Max van Dam

Max van Dam
	Max van Dam zelfportret 1939
Persoonsgegevens
Geboren	19 maart 1910
Overleden	20 september 1943
Geboorteland	Nederland
Beroep(en)	Kunstschilder; Tekenaar
	RKD-profiel
Portaal	Kunst & Cultuur

Max van Dam (Winterswijk, 19 maart 1910 – Sobibór, ca. 20 september 1943) was een Nederlands Joodse kunstenaar.^[1]

Van Dam groeide op in een socialistisch milieu: zijn vader was middenstander, directeur van de coöperatie De Dageraad, en had een zetel voor de SDAP in de gemeenteraad.^[2] Hij volgde in Amsterdam de opleiding Acte van Bekwaamheid voor LO in 1931 bij het Rijksinstituut tot Opleiding van Teekenleeraren. Daarna studeerde hij van 1933 tot 1937 op de Academie voor Schoone Kunsten in Antwerpen bij Isidoor Opsomer. Hij had met name interesse in figuurschilderen en legde zich ook later met name toe op het schilderen van portretten. Hij werd lid van de kunstenaarsverenigingen Pulchri Studio, Arti et Amicitiae en De Onafhankelijken. In 1933, 1934, 1935, 1936 en 1937 werd hem de Koninklijke Subsidie voor de Schilderkunst toegekend. In 1936 reisde hij naar Milaan en Venetië. In 1937 fietste hij naar Parijs om exposities te bekijken en reed door naar het kunstenaarsdorp Collioure waar hij veel schilderde. November 1937 kon hij bij Jaap Hemelrijk^[3] in Bergen verder schilderen. In april 1938 keerde hij terug naar Amsterdam en ging wonen in de Atelierwoning Zomerdijkstraat 18-1. Hij won de zilveren medaille van de Prix de Rome, toen zowel de gouden als de bronzen medaille niet uitgereikt werd, met het schilderij Hagar en Ismaël.^[4]^[5]

In het najaar van 1942 probeerde Van Dam via Frankrijk naar Zwitserland te vluchten, maar werd kort voor de grens na verraad aangehouden in Pontarlier en op transport gesteld naar het Kamp Drancy, waar hij doorging met schilderen en ook nog een aantal gravures gemaakt heeft. Op 25 maart 1943 werd hij gedeporteerd naar het vernietigingskamp Sobibór. Hij ontkwam aan onmiddellijke vergassing doordat hij geselecteerd werd om te werken in het kamp. Daar heeft hij landschappen voor de SS-kantine en portretten van SS'ers Gustav Wagner en Karl Frenzel moeten maken. Van Dam was een van de twee Nederlanders uit een groep van zeventig gevangenen die niet onmiddellijk doodgeschoten werden nadat hun plan om te ontsnappen was verraden.^[6] Onder de uitroep 'Maler, komm 'raus' werd hij uit de rij gehaald, omdat hij het portret van Frenzel nog niet voltooid had. Nadat hij de laatste hand gelegd had aan het portret werd hij alsnog om het leven gebracht op 33-jarige leeftijd.

Exposities bewerken

27 april- 17 mei 1935 Tentoonstelling Kunsthandel Santee Landweer, Keizersgracht 463, Amsterdam.^[7]
2 maart 1937 tentoonstelling van zijn werk in Sociëteit De Eendracht te Winterswijk.^[8]
eind studiejaar/begin zomer 1937 'Hoger Instituut voor Schone Kunsten' Antwerpen.^[9]
26 maart-15 april 1938, Aquarellen Max van Dam. Kunsthandel Santee Landweer, Keizersgracht 463, Amsterdam.^[10]
18 november 1939-29 februari 1940 Onze kunst van heden. Rijksmuseum Amsterdam
1941 De onafhankelijken voorjaarstentoonstelling (5 april-5 mei 1941) Stedelijk Museum Amsterdam. 18 p.^[11]
1945 Kunst in het harnas. Gedachtenis-tentoonstelling ter ere van gevallen en vervolgde kunstenaars Stedelijk Museum Amsterdam, [1 juli - 12 augustus 1945]^[12]
1945, Kunst in vrijheid, 1945, Tentoonstelling van werken van Nederlandse Beeldende Kunstenaars die de Kultuurkamer hebben afgewezen. Rijksmuseum Amsterdam. [22 september-22 oktober 1945].^[13]
1966, ‘Max van Dam, 1910 – 1943’ (30 april 1966 - 31 mei 1966), Goois Museum, Hilversum.^[14]
1986-1987, [ca. 5 december 1986 tot 5 januari 1987] Museum Freriks Winterswijk.^[15].^[16]
1992-1993, Oog voor het portret. Vier eeuwen Nederlands-Joodse portretten. (18 december 1992 - 4 april 1993), Joods Museum (Nederland).^[17]
1995, Rebel, mijn hart, kunstenaars 1940-1945, (7 mei tot 18 juli 1995) Nieuwe Kerk te Amsterdam.^[18]
1 juni - 16 september 2018 Max van Dam 'Maler, komm 'raus' , Winterswijk, Museumfabriek, De Wereld van Wenters
3 juni 2018 De Vele Gezichten van Max van Dam, Synagoge te Winterswijk.^[19]
1 juni - 16 september 2018 Nationaal Onderduikmuseum Aalten.^[20]
1 juni - 2 september 2018 Synagoge (Aalten).
14 oktober 2018 t/m 19 maart 2019 in Wlodawa – bij Sobibor – in Polen.^[21].^[22]
10 mei t/m 30 juni 2019. Max is weer thuis. De Wereld van Wenters, Winterswijk.^[23]
25 mei t/m 29 november 2020. Vermoorde Kunst. Werk van vermoorde Joodse kunstenaars. Nunspeet, Noord-Veluws Museum.^[24]
21 september 2023 t/m 27 januari 2024. Vastberaden en veelbelovend – Max van Dam, 1910-1943. Elburg, Museum Sjoel Elburg.^[25]

