Mineraal (geologie)

Een mineraal is een in de natuur voorkomende stof die zichtbaar homogeen van structuur en samenstelling is. Mineralen kunnen samengestelde of enkelvoudige stoffen zijn en de meeste hebben een vaststaande interne structuur in de vorm van een kristalrooster. Er zijn echter ook mineralen die geen kristalrooster hebben, maar wel homogeen van aard zijn. Zelfs kwik, een vloeistof, wordt als een mineraal gezien. De meeste mineralen ontstaan door geologische of biologische processen, hoewel ook daarop uitzonderingen bestaan.

Kwarts, een mineraal dat bestaat uit kristallijne silica (SiO₂).

De wetenschap die mineralen bestudeert wordt mineralogie genoemd. De mineralogie heeft raakvlakken met geologie, kristallografie, materiaalkunde en scheikunde: binnen al deze wetenschappelijke disciplines is er onderzoek naar de samenstelling en/of structuur van mineralen.

Met het blote oog (macroscopisch) kunnen mineralen onder andere herkend worden aan hun kristalstructuur, habitus (macroscopische vorm), kleur, streepkleur (de kleur die zij afgeven wanneer zij gekrast worden), hardheid, smeltgedrag, en associatie met andere mineralen. Deze klassieke macroscopische vorm van herkenning vergt veel ervaring en is niet altijd betrouwbaar. Microscopische herkenning biedt zekerheid en is bovendien veel nauwkeuriger. Enkele technieken waarmee mineralen nauwkeurig bestudeerd kunnen worden zijn polarisatiemicroscopie (lichtmicroscopie met gepolariseerd licht), röntgen-poederdiffractie, röntgenfluorescentiespectrometrie, elektronenstraal-microanalyse (elektronmicroprobe) en atomaire-absorptiespectrometrie. In sommige gevallen wordt infraroodanalyse toegepast.

Onderverdeling

Mineralenbeurs.

Mineralen worden in Europa doorgaans in negen groepen verdeeld volgens de classificatie van Strunz. In de Verenigde Staten wordt de indeling volgens Dana voornamelijk gebruikt, waarbij mineralen in 78 groepen worden verdeeld. Elke groep uit de classificatie van Strunz omvat elementen of verbindingen met een specifieke structuur:

• De elementen: de natuurlijk voorkomende elementen, nog verder onderverdeeld in
  • De metalen, zoals kwik, zilver, goud, platina, lood, tin, zink, ijzer
  • De niet-metalen, zoals arseen, koolstof, zwavel en antimoon.
• De sulfiden en verwanten
  • sulfiden, zoals pyriet (FeS₂) en cinnaber (HgS)
  • seleniden, zoals bornhardtiet (Co₃Se₄)
  • telluriden, zoals tetradymiet (Bi₂Te₂S)
  • arseniden, zoals saffloriet (CoAs₂)
  • antimoniden, zoals dyskrasiet (Ag₃Sb)
• De halogeniden, verbindingen met halogenen, zoals haliet (keukenzout, NaCl), ferruciet en mendipiet
• De oxiden en hydroxiden, zoals cupriet (Cu₂O), bruciet (Magnesiumhydroxide, Mg(OH)₂), diaspoor (AlO(OH))
• De verbindingen met zuurstof 'in drieomringing', hier bestaat het polyatomisch anion uit een centraal deeltje omringd door drie zuurstofdeeltjes, zoals
  • boraten, met BO₃³⁻
  • nitraten, met NO₃⁻
  • jodaten, met IO₃⁻
• De verbindingen met zuurstof 'in vieromringing' met een element uit groep 6 en 16, hier bestaat het anion uit een centraal deeltje piramidaal omringd door vier zuurstofdeeltjes, zoals
  • sulfaten
  • chromaten
  • wolframaten
  • molybdaten
  • vanadaten
• De verbindingen met zuurstof 'in vieromringing' met een element uit groep 5 en 15, hier bestaat het anion uit een centraal deeltje piramidaal omringd door vier zuurstofdeeltjes, zoals
  • fosfaten
  • arsenaten
• De silicaten, bestaande uit SiO₄-piramiden. Deze piramiden kunnen los voorkomen, in duo's, in kettingvorm, in lagenvorm of driedimensionaal gebonden worden.
• Sommige organische verbindingen, met name geologische koolwaterstoffen (aardolie), steenkool, en biologische koolwaterstoffen (terpenen) in de vorm van plantenharsen.

Eigenschappen

• kristalstelsel en kristalstructuur;
• habitus (kristalmorfologie, macroscopische vorm);
• kleur;
• lichtdoorlaatbaarheid;
• streepkleur;
• glans;
• kleur van de vlam;
• splijting;
• breuk;
• hardheid aan de hand van de Hardheidsschaal van Mohs;
• magnetisme; magnetische mineralen zijn magnetiet,
• radioactiviteit; radioactieve mineralen zijn uraniniet, ook wel pekblende genoemd (UO₂) en thorianiet (ThO₂),
• oplosbaarheid;
• smeltgedrag.

Zie ook

• Lijst van mineralen
• Lijst van naar een persoon genoemde mineralen
• Mineraal
• International Mineralogical Association
• Nederlandse Lapidaristen Club
• Mineralogische Kring Antwerpen v.z.w.

Voetnoten

Literatuur

• (en) Wenk, H.-R. & Bulakh, A.; 2004: Minerals, Their Constitution and Origin, Cambridge University Press, ISBN 0 521 82238 6.

Externe links

• Mineralen Herkennen een praktische handleiding en leerboek mineralogie
• mineralogie-discussielijst (e-min) Voor alle vragen over mineralen

Mediabestanden

Zie de categorie Mineralen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.