de Britse oorlogsgraven.

Galerij

• 
  Hoofdingang van het oude kerkhof.
• 
  Verwaarloosde oude concessies.
• 
  Muurtjes uit natuurlijke materialen.
• 
  Op de plaats van de geruimde zerken staat een hedendaags kunstwerkje.
• 
  Graf van Emmannuel Boeye-Van Goethem
• 
  Graf van de familie Meert-Van Eyck
• 
  Graf van Werner Heyndrickx-Meneve
• 
  Graf van Pierre Antoine Verwilghen-Hemelaer
• 
  Grafzerk in arduin van Isidor Vermeire-Bellemans, ontworpen door Hilaire De Boom
• 
  Grafzerk van Oscar Van Durme, uitgevoerd door Robert Van de Velde.
• 
  Het monument voor de drie gesneuvelde Franse soldaten

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Tereken cemetery van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.