Literatuur bewerken

Max van Dam joods kunstenaar (1910-1943). Red. Wim Scholtz. Winterswijk, Vereniging 'Het Museum', 1986. 112 p.
Max van Dam : 'Maler, komm 'raus' 1910-1943. Winterswijk, Vereniging 'Het Museum', 2018. 34 p.
Max van Dam in We hebben ze allemaal gekend... Het gedenkboek van de 326 Joodse burgers van Winterswijk die werden vermoord in de nazi-concentratiekampen. Red. Henk Vis m.m.v. Mirjam Schwarz. Havisboek, Winterswijk 2017. 520 p. ISBN 9789081944014
E.A. Cohen, De negentien treinen naar Sobibor. Elsevier, Amsterdam, 1979. p. 148
Linda Horn, Edward Van Voolen, Vermoorde Kunst. Werk van vermoorde Joodse kunstenaars. Venlo, Van Spijk Art books, 2020.
Ivar Schute, In de schaduw van een nachtvlinder. Een archeoloog op zoek naar sporen van de Holocaust. Amsterdam, Uitgeverij Prometheus, 2020.
Antoinette Frijns en Arend Krikke, Wij waren daartoe gedwongen. De Maatschappij Arti et Amicitiae, haar joodse kunstenaarsleden en de bezetter. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 2022. 112 p.
Frederieke Jeletich-Visser, Vastberaden en veelbelovend. Max van Dam 1910-1943. Zwolle, Wbooks, 2023. 192 p.

Trivia bewerken

Op 19 maart 2019 ging de film In 't spoor van Max in première in de bioscoop en servicetheater Skopein te Winterswijk. De regie had Ferry den Boer, producent was Lex Schellevis en hoofdrolspelers waren Maria Frolova en Beer Swildens.^[26].^[27]
Op 6 juli 2016 werd het voormalige gebouw van De Dageraad met het gebrandschilderde glas in lood raam van Max van Dam tot gemeentelijk monument van Winterswijk verklaard.^[28]
Op 18 juli 1963 werd door de Gemeente Winterswijk de naam gegeven aan de Max van Damstraat.

Externe links bewerken

Referenties bewerken

Zie de categorie Max van Dam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Hans Tenberge, Max van Dam en zijn vlucht voor de nazi’s. Oud Winterswijk maart 2018

[2] Achtergronden van Arno van Dam van Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de arbeidsbeweging 1995

[3] Portret van Jaap Hemelrijk 1888 – 1973, RKD.nl

[4] Max van Dam en Prix de Rome. Centraal blad voor Israëlieten in Nederland, 16 februari 1939

[5] Max van Dam tweede prijs Schilderkunst Prix de Rome 1938

[6] (en) Philip Bialowitz, Joseph Bialowitz (januari 2013), Philip "Fiszel" Bialowitz. A Promise at Sobibor: A Jewish Boy's Story of Revolt and Survival in Nazi-Occupied Poland. University Of Wisconsin Press. ISBN 9780299248048.

[7] Uitnoodiging Tentoonstelling Max van Dam 1935

[8] Max van Dam met expositie 1937 in Winterswijk genoemd in artikel van Hans Tenbergen 31 maart 2018

[9] Herinneringen van Edna Heruthy-Waisvisz aan Max van Dam via het opnieuw gepubliceerde interview in het Achterhoeks nieuws

[10] Aquarellen Max van Dam 1938

[11] Informatie over tentoonstelling 1941 via de website van het Joods Cultureel Kwartier^{[dode link]}

[12] Jan Gregoire, Catalogus, Kunst in het harnas. Gedachtenis-tentoonstelling ter ere van gevallen en vervolgde kunstenaars. Stedelijk Museum Amsterdam, 1945. 8 p.

[13] Informatie over expositie van 'Kunst in vrijheid, 1945' via website Artindex

[14] Expositie Goois Museum 1966 via website RKD

[15] Expositie in Museum Freriks 1986 via website Artindex

[16] Recensie van expositie en boek 1986 door De Telegraaf op 5 december 1986

[17] Expositie Oog voor het portret 1992-1993 Joods Historisch Museum via de RKD.nl

[18] Catalogus Nieuwe kerk 1966 door Max Nord en Jan van Adrichem e.a.via website Joods Cultureel Kwartier

[19] De Vele Gezichten" Van Max van Dam Synagoge te Winterswijk

[20] Activiteiten en locaties van de tentoonstellingen met het thema Maler komm raus!

[21] Tentoonstelling Max van Dam krijgt vervolg

[22] Kunstwerken Max van Dam te zien in Sobibor. Omroepgelderland

[23] Max is weer thuis. Wereld van Wenters, Winterswijk

[24] Vermoorde kunst. (ook online) Noord-Veluws Museum 2020

[25] ‘Ik ben gelukkig dat ik een schilder ben!’ (Achtergronden bij expositie over Max van Dam in Museum Sjoel Elburg) 21 september 2023

[26] Ode aan kunstschilder Max van Dam. Gelderlander 20 maart 2019

[27] 'Volg je dromen' is de boodschap in de film In 't spoor van Max. Achterhoeks Nieuws Winterswijk 20 maart 2019

[28] Gemeentelijke monumenten in Winterswijk 6 juli 2016

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]