Heidendom

Heidendom of paganisme is een term die gebruikt wordt om te verwijzen naar de polytheïstische religies die inheems waren aan het Europese continent. Het woord paganisme is afgeleid van het Latijnse paganus, wat "bewoner van het platteland" betekent.

De Noorse god Thor

De termen heidens of paganistisch hadden oorspronkelijk een pejoratieve connotatie en werden door christelijke auteurs gebruikt in de context van het bespreken van niet-monotheïstische religies; ook buiten Europa. Gezien de voorchristelijke culturen van Europa veelal geen naam hadden voor hun godsdienst, worden deze termen sinds de 20ste eeuw ook vaak gebruikt in een neutrale en zelfs academische context.

In neopaganistische context gebruikt men geregeld de term heidendom om specifiek te verwijzen naar het Germaans polytheïsme. Het is echter technisch gezien niet fout om ook het Slavisch, Romeins of Keltisch polytheïsme heidendom te noemen.

Het voorchristelijke heidendom

De kerstening of islamisering wordt door christenen of moslims voorgesteld als een opgang van barbarendom naar beschaving, en het heidendom werd dan ook veelal beschouwd als iets wat minderwaardig was aan het eigen geloof en daarom bestreden zou moeten worden. Daar staat tegenover dat diverse al lang bestaande gebruiken, tradities en feesten in getransformeerde vorm in het christelijke geloof en de cultuur werden geïntegreerd. Men kan daarbij denken aan de feestdagen van Pasen, traditioneel de viering van het lente-seizoen met paasvuren en paaseieren, of het vieren van kerstmis rond de winterzonnewende met de kerstboom en diverse aspecten van het Sint-Nicolaasfeest.

Ásatrú is in bepaalde kringen de hedendaagse naam voor het oude Germaanse heidendom; letterlijk vertaald betekent Ásatrú 'Asen-trouw', trouw aan de Asen dus. De Asen waren in het heidendom de hogere goden, zoals Wodan en Donar.

Het hedendaagse heidendom

Het hedendaagse heidendom of neopaganisme is een verzamelnaam voor verschillende religieuze bewegingen die zich in een of andere vorm baseren op of verwant voelen met een vorm van voorchristelijk Europees geloof. Binnen het hedendaags heidendom zijn polytheïstische, monotheïstische en pantheïstische stromingen. Hedendaags heidense religies kunnen specifiek gebaseerd zijn op bepaalde culturen, zoals de Germanen en de Romeinen, of een eclectische verzameling zijn van elementen uit verschillende culturen.

Het hedendaagse heidendom vind zijn oorsprong in de 19de eeuw in de tijd van de romantiek. Het kwam op als een alternatief op de rationalistische en christelijk-reactionaire denkbeelden van die tijd en pleitte voor samenleving die dieper verbonden was met haar verleden en met de natuur. Dit heidendom was echter veelal niet godsdienstig maar eerder filosofisch. Echt grote religieus heidense groeperingen kwamen pas op in de vroege 20ste eeuw, met in Duitsland de Germanische Glaubens-Gemeinschaft, in Polen de Zadruga-beweging en in Letland de Dievturiba-beweging. Deze bewegingen waren vaak van een nationalistische en/of kunstzinnige aard. Na de Tweede Wereldoorlog kende het hedendaagse heidendom een derde golf aan nieuwe bewegingen beïnvloed door de tegenculturen en subculturen die ook invloedrijk waren in de sociale revoluties van de jaren 60. Een voorbeeld hiervan is Wicca.

Een groot twistpunt onder de aanhangers van het hedendaags heidendom is of hun religie van een universalistische of etnische aard is. De voorstanders van een universalistisch heidense religie pleiten voor het openstellen van hun geloofsgemeenschap voor mensen en gebruiken die vreemd zijn aan de cultuur waarin die geloofsgemeenschap is ontstaan. De voorstanders van een etnisch heidense religie zien hun godsdienst als iets wat enkel in de context van hun cultuur en gemeenschap begrepen kan worden. Het meningsverschil tussen deze twee groepen heeft in het verleden al geleid tot splitsingen in verschillende heidense groepen.

Sinds de jaren 20 en 30 van de twintigste eeuw en tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn symbolen uit het oude heidendom gebruikt door verscheidene fascistische en nationaalsocialistische groeperingen en politieke partijen. Hierbij is het hakenkruis het bekendste voorbeeld. Sindsdien doen vele heidense symbolen denken aan nationaalsocialistische symbolen, dit levert dan soms moeilijkheden op voor heidenen die deze symbolen gebruiken voor hun levensovertuiging.

In enkele landen, waar de beoefening van een religieuze cultus een erkenning van overheidswege kan verkrijgen, is het heidendom als religieuze praktijk formeel erkend. In Nederland is ervoor gekozen om geen lijst van erkende religies op te stellen, zoals in de VS wel gebeurt. De vrijheid van godsdienst staat beschreven in de Nederlandse grondwet.

Zie ook

• Heiden (geloof)

Bronnen, noten en/of referenties

WikiWoordenboek