Nicolas de Condorcet
Marie Jean Antoine Nicolas de Caritat, markies de Condorcet (Ribemont, 17 september 1743 – Bourg-la-Reine, 28 maart 1794) was een Franse filosoof, wiskundige en politicus (en vroege politieke wetenschapper) die het concept van de methode Condorcet ontwikkelde. In vele facetten vooruitlopend op zijn tijd als een 18e-eeuwse denker, pleitte hij voor een liberale economie, vrij en gelijk publiek onderwijs, grondwettelijk recht, en gelijke rechten voor vrouwen en voor mensen van alle rassen. Zijn ideeën en geschriften hebben de Franse en de wereldpolitiek beïnvloed en blijven invloedrijk tot aan de dag van vandaag.
| Nicolas de Condorcet | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Nicolas de Condorcet op een schilderij van Jean-Baptiste Greuze
| ||||
| Geboren | 17 september 1743 Ribemont | |||
| Overleden | 28 maart 1794 Bourg-la-Reine | |||
| Politieke partij | Girondijnen | |||
| Partner | Sophie de Condorcet | |||
| Beroep | Filosoof, wiskundige en politicus | |||
| Lid van de Wetgevende Vergadering voor Seine | ||||
| Aangetreden | 6 september 1791 | |||
| Einde termijn | 6 september 1792 | |||
| Opvolger | Joseph François Laignelot | |||
| Lid van de Nationale Conventie voor Aisne | ||||
| Aangetreden | 20 september 1792 | |||
| Einde termijn | 8 juli 1793 | |||
| ||||
LevenBewerken
Condorcet werd geboren op 17 september 1743 in Ribemont, destijds gelegen in de provincie Picardië, heden ten dage in het departement Aisne. Zijn vader, een legerofficier, sneuvelde kort na zijn geboorte. Zijn moeder, voor de tweede keer weduwe geworden, liet de opvoeding van haar zoon over aan de kerk. Condorcet werd op elfjarige leeftijd naar de jezuïetenschool in Reims gestuurd, waar hij in de volgende jaren een afkeer ontwikkelde van de kerkelijke greep op het onderwijs.
In de periode van 1765 tot 1774 concentreerde Condorcet zich hoofdzakelijk op de wetenschappen. Hij zag af van een militaire loopbaan, zoals zijn familie had gewild. In 1765 publiceerde hij zijn eerste werk over wiskunde: Essai sur le calcul intégral. In 1769 werd hij verkozen als lid van de Académie royale des sciences.
Als bezoeker van de salon van Julie de Lespinasse kwam Condorcet in de kring van Condillac, Marmontel, d'Alembert, Helvétius, D'Holbach, Turgot, Buffon en in mindere mate ook Voltaire.[1]
In 1774 trad Condorcet op de voorgrond met zijn werk Lettres d'un théologien à l'auteur du Dictionnaire des trois siècles (Brieven van een theoloog aan de auteur van het Woordenboek der drie eeuwen). Datzelfde jaar werd hij door Jacques Turgot, de nieuwe algemeen controleur van Financiën, benoemd tot inspecteur-generaal van de Munt te Parijs. Condorcets aandacht verschoof daardoor van de wiskunde naar de filosofie en de politiek. In 1777 werd hij benoemd tot secretaris van de Académie des Sciences en in 1782 werd hij toegelaten tot de Académie française.
In de daaropvolgende jaren wijdde Condorcet zich aan een meer actief politiek leven: hij verdedigde de rechten van de mens in het algemeen, en meer specifiek de rechten van de vrouw en van kleurlingen. Hij steunde ook de zaak van de jonge Verenigde Staten en stelde politieke, economische en bestuurlijke hervormingen voor om de Franse maatschappij te veranderen.
Vanaf 1789 werd Condorcets politieke activiteit nog intenser. In 1790 stichtte Condorcet samen met Emmanuel Joseph Sieyès de Société de 1789 en leidde hij het Journal de la Société de 1789.
Condorcet speelde ook een belangrijke rol in de Franse Revolutie, waarvan hij hoopte dat ze zou leiden tot een rationele wederopbouw van de maatschappij. In 1791 werd Condorcet verkozen tot de Assemblée législative en in 1792 werd hij lid van de Convention Nationale. Condorcet maakte deel uit van de girondijnen en sprak zich tijdens het proces tegen Lodewijk XVI uit vóór de schuld van de Koning, maar tégen de executie (als tegenstander van de doodstraf stelde hij de galeien voor als straf). De girondijnen verloren de controle over de Assemblée ten voordele van de jakobijnen. Nadat hij kritiek had geuit op het voorstel tot Franse grondwet van 1793 van Marie-Jean Hérault de Séchelles, werd hij van verraad beschuldigd en verschool hij zich in 1793 enkele maanden in het huis van Mme. Vernet te Parijs. Daar werkte hij aan zijn Tableau historique des progrès de l'esprit humain, waarvan hij zijn Esquisse klaar had in oktober van dat jaar.
Op 25 maart 1794 verliet Condorcet zijn schuilplaats, na berichten dat hij daar gevaar liep. Twee dagen later (27 maart), werd hij gearresteerd te Clamart. Op 29 maart werd hij dood aangetroffen in de gevangenis van Bourg-l'Égalité (Bourg-la-Reine). Zijn doodsoorzaak is onzeker. Wellicht heeft hij zelfmoord gepleegd met het gif dat naar hem werd genoemd - het 'condorcetgif', een dodelijk mengsel van opium, stramonium en zoetstof, dat hij zelf "le pain des frères" noemde en in zijn ring had verstopt. Het kan ook dat hij stierf als gevolg van de emoties en angsten die hij daarvoor had meegemaakt.
In 1989 werd zijn as overgebracht naar het Panthéon.
OnderwijsBewerken
Condorcet formuleerde ook vernieuwende ideeën over onderwijs. Zo benadrukte hij dat onderwijs door de overheid georganiseerd zou moeten worden. Studiebeurzen, kosteloos onderwijs, gemengde scholen (naar geslacht, herkomst en klasse) – deze ideeën vonden veel aanhang, maar ze zijn niet tijdens zijn leven uitgevoerd, zelfs niet kort na de Franse Revolutie. Niemand werd namelijk bereid gevonden deze maatregelen te financieren.
WerkenBewerken
- Essai sur le calcul intégral (1765)
- Lettres d'un théologien à l'auteur du Dictionnaire des trois siècles (1774)
- Essai sur l'application de l'analyse à la probabilité des décisions rendus à la pluralité des voix (1785)
- Esquisse d'un tableau historique des progrès de l'esprit humain (1795), postuum uitgegeven.
BronBewerken
De biografie van Élisabeth Badinter en Robert Badinter, Condorcet. Intellectuel en politique, verscheen ook in het Nederlands: Markies de Condorcet 1743-1794. Een intellectueel in de politiek, 1993 (Uitgeverij: Van Oorschot, ISBN 90-282-0813-5). Vertaling Frans de Haan.
Externe linksBewerken
- Monopolie en Monopolist (Nederlandse website met werk van en over Condorcet)
- Schets van een historisch tafereel der vorderingen van 's menschen geest (vertaling Esquisse uit 1802)
Bronnen, noten en/of referenties
|