Wikipedia

Merksem

stadsdistrict van Antwerpen, België
(Doorverwezen vanaf Lijst van burgemeesters van Merksem)

Merksem is een district van de Belgische stad Antwerpen. Merksem was tot 1 januari 1983 een zelfstandige gemeente.

Merksem
District in België Vlag van België
Merksem (België)
Merksem
Situering
Gewest Vlag Vlaanderen Vlaanderen
Provincie Vlag Antwerpen (provincie) Antwerpen
Gemeente Vlag Antwerpen (stad) Antwerpen
Fusie 1983
Coördinaten 51° 15′ NB, 4° 26′ OL
Algemeen
Oppervlakte 8,28 km²
Inwoners
(1-1-2020) 		44.847
(5.416 inw./km²)
Mannen 48,27%
Vrouwen 51,73%
Overig
Postcode 2170
Netnummer 03
NIS-code 11002(Q)
Detailkaart
Kaart van Merksem
Het district Merksem binnen de gemeente Antwerpen
Portaal  Portaalicoon   België
Bredabaan (N1) met Sint-Franciscuskerk
Hof van Roosendaal
Electrickfabriek Escaut
Fort van Merksem
Kasteel Bouckenborgh, heden cultureel centrum

Toponymie bewerken

Het toponiem Merksem bestaat uit twee delen, namelijk "merk" (grens) en "heem" (nederzetting). Vermoed wordt dat de naam dan ook naar een Frankische grensnederzetting verwijst, behorend tot het bisdom Kamerijk. De tegenoverliggende nederzetting zou dan Ekeren zijn geweest behorende tot het bisdom Luik.

Geschiedenis bewerken

Gallo-Romeinse periode bewerken

De geschiedenis van Merksem gaat terug tot in de Gallo-Romeinse tijd.

Middeleeuwen bewerken

Merksem heeft eeuwenlang één geheel gevormd met Schoten en Sint-Job-in-'t-Goor. Al in de zesde of zevende eeuw (600) kwamen de eerste Frankische kolonisators zich in en rond de omgeving van de Sint-Bartholomeuskerk (Merksem) vestigen. Dit gedeelte van Merksem is het hoogste punt. Rond 750 verlegt zich de Schelde voorgoed naar de huidige bestaande bedding. Merksem en Deurne kwamen enkele kilometers van de stroom te liggen. Waar nu de "veen- en moerasstraten" liggen, onder andere Rietschoorvelden, de Biezen, Distelhoek enz. (de benamingen zeggen het zelf) lagen vroeger veenmoerassen en grote vijvers. Negentig jaar geleden kon men er nog zwemmen, nu staan er woonwijken. In 1998 en 1999 stonden deze woonwijken, tot grote ergernis van de Merksemse bevolking, vol water. De Schijn werd dan uitgediept. Deze vijverplassen waren de stille getuigen en overblijfselen waar eertijds de Schelde liep. In mei 1561 werd Merksem van Schoten gescheiden.

De Bredabaan, nu een van de bekendste en meest bezochte winkelassen, deed al van in de middeleeuwen dienst als poort van Antwerpen naar het noorden. Vanaf 1742 werden er de eerste bareeltaksen geïnd. Nu nog heb je er de toponiemen Oude Barreel en Kleine Bareel.

Negentiende eeuw bewerken

Merksem telde begin 1800 zo'n 750 inwoners en het was tot in de helft van de 19e eeuw een landelijke gemeente. Vanuit Merksem werd er stro geleverd aan de stad Antwerpen, vandaar dat de Merksemenaars nog altijd de bijnaam stroboeren hebben. Dit landelijk karakter verdween met de industrialisatie die in 1874 begon. In dat jaar werden de gronden van het "Hof van Merxem" opgekocht door de S.A.Etablissements Industriels et Commerciaux de Merxem waarvan Eugene Meeus directeur was.

Deze vennootschap vroeg en kreeg de toelating om twee, met de Kempische vaart in verbinding staande nijverheidsdokken te graven. In 1891 waren er in de omgeving van "het dokske" al 16 bedrijven gevestigd. Tegenwoordig is er nog altijd veel bedrijvigheid. Heel wat firma's vinden de ligging aan het Albertkanaal een groot pluspunt. De industrialisering en de centrale ligging van het district werkten ook de bevolkingstoename in de hand.

Twintigste eeuw bewerken

Tweede Wereldoorlog bewerken

1598 dagen Duitse bezetting bewerken

De deelgemeente werd rond 20 mei 1940 bezet door het Duitse leger en bevrijd op 4 oktober 1944. Gedurende 1598 dagen werd de bevolking niet enkel getroffen door het oorlogsgebeuren, maar ook politieke vervolgingen, wegvoeren van burgers en soldaten naar krijgsgevangenen- en concentratiekampen, honger, bombardementen, ziektes en ontberingen.

Wegvoeren van de Joodse burgers bewerken

Uit deze deelgemeente werd minstens één Joods persoon weggevoerd naar concentratiekampen in Duitsland.[1]

Weerstand bewerken

Vele burgers namen deel aan burgerlijke ongehoorzaamheid en gewapend verzet. Weerstanders werden naar het Auffanglager van Breendonk getransporteerd.[2]

Slag om Merksem bewerken

Antwerpen was al bevrijd op 4 september 1944, maar Merksem moest nog een maand bang afwachten op zijn bevrijding. De Duitsers hadden zich verschanst ten noorden van het Albertkanaal en op het dak van de "Belga" (tabaksfabriek) stond een zwaar geschut dat de Engelsen nog aan de zuidelijke kant van het kanaal en de IJzerlaan tegenhield. De bruggen over het Albertkanaal aan het Sportpaleis en de zogenaamde brug van den azijn even verder zuidwaarts, werden gedynamiteerd door de terugtrekkende Duitsers. De Engelse soldaten moesten zich verschansen en dekking zoeken achter de stenen muurrelingen van de IJzerlaanbrug en zo schoorvoetend oprukken. Nadat enkele Duitse soldaten aan de elektriciteitscentrale naast het Albertkanaal werden gedood, namen op 6 september 1944 Duitse SS-troepen bloedig wraak, door 22 arbeiders ervan een voor een door een gat in de muur naar buiten te sturen en ze langs de straatkant in koelen bloede neer te schieten. Een monument in de betreffende Straalstraat herinnert nog aan deze oorlogsmisdaad.[3] Na de mislukte Operatie Market Garden konden de geallieerden het Albertkanaal oversteken in de nacht van 2 op 3 oktober. Uiteindelijk op 3 oktober 1944 werd Merksem bevrijd en konden de geallieerden via de Bredabaan oprukken naar het noorden. Maar niettegenstaande dat, vielen vanaf 14 oktober 1944 tot 14 maart 1945 V1- en V2-raketten op Merksem. Deze waren wel vooral bedoeld voor Antwerpen en de haven, maar Merksem en de randgemeenten kregen ook de klappen.

Op 1 januari 1983 hield de zelfstandige gemeente Merksem op te bestaan en werd ze bij Antwerpen gevoegd.

Bezienswaardigheden bewerken

 
Eclectische en neo-Byzantijnse Sint-Franciscuskerk n.o.v. Henri Blomme (1896)
 
Bibliotheek
 
De Bredabaan
 
Sint-Bartholomeuskerk
 
Groot dok

Kerken bewerken

Industrieel erfgoed bewerken

Deze oudere fabrieken geven een idee van de bedrijvigheid, vaak ten gevolge van de aanwezigheid van de haven.

  • Bloemmolens van de Belgische boerenbond (Aveve)
  • Elektriciteitsmaatschappij "De Schelde", opgericht 1905
  • De "Fabrique Nationale des tubes sans soudure"
  • N.V. "Griffin", een ijzergieterij, gestart in 1898, gesloopt
  • N.V. "Union", een fabriek voor margarine, oliën en vetten, gestart in 1896
  • Mouterij J. Dandelooy, gestart in 1883, in 1966 "Mera N.V.-Hendrix Veevoeders", fabriek van mengvoeders.
  • "Molens van Deinze en Antwerpen", gestart in 1886, bloemmolens
  • N.V. "Rijstpellerijen N. en C. Boost", in 1902 was hier een elektriciteitscentrale voor de trammaatschappij, in 1939 kwamen de rijstpellerijen in het gebouw
  • "Suikerraffinaderij Gebroeders Ghys", in 1912 vanuit Antwerpen naar Merksem overgebracht
  • N.V. "Tabalux", tabaksfabriek van 1930
  • Bakkerij "Volkslust" van 1880

Natuur bewerken

Merksem is een sterk verstedelijkte plaats. Toch zijn er een aantal parken. Zo is er een omvangrijk park rond het Kasteel Bouckenborgh. Dit kasteel is ingericht als cultuurcentrum. In het park vinden veel jeugdactiviteiten plaats en er zijn in de bossen delen waar de jeugd voluit kan spelen.

Daarnaast is er het Park van Merksem, dat op 11 oktober 1925 werd opengesteld voor het publiek.

Voorts heeft Merksem in 1977 de gronden en gebouwen opgekocht van het Fort van Merksem en daar een groene wandelzone en recreatiebuurt van gemaakt.

Merksem wordt in het zuiden begrensd door het Albertkanaal en in het westen door het Antwerpse havengebied.

Demografie bewerken

Demografische ontwikkeling bewerken

  • Opmerking:resultaten volkstellingen op 31/12 tot en met 1970 + 01/01/1980 + 31/12/1982

Politiek bewerken

Het voormalige gemeentehuis en districtshuis is het Districtshuis van Merksem.

Structuur bewerken

Het district Merksem maakt deel uit van de stad Antwerpen. Deze ligt in het kieskanton Antwerpen (dewelke identiek is aan het provinciedistrict Antwerpen) en ligt in het kiesarrondissement Antwerpen en de kieskring Antwerpen.

Merksem Supranationaal Staat (Nationaal) Gemeenschap Gewest Provincie Arrondissement Provinciedistrict Kanton Gemeente District
Administratief Niveau   Europese Unie   België   Vlaanderen   Antwerpen Antwerpen   Antwerpen Merksem
Bestuur Europese Commissie Belgische regering Vlaamse regering Deputatie Gemeentebestuur Districtscollege
Raad Europees Parlement Kamer van
volksvertegenwoordigers		 Vlaams Parlement Provincieraad Gemeenteraad Districtsraad
Kiesomschrijving Nederlands Kiescollege Kieskring Antwerpen Antwerpen Antwerpen Antwerpen Antwerpen Merksem
Verkiezing Europese Federale Vlaamse Provincieraads- Gemeenteraads- Districtsraads-

Districtscollege bewerken

Districtscollege
Districtsvoorzitter Luc Bungeneers (N-VA)
Districtsschepenen
  1. Sonja De Meyer (CD&V)
  2. Patrick Van den Bempt (N-VA)
  3. Jari Frensch (N-VA)[4]
  4. Dominique Kums (Vooruit)[5]

Districtsraad bewerken

Zetelverdeling districtsraad
2013-2018
1
6
1
2
11
4
1 6 1 2 11 4 
De 25 zetels zijn als volgt verdeeld:

De Merksemse districtsraad bestaat uit 25 zetels.

Geschiedenis bewerken

Voormalige burgemeesters & districtsvoorzitters bewerken

Tijdspanne Burgemeester
1800 - 1809 Jan Mertens
1809 - 1818 P.J.N. Beke
1818 - 1830 Frans Van Schevensteen
1831 - 1836 Franciscus Snels
1836 - 1890 Jacobus Franciscus Borrewater
1891 - 1919 Frans de l'Arbre
1914 - 1920 Frans Victor Roosens (waarnemend burgemeester)
1920 - 1933 Jozef Nolf (UCB)
1933 - 1941 Alfons Van Tichel
1942 - 1944 Merksem maakt deel uit van Groot-Antwerpen
1944 - 1947 Leon Cornette (waarnemend burgemeester)
1947 - 1952 Leon Cornette
1953 - 1963 Alfons Van Tichel
1963 - 1969 Gabriël Theunis (CVP)
1969 - 1976 Eduard Waghemans
1977 - 1982 Jozef Masure
Tijdspanne Districtsvoorzitter
1989 - 2000 Jozef Wouters (CD&V)
2001 - 2006 Kris Janssens (VLD)
2007 - 2012 Gilbert Verstraelen (sp.a)
2013 - heden Luc Bungeneers (N-VA)
Luc BungeneersGilbert VerstraelenKris Janssens

Legislatuur 2013 – 2018 bewerken

Van 2013 tot 2018 werd Merksem bestuurd door een coalitie van N-VA en Sp.a-Groen, samen goed voor 17 van de 25 zetels.

Legislatuur 2019 – 2024 bewerken

Van 2019 tot 2024 wordt Merksem bestuurd door een coalitie van N-VA, Sp.a en CD&V, samen goed voor 16 van de 25 zetels.

Resultaten districtsverkiezingen sinds 2000 bewerken

De eerste rechtstreeks verkozen districtsraad werd verkozen op 8 oktober 2000, en startte op 1 januari 2001. Ze telde sindsdien 25 zetels.

Partij of kartel 8-10-2000[6] 8-10-2006 14-10-2012[7] 14-10-2018 13-10-2024
Stemmen / Zetels % 25 % 25 % 25 % 25 % 25
PVDA1/ PVDA+2 0,881 0 1,332 0 4,682 1 6,21 1 1
SP1/ sp.a-spirit2/ sp.a-GroenA/ sp.a3/ Vooruit4 15,591 4 27,622 7 22,46A 6 11,13 3 4
Agalev1/ sp.a-GroenA/ Groen2 10,121 2 - 12,92 3 2
VLD1/ Open Vld2 17,341 5 14,121 3 5,622 1 3,92 1 2
CVP1/ CD&V-N-VAB/ CD&V2 14,921 4 15,40B 4 8,062 2 8,22 2 2
VU-ID1/ CD&V-N-VAB/ N-VA2 4,881 0 41,982 11 37,82 11 2
Vlaams Blok1/ Vlaams Belang2 34,631 9 41,532 11 17,202 4 17,22 4 2
D-SA - - - 1,2 0
Vivant 1,44 0 - - - -
WOW 1,09 0 - - - -
Totaal stemmen 26602 26767 24898 25938
Opkomst % 88,76 85,75 89,4
Blanco en ongeldig % 4,34 5,44 3,83 4,2

De vetjes gedrukte getallen vormen de hieruit onderhandelde bestuursmeerderheid. De grootste partij is in kleur.


Cultuur bewerken

 
Havengebied langs het Albertkanaal
 
Maria van Merksem
 
Schandpaal met pomp
 
Catershof
 
Het Sportpaleis

Wapen en vlag bewerken

De beschrijving van het wapen van Merksem is "in lazuur een Sint-Bartholomeus van goud". De vlag van Merksem wordt omschreven als "twee even hoge banen van blauw en van geel, met slippen aan de vlucht".[8]

Uitgaan bewerken

Mobiliteit bewerken

Openbaar vervoer bewerken

Spoorwegen bewerken

Merksem zelf heeft geen eigen treinstation meer, maar de stations Antwerpen-Dam, Antwerpen-Luchtbal en Antwerpen-Noorderdokken liggen echter vlakbij, aan de overkant van de snelweg. Het station Luchtbal ligt zelfs op de grens met Merksem en heette voor 1878 nog station Merksem.

Busvervoer bewerken

De bussen 33, 600, 601, 602, 610, 620, 621, 640, 642, 650, 651 en 670 van De Lijn bedienen Merksem. Op 1 september 2012 werd het hele busnet in Merksem georganiseerd om de reizigersvervoer meer op de tram te richten. Van oudsher waren de tram en de streekvervoerlijnen in concurrentie met elkaar en boden langs de Bredabaan een verbinding met het centrum van Antwerpen. Alleen de streekvervoerlijnen komende van Schoten rijden nog op hun oude route langs de Bredabaan. Vanuit Kapellen en Putte is de hoofdroute langs Ekeren met lijn 720. Lijn 650 is een lokale lijn geworden: Kapellen - Luchtbal die in Merksem langs de Ringlaan, Jan Palfijn-ziekenhuis, Maantjessteenweg, en Victor Govaerslaan naar haar eindpunt in Luchtbal rijdt. De hoofdlijn 640 Wuustwezel - Brasschaat rijdt langs de Ringlaan, Maantjessteenweg, Lambrechtshoekenlaan, station Luchtbal en verder naar de Rooseveltplaats. Lijn 670 Essen - Kalmthout - Kapellen - Merksem - Antwerpen is nu beperkt tot Kapellen behalve voor enkele met een eindpunt in Merksem. Voor het schoolvervoer rijden er nog wel aanvullende buslijnen (670, 778) langs de oude Bredabaanroute met een eindhalte bij de Burgemeester Nolf halte (plein). Veel streekvervoerbusreizigers die de Bredabaan in het centrum van Merksem willen bereiken moeten nu overstappen op de tram bij de trameindhalte bij de Fortsteenweg.

Tram bewerken

Verleden bewerken

Vanaf 20 juli 1879 reed er een paardentram vanaf de Oude Barreel tot Klapdorp in Antwerpen. Sindsdien hebben altijd trams gereden op de Bredabaan. De paardentramlijn werd op 15 juli 1887 overgenomen door de buurtspoorwegen, die de sporen geschikt maakte voor stoomtrams, maar de paardentram werd gehandhaafd tot in juli 1908. De eerste uitbreiding was op 20 juli 1887, naar Brasschaat. Daarna volgden snel de volgende uitbreidingen (met stoomtrams) van het spoornet:[9]

  • 01-04-1889: Schoten (Markt)
  • 03-01-1890: Brasschaat naar Wuustwezel (grens) (Er hebben internationale trams naar Breda gereden)
  • 01-07-1905: Schoten (vaart)

Op 18 mei 1908 wordt de tramlijn naar de Oude Barreel geëlektrificeerd, kort daarna gevolgd door de tram naar Schoten (21 juni 1908) die gelijk verlengd wordt naar Schotenhof (Lindelei). Op 5 mei 1911 komt een nieuwe uitbreiding van de Kleine Barreel naar Sint-Mariaburg. De lijn naar Wuustwezel werd in stappen geëlektrificeerd:

  • 18-05-1909: Tot Brasschaat
  • 15-07-1912: Tot Polygoon (Brasschaat)
  • 23-12-1951: Wuustwezel grens

Oorspronkelijk waren de tramsporen aangelegd met een spoorbreedte van 1067 mm (kaapspoor), de spoorbreedte die ook in gebruik was in Zuid-Nederland. Omstreeks 1920 zijn alle sporen herlegd naar het gebruikelijke meterspoor dat in de rest van België in gebruik was voor de buurtspoorwegen. Vanaf die tijd waren doorgaande trams naar Breda niet meer mogelijk. Na de Eerste Wereldoorlog komen nog de volgende uitbreidingen van het tramnet:

  • 31-07-1927: Sint-Mariaburg Kapellen. Deze lijn werd nog verlengd naar Putte, maar de trams hiervoor reden niet via Merksem maar via Ekeren.
  • 08-05-1941: Schotenhof (Lindelei) naar 's-Gravenwezel (Koningshof)

Op het einde van de jaren zestig in de vorige eeuw werden de buurtspoorweg tramlijnen opgeheven. De laatste reizigerstram van de provincie Antwerpen reed op 25 mei 1968 tussen Antwerpen en Schoten (lijn 61) voor het laatst. De Antwerpse tramlijn 3 bleef echter rijden op de Bredabaan tot iets voorbij de Oude Barreel op dezelfde sporen als de buurtspoorwegen. De middenberm met eikenbomen waar de buurtspoorwegtram op reed bleef gehandhaafd, met de bovenleidingpalen, tot de verlenging van de stadstram. In 2002 werd de stadstram verlengd langs de oorspronkelijke middenberm tot Keizershoek. Hierbij zijn sommigen van de eikenbomen bewaard gebleven en heeft men de spoorligging hiervoor aangepast. De bomen zijn flink gegroeid. Er zijn plannen om de lijn verder naar Brasschaat te verlengen.

De buurtspoorwegen exploiteerden ook een normaalsporige goederenaansluiting: zie Spoorlijn 220

Heden (2020) bewerken

Merksem wordt per tram bediend door: Antwerpse tram lijn 2 (P+R Merksem (Keizershoek) - Hoboken), lijn 3 (P+R Merksem (Keizershoek) - P+R Melsele (Zwijndrecht)) en lijn 6 (P+R Luchtbal - P+R Olympiade).

Wegennet bewerken

De Antwerpse Ring R1, komt vanuit het zuiden, en loopt westwaarts net om Merksem heen. Afrit 1 zorgt voor onmiddellijke aansluiting met Merksem. Naar het noorden toe splitst de A12 zich af, en buigt de snelweg A1/E19 zich noordwaarts om Merksem heen. De N1 of Bredabaan die op deze snelweg aansluit, loopt in noord-zuid-richting dwars door Merksem.

Drie bruggen werden genoemd naar oud-burgemeesters van Merksem:

  • Gabriël Theunisbrug - N129 over het Albertkanaal;
  • Jozef Masurebrug - Victor Govaerslaan over de Antwerpse Ring R1 en de spoorlijn;
  • Eduard Waghemansbrug - Laaglandlaan over de E19 naar Ekeren (Donk).
  • Ook heeft men "De Brug Van Den Azijn" die Centrum Merksem verbond via Deurnsesteenweg met Deurne. De naam is officieel zo, omdat deze brug de enige is die gedeeltelijk op Deurns grondgebied ligt en men dus geen burgemeester van Merksem meer kon gebruiken. Naast deze brug was de azijnstokerij De Blauwe Hand" gevestigd waardoor de inwoners deze brug zo noemden en het gemeentebestuur het op 21 september 2009 officieel maakte.

De Bredabaan was een flessenhals waar bijna al het verkeer naar het noorden van Antwerpen langs moest. Vanuit de Bredabaan in Merksem zijn er drie hoofdroutes naar Bergen op Zoom, Breda en Brecht. Door de lange zeearm van de Schelde die ver het land binnendringt, is dit tevens de "kustroute" naar het noorden. Veel inwoners van de streek reisden niet verder dan Merksem voor hun boodschappen, waardoor de Bredabaan in de dorpskern een regionale winkelstraat werd. Dit verhinderde echter ook de verbreding van de Bredabaan om het groeiende verkeer te verwerken. Tussen de Kleine Bareel en het Oude Bareel was er geen bebouwing. Hierdoor was er ruimte om de Bredabaan te verbreden en werden er veel handelszaken gevestigd die veel eigen parkeerruimte nodig hebben. De aanleg van de GB (supermarkt) Hypermarkt bij Keizershoek was baanbrekend voor die tijd. Met de aanleg van de ringweg en de snelwegen werd de Bredabaan grotendeels ontlast en rijdt er nu hoofdzakelijk lokaal verkeer. Hierdoor werd het mogelijk de trambaan grotendeels verkeersvrij te maken, een vereiste om de tramlijn te verlengen.

Sinds 2017 kunnen fietsers naar Antwerpen via een fietsersbrug. Deze brug werd geplaatst naar aanleiding van de afbraak van de oude brug aan de IJzerlaan. Dit gebeurde in het kader van de werken voor de verbreding van het Albertkanaal.

Het winkelaanbod in het oude dorpsgedeelte is teruggelopen omdat:

  • Er beperkte parkeerplaatsen zijn.
  • De omliggende gemeentes/streek veel ruimere winkelmogelijkheden kregen.
  • De streekinwoners nu even snel in Antwerpen zelf zijn.

Sport bewerken

Bekende Merksemnaars bewerken

Nabijgelegen kernen bewerken

Antwerpen, Deurne, Schoten, Ekeren, Donk

Externe link bewerken

Zie de categorie Merksem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Merksem&oldid=67403467#Voormalige_burgemeesters_&_districtsvoorzitters